آخرین اخبار علمی از واکسن اسپوتنیک روسی

به گزارش جام جم آنلاین از ایسنا، دکتر حسن رودگری با اشاره به آخرین اخبار درباره واکسن اسپوتنیک V روسی (به نقل از وبسایت رسمی واکسن اسپوتنیک) که تولید انستیتو ملی تحقیقات اپیدمیولوژی و میکروب شناسی گامالیای روسیه است، تصریح کرد: فاز اول و دوم کارآزمایی این واکسن در ۱۱ مرداد ۱۳۹۹ در روسیه تکمیل شد و مراحل بعدی بر روی ۴۰هزار داوطلب از ۴ شهریور ۱۳۹۹ در روسیه آغاز شد، هرچند کشورهای دیگری همانند امارات، هند، ونزوئلا، مصر و برزیل کارآزمایی‌های مستقل خود بر روی این واکسن را در دست دارند. این واکسن در ۲۱ مرداد ۱۳۹۹ در روسیه ثبت رسمی شد و مجوز اضطراری مصرف داخل روسیه را گرفت.

وی ادامه داد: به ادعای انستیتو گامالیا این واکسن در دو فاز اول و دوم کارآزمایی بالینی توانسته آنتی‌بادی مناسب تولید کند و حتی یک‌ داوطلب نیز پس از دریافت واکسن مبتلا نشده است، البته احتمالا منظور ایشان نوع شدید بیماری بوده چون در مستندات ترایال افرادی از گروه دریافت کننده واکسن مبتلا شده بودند.

مدیر پژوهش‌های سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه در اخبار دسامبر ۲۰۲۰ آمده بود که دانشمندان روسی و بریتانیایی در تیمی مشترک مشغول کار همزمان بر روی واکسن آسترازنکا و اسپوتنیکV هستند، عنوان کرد: این مطلب خبر امیدوارکننده ای برای شناخت بیشتر این واکسن بود، چراکه تا بحال به جز نتایج فاز ۱ و ۲ هیچ مستند شفافی از این واکسن در دسترس نبود، با این حال مهمترین اتفاق علمی در دوم فوریه در مجله معتبر Lancet برای این واکسن اتفاق افتاد که حاکی از گزارشی در مورد اثربخشی ۹۱/۶ درصدی واکسن اسپوتنیک در مرحله سوم کارآزمایی بالینی است. این تحقیق به روش دو سویه کور اتفاقی و مقایسه واکسن با پلاسبو Randomised Double-blind Placebo-control clinical trial انجام شد و بر روی ۱۹۸۶۶ داوطلب بود که ۴۹۰۲ نفرشان پلاسبو دریافت کردند و بقیه ۲ دوز مجزای واکسن به فاصله ۳ هفته گرفتند که در گروه پلاسبو ۷۸ نفر و در گروه واکسن ۱۶ نفر دچار بیماری کووید۱۹ غیر شدید شدند.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تحقیق مذکور مدعی است که واکسن ایمنی از نوع پادتنی و سلولی قوی می‌دهد و به ادعای شرکت سازنده، این واکسن قابلیت نگهداری و حمل و نقل در دمای ۲+ تا بعلاوه ۸+ را دارد که در بین واکسن‌های موجود شرایط راحت‌تری است.

وی همچنین با اشاره به نقل قول سایر محققان درباره واکسن اسپوتنیک، عنوان کرد: همچنین برخی از محققان همانند پروفسور ارتیل از مرکز واکسن و ایمونوتراپی انستیتو ویستار آمریکا معتقد است این واکسن می‌تواند از ۱۰۰ درصد موارد شدید و مرگ پیشگیری کند و حتی دوز اول قابلیت اثربخشی تا ۸۷/۶ درصد را دارد. همچنین پروفسور دیوید لیورمور میکروب‌شناس دانشگاه East Anglia انگلستان می‌گوید بر اساس Peer-reviewed study این واکسن بین روز ۷ تا ۱۴ تزریق ۵۰ درصد و بین روز ۱۴ تا ۲۱ تزریق ۷۴/۱ درصد و از روز ۲۱ به بعد ۱۰۰ درصد اثربخشی در مقابل ابتلای شدید به کووید۱۹ می‌دهد. در این مطالعه ۲۱۴۴ داوطلب بین ۶۰ تا ۸۷ سال نیز حضور داشتند و اثربخشی واکسن برای آنها ۹۱/۸ درصد بوده است. البته همه این مطالب بر اساس گزارش مندرج در مجله لنست است که بر اساس نتایج اعلام شده روس‌هاست.

به گفته وی، همچنین بر اساس اخبار منتشر شده، از ۶۸ داوطلب در این مطالعه که دچار عوارض جدی شدند، به تایید یک کمیته مستقل ارزیابی، هیچکدام ناشی از واکسن نبوده است. البته این اتفاق برای واکسن‌های امریکایی و روسی و چینی هم گزارش شده بود که تنها عوارض خفیف همانند حساسیت‌ های موضعی و تب خفیف و درد عضلانی ذکر شده بود، ولی عوارض جدی و کشنده اثبات شده را نپذیرفتند.

متخصص ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه تکنولوژی به کار رفته در واکسن اسپوتینک همان تکنولوژی بکار رفته در واکسن آسترازنکا، جانسون و جانسون آمریکا و CanSinoBio پکن چین است، گفت: در این تکنولوژی شناخته شده که سالهاست در خصوص آن مقالات بسیاری نیز انتشار یافته، از یک حمال یا همان vector استفاده می‌شود که محتوای ژنتیکی هدف را به داخل بدن انتقال می‌دهد، تنها فرق در نوع آدنوویروسی است که در این دو واکسن کووید۱۹ به کار رفته است. در اسپوتنیک از سروتایپ Ad5 و Ad26 آدنوویروس انسانی برای تولید وکتور استفاده شده و ماده ژنتیکی مربوط به پروتئین S روی آن سوار شده است، در آسترازنکا از ادنوویروس نوعی شامپانزه ChAdOx، در جانسون و جانسون از همین Ad26، در کانسینو بیو پکن هم از Ad5 استفاده شده است.

وی ادامه داد: نکته مهم در مورد حمال یا vector این است که نباید برای بدن انسان از قبل شناخته شده باشد، چون در غیر اینصورت قبل از فعال شدن واکسن توسط سیستم ایمنی تخریب می‌شود. روس ها اعتقاد دارند هرچند این حمال‌ها از منشا ادنوویروس انسانی است، اما بقدری ناشایع هستند که سیستم ایمنی اکثر انسانها با آنها ناآشناست. اسپوتنیک V سعی کرده با استفاده از دو سروتایپ مختلف ادنوویروس بر مشکل شناسایی تخریب کننده سیستم ایمنی در دوز دوم پیشگیری کند.

دکتر رودگری با اشاره به سخنان برخی که گهگاه از عوارض ژنتیکی واکسن سخنانی غیرکارشناسی منتشر می‌کنند، توضیح داد: حمال ژنتیکی بکار رفته در این واکسن از نوع ادنوویروس homologous recombinant است که می‌توانند genetic paloads بزرگ را در خود جای داده و در عین حال قدرت تکثیر نداشته باشند، با این حال می‌توانند ایمنی زایی را تحریک کنند. تنها نقطه ضعف تکنیکی آنها نیاز به دوزهای حجیم است، یعنی حداقل ۱۰ به توان ۱۰ پارتیکل نیاز است.

این متخصص ژنتیک با تاکید بر اینکه واکسن اسپوتنیک نیز همانند واکسن‌های آکسفورد، جانسون و جانسون، فایزر و مدرنا از علوم و تکنولوژی‌های ژنتیکی استفاده می‌کند، گفت: البته این واکسن در فاز ۳ تحقیقات بوده و مجوز اضطراری مصرف در روسیه را دارد. برای همه تولیدات پزشکی، فاز چهارم یا post marketing پس از استفاده انبوه کامل می‌شود و نتایجش قابل بررسی است، لذا تمام حرف‌های علمی کارشناسان و سخنان بدون سند غیرکارشناسان که در این مدت در خصوص واکسن ها و فواید و عوارض آنها گفته شده در مورد این واکسن هم همانند همتایان امریکایی، انگلیسی، چینی و غیره می‌تواند مطرح باشد، ولی آنچه مهم است، مستندات علمی و تجربی آنهاست.

وی توضیح داد: از طرف دیگر با توجه به اینکه نتیجه تحقیقات فاز ۳ اسپوتنیک روز گذشته در لنست چاپ شده، پس این نتایج احتمالا نمی‌توانست به لحاظ مستندات معیار هرگونه خرید قبلی آن باشد، بنابراین بهتر است در خریدهای آتی حتما به دنبال چنین مستنداتی باشیم که شفاف و قابل ردیابی باشد. در عین حال هرچند لنست یک منبع بسیار معتبر پزشکی است، اما کارشناسان و صاحب نظران علمی میبایست کماکان به مداقه علمی خود ادامه دهند. شروع استفاده از هر واکسنی در کشور هرچند امر مثبت و گام نکویی در کنترل همه گیریست، اما باید از روز اول پژوهش بر روی دریافت کنندگان صورت پذیرد.

مدیر پژوهش‌ سازمان نظام پزشکی ایران با بیان اینکه نظر سازمان نظام پزشکی کماکان تاکید بر مستندات علمی به عنوان بهترین رویه برای ارزیابی سیاستگذاری واکسیناسیون است، گفت: در همین راستا کماکان سیاست استفاده از سبد واکسن احتمالا عاقلانه‌تر از گزینه تک واکسن باشد و البته از آن مهمتر شروع سریع‌تر واکسیناسیون با هر واکسنی است که حداقل‌های علمی و ایمنی و مستندات شفاف قابل بررسی را دارا باشد.