گفت‌و‌گو با حسین مسافرآستانه دبیر سی‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر

این جشنواره با هیچ دوره‌ای قابل‌مقایسه نیست

برگزاری سی‌و نهمین دوره جشنواره تئاتر فجر، متفاوت‌تر از همیشه و با کیفیت حداقلی در شرایطی که هنوز از پس ویروس کرونا برنیامده‌ایم، این سؤال را ایجاد می‌کند که آیا بهتر نبود این جشنواره به سال آینده موکول شود؟ در میان فعالان تئاتر کشور که دایره وسیعی از هنرمندان تا مدیران فرهنگی رادربر می‌گیرد، هم تعداد موافقان و هم تعداد مخالفان برگزاری جشنواره، کم نیست اما بدون تردید حسین مسافرآستانه با برگزاری جشنواره موافق است چرا که اگر جز این بود، دبیری آن را به‌عهده نداشت. روز گذشته او پیامش را درباره این جشنواره با عنوان «تمام قد دست در دست تئاتر ایستاده‌ایم» منتشر کرد و در این پیام توضیح داد که هیچ‌گاه، هیچ چیز، نمی‌تواند جان و قدرت یکپارچه هنری را که همه چیز اهالی تئاتر است، بگیرد و بر تلاش و ایستادگی اهالی تئاتر تاکید کرد اما با این همه بد ندیدیم با مسافرآستانه گفت‌وگویی داشته باشیم با این رویکرد که اگر امسال جشنواره تئاتر را نمی‌داشتیم، چه می‌شد.

کد خبر: ۱۳۰۲۵۰۷

چه انگیزه‌ها و اهدافی باعث شد در این شرایط جشنواره تئاتر فجر را برگزار کنید در حالی که در یک‌سال گذشته تئاتر تقریبا تعطیل بوده است.
مشکلات ناشی از کرونا دامنگیر همه فعالیت‌های زندگی و شغلی ماست؛ خاص تئاتر نیست. تئاتر از فعالیت‌های ضروری زندگی و جامعه است. برای هنرمندان تئاتر که در طول یک‌سال فعالیتی نداشتند و به‌شدت در مضیقه هستند، برگزاری این جشنواره یک فرصت مغتنم است. از یک‌سو امکانی است برای این‌که تئاتر احیا شود و حیاتش را از سر بگیرد و از سوی دیگر فرصتی فراهم می‌کند که هنرمندان در جشنواره حضور پیدا کنند، آثارشان را به نمایش بگذارند و بخش کوچکی از نیازهای زندگی خود را از این طریق برآورده کنند.

نکته همین‌جاست که وقتی در طول یک‌سال کاری روی صحنه نرفته و اجرایی صورت نگرفته، جشنواره چه چیزی برای عرضه دارد؟
در طول یک‌سال گذشته اکثر گروه‌ها فعال بودند اما امکان ارائه کارشان را نداشتند. آنهایی که بیکار بودند الان در جشنواره نیستند و آنهایی که در جشنواره هستند، چه هنرمندان عزیز شهرستانی چه هنرمندان عزیز تهرانی، همه کار کرده‌اند اما به دلیل شیوع کرونا امکان اجرا برایشان فراهم نشد. حالا که فرصت اجرا فراهم شده، بهترین زمان است که زحمت یک‌ساله آنها دیده شود و بتوانند در این مرحله کارشان را در جشنواره ارائه کنند. احتمالا وضعیت شهر تهران به همین منوال باشد چه بسا کار هنرمندان به اجرای عمومی هم برسد.

اما غایبان جشنواره بسیار زیاد هستند!
بله طبیعی است.

این غایبان در این سال گرفتار کرونا، کار نکرده‌اند؟
کسانی که در یک‌سال گذشته کار نکرده‌اند در این جشنواره نیستند.

با این حساب یعنی همه کارگردان‌های باسابقه و مجرب تئاتر کشورمان، تقریبا یک‌سال گذشته را کار نکرده‌اند!
به نظر شما کار کرده‌اند؟ به هر حال شاید شرایط آنها به ترتیبی بوده که احتمالا نخواسته‌اند یا نشده که کار کنند.

بدون این کارگردان‌ها، جشنواره بی‌رونق نیست؟
نمی‌شود گفت؛ چون تعدادی از هنرمندان کار نکرده‌اند، جشنواره از تمام هنرمندان این حوزه و مخاطبان دریغ شود. مثل این است که بگوییم چون صد نفر کار نکرده‌اند، هزار نفر دیگری هم کارشان را تعطیل کنند. آیا به نظر شما چنین منطقی درست است؟

رویدادهای زیادی در ایران و نیز جهان تعطیل شدند، به تعویق افتادند و شکل برگزاری آنها متناسب با شرایط عوض شد. چرا اصرار بر این است که جشنواره تئاتر فجر برگزار شود؟
در جشنواره تئاتر فجر مثل بسیاری از رویدادها، شکل برگزاری تغییر کرده است. ضمن این‌که هر کشوری شرایط خاص خودش را دارد و نمی‌شود ایران را با هر کشور دیگری مقایسه کرد. آنچه اهمیت دارد و باور هنرمندان ماست، این است که تئاتر مثل خود زندگی است و در هر شرایطی می‌تواند به حیاتش ادامه بدهد. هر وقت توانستیم زندگی را تعطیل کنیم، تئاتر هم تعطیل می‌شود. تئاتر مثل زندگی تعطیلی بردار نیست.

ما درباره تئاتر صحبت نمی‌کنیم درباره جشنواره حرف می‌زنیم.
جشنواره، چکیده تئاتر کشور است. جشنواره منهای تئاتر که نیست.

نکته اینجاست که تئاتر مثل زندگی نیست و مدت زیادی متاسفانه تعطیل بود!
جشنواره این فرصت را از هر نظر مهیا کرده که هنرمندان فعال بتوانند به حضورشان در این عرصه ادامه بدهند.
برگزار نشدن جشنواره تئاتر فجر یعنی تعطیل شدن تئاتر. الان این فرصت ایجاد شده و شرایط برگزاری هم مهیا شده، نمی‌شود از این فرصت عبور کرد به این دلیل که عده‌ای در طول سال کار نکردند. آخر این حرف شما چه منطقی دارد؟

فرمودید شکل برگزاری جشنواره تغییر کرده است. درباره‌اش توضیح می‌دهید که به چه ترتیب خواهد بود؟
اجرای نمایش‌ها با ۵۰ درصد ظرفیت سالن‌ها خواهد بود و نیز برای علاقه‌مندان فرصتی فراهم شده که بتوانند از طریق پلتفرم‌های مختلف در فضای مجازی به تماشای نمایش‌ها بنشینند.

فکر می‌کنید برگزاری جشنواره کمک می‌کند که تئاتر دوباره رونق بگیرد؟
قطعا کمک می‌کند. کرونا از طرفی شرایط زندگی را سخت کرده اما از طرف دیگر به استفاده از فضای مجازی سرعت بخشیده است. اگر حتی کرونا شیوع پیدا نمی‌کرد، باید به آرامی به سمت استفاده از قابلیت‌های فضای مجازی پیش می‌رفتیم. این اتفاق چند سالی است که در بسیاری از کشورهای جهان آغاز شده اما در کشور ما بسیار کند پیش می‌رفت. چه بخواهیم و چه نخواهیم پخش از طریق فضای مجازی فرصت است و تئاتر خودش را با این فرصت تطبیق می‌دهد. تئاتر در طول تاریخ با تغییرات تطبیق پیدا کرده و به همین دلیل است که برگزاری جشنواره در این شرایط یک فرصت محسوب می‌شود.

چند وقت است که فراخوان داده‌اید؟ هنرمندان می‌دانستند که امسال قرار است جشنواره برگزار شود؟
شما چرا اطلاعات اولیه جشنواره را ندارید؟ انگار هیچ خبری از تئاتر نداشتید و حالا که به جشنواره رسیده‌اید، یادتان افتاده درباره‌اش سؤال کنید.

برای این‌که تئاتر تعطیل بود و فقط در یک بازه دو سه ماهه چند نمایش روی صحنه رفت.
سه ماه کامل تئاتر برقرار بود. در تیر، مرداد و شهریور امسال آثاری روی صحنه رفتند تا این‌که دوباره تعطیل شد. در همین مدت فعالان تئاتری مشغول بودند و در شهرستان‌ها خیلی بیشتر از تهران، هنرمندان مشغول کار بودند. تمرینات تئاتری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در حال انجام بود. نگاهی به سایت جشنواره بیندازید و ببینید گروه‌ها در چه شرایطی تمرین می‌کردند. آنها در شرایط بسیار سخت و در فضاهای باز و موقعیت‌های دشوار تمرین کردند چون تئاتر را نمی‌شود از هنرمندان تئاتر گرفت. البته برخی هنرمندان هم سعی کردند منتظر آینده و روزهای خوش تئاتر بمانند اما خیلی‌ها در این روزهای سخت به آب و آتش زدند تا بتوانند تئاتر کار کنند. بی‌توجهی به این هنرمندان جفاست.

بی‌توجهی که محسوب نمی‌شود؛ جشنواره می‌تواند سال‌های آینده ادامه پیدا کند اما سؤال اینجاست که کیفیت جشنواره این دوره در مقایسه با دوره‌های قبل چگونه خواهد بود؟
اساسا هر نوع مقایسه‌ای با دوره‌های قبل هم از نظر منطق و هم عقلانیت، خطاست. نمی‌توان جشنواره این دوره را با هیچ دوره دیگری مقایسه کرد. نه از نظر نوع کارهایی که در این جشنواره اجرا می‌شود و نه از نظر شرایطی که برای تولید این نوع کارها وجود داشته و نه از نظر برنامه‌هایی که این جشنواره برای اجرا دارد. این مقایسه کلا اشتباه است. کارهایی که امسال در این دوره از جشنواره اجرا می‌شود، با این برنامه‌هایی که پیش‌رو داریم، منطبق بر شرایط امسال طراحی و ارائه شده است.

امسال دعوت از رسانه‌ها هم مثل همیشه نبود؛ نه دعوت‌نامه‌ای ارسال شد و نه اطلاع‌رسانی دقیق صورت گرفت. چرا؟
اعلام رسمی انجام شد اما برای کسی دعوت‌نامه نمی‌فرستیم. ما هیچ دعوت‌نامه‌ای به هیچ‌کسی برای حضور در جشنواره نفرستاده‌ایم نه به هنرمندان، نه مسؤولان و نه اهالی تئاتر و نه اصحاب رسانه. به همه اعلام کرده‌ایم اگر داوطلب حضور هستید، تشریف بیاورید. نمی‌توانیم از کسی بخواهیم که حتما در جشنواره شرکت کند چون ممکن است کسانی از حضور در مجامع عمومی به هر دلیل پرهیز داشته باشند. اگر کسی مطابق میلش نیست، می‌تواند از طریق فضای مجازی شاهد اجراها باشد اما اگر بخواهد از نزدیک تماشا کند، می‌تواند به صورت آنلاین بلیت جشنواره را بخرد و زمان اجرا به سالن مورد نظرش برود.

سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر با بودجه دولتی برگزار می‌شود یا حامی مالی هم دارد؟
جشنواره با بودجه دولتی برگزار می‌شود اما مذاکره‌‌هایی برای جلب حمایت صورت گرفته که البته بیشتر در زمینه ارائه خدمات است. هنوز به نتیجه صد درصدی نرسیده‌ایم و نمی‌‌توانم به هیچ اسمی به‌عنوان حامی اشاره کنم اما پیشنهادهایی هست که بررسی می‌کنیم و به‌وقتش اسامی را اعلام می‌کنیم.

منبع: آذر مهاجر - گروه فرهنگ و هنر / روزنامه جام جم