جشنواره هنرهای نمایشی مدیـــران!

بنابراین برای برگزارکنندگان جشنواره تئاتر فجر چند انتخاب وجود داشت؛ جشنواره‌ را به هر شیوه‌ امن ممکن برگزار کنند یا سی و نهمین دوره را تا سال بعد و واکسینه شدن جامعه به تعویق بیندازند، یا فعالیت و حمایتی را در قالب یک آیین به فعالان تئاتر تقدیم کنند. شاید راهکارهای دیگری هم می‌توانست باشد اما به‌هر حال از تمام گزینه‌های احتمالی، اولی انتخاب شد و تا چند روز دیگر جشنواره‌ای برگزار می‌شود که با سال‌های قبل متفاوت است. تفاوت‌های این دوره از جشنواره و داشته‌ها و نداشته‌های آن را بررسی کرده‌ایم با این سوال که برگزاری سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر چه آورده‌ای خواهد داشت و به حال تئاتر و هنرمندانش چه فوایدی خواهد داشت؛ هنرمندانی که سالی سخت را پشت سر گذاشته‌اند و چندی پیش کاسه صبرشان لبریز شده بود و با اجتماع مقابل مجلس شورای اسلامی و قرائت یک بیانیه، خواستار حمایت و توجه دولت و مجلس شدند.

جشنواره‌ای با دو بلیت
مهم‌ترین تفاوت این جشنواره با دوره‌های قبل به ویروس کرونا ارتباط دارد و این‌که علاوه بر اجرای صحنه‌ای، علاقه‌مندان می‌توانند به صورت آنلاین نمایش‌ها را تماشا کنند. ماجرا به این ترتیب خواهد بود که سامانه‌های بلیت‌فروشی دو نوع بلیت در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد؛ یکی بلیت برای حضور در سالن اجرا و دومی بلیت‌ها یا کدهایی است که افراد می‌توانند به کمک آنها به‌صورت آنلاین نمایش‌ها را تماشا کنند.
این اولین‌بار است که جشنواره تئاتر فجر، تماشاگر آنلاین دارد و بدون تردید محدودیتی برای تماشای نمایش‌ها وجود ندارد؛ هر‌کسی از هر‌جا می‌تواند مخاطب آثار سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر باشد اما در این مورد سه نکته مهم و قابل اعتنا وجود دارد: در میان اسامی شرکت‌کنندگان جشنواره جای بسیاری از کارگردان‌های مطرح تئاتر، برگزیدگان دوره‌های پیشین و هنرمندان صاحب‌نام خالی است.
سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر با وجود بهره‌مندی از فضای مجازی، بخش بین‌الملل ندارد.  امسال بر‌خلاف روال سال‌های قبل، جشنواره تئاتر فجر تقریبا همزمان با جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود. سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۱ بهمن کارش را آغاز می‌کند و تا ۲۰ بهمن ادامه دارد.

نمایش‌های این دوره
نمایش‌های صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در دو بخش اصلی یعنی بخش «رقابتی» (مسابقه بزرگ تئاتر فجر) و بخش «غیر‌رقابتی» (بخش ویژه) اجرا می‌شود. در فراخوان جشنواره ذکر شده بود که حداکثر ظرفیت پذیرش بخش رقابتی ۳۲ اثر بوده و بخش غیررقابتی ۲۵ نمایش را شرکت خواهد داد. بخش‌های اجرای صحنه‌ای، اجرای خیابانی و مسابقه نمایشنامه‌نویسی و مسابقه و نمایشگاه عکس و پوستر تئاتر از‌جمله بخش‌های رقابتی این جشنواره است. در نمایش‌های خیابانی این دوره از جشنواره که زیر‌شاخه بخش رقابتی است، حداکثر ۳۵ اثر می‌توانست شرکت کند و امسال یک بخش ویژه به نام «سرباز انقلاب» در‌نظر گرفته شده است. این بخش ویژه برای ترویج فرهنگ ایثار، مقاومت و همچنین تکریم و پاسداشت سردار  شهید قاسم سلیمانی طراحی شده و بنیاد شهید در برگزاری آن همکاری دارد.

از میان آثار داوطلب حضور در سی‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر، ۲۸ نمایش موفق به حضور در جشنواره شده‌اند. آثار راه‌یافته به بخش مسابقه نمایش‌های صحنه‌ای این دوره از جشنواره به این ترتیب است:
نمایش «آبگوشت زهرماری» به نویسندگی آرش آبسالان و کارگردانی حسین اسدی از جزیره خارک
نمایش «اتول سورون» به نویسندگی باقر سروش و کارگردانی شهروز دل‌افکار از تهران
نمایش «اسموکینگ‌روم» به نویسندگی مهدی زندیه و کارگردانی سعید زارعی از تهران
نمایش «بیست‌متری جوادیه» به نویسندگی کهبد تاراج و کارگردانی رضا بهرامی از تهران
نمایش «پنهان خانه پنج در» به نویسندگی حسین کیانی و کارگردانی آرش فلاحت‌پیشه از تهران
نمایش «پینوکیو» به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا(اوشان) محمودی از تهران
نمایش «تن‌ها» به نویسندگی و کارگردانی علیرضا معروفی از کرج
نمایش «راشومون» به نویسندگی و کارگردانی احسان عبدالملکی‌دارایی از رشت
نمایش «سگدو» به نویسندگی محمد چرمشیر و کارگردانی عباس غفاری از تهران
نمایش «سه‌شنبه‌های لعنتی» به نویسندگی و کارگردانی محمدمهدی خاتمی از تهران
نمایش «کمدی زا» به نویسندگی و کارگردانی کاوه مهدوی از شهریار
نمایش «نسخ» به نویسندگی امید غفاری و کارگردانی امیرحسین غفاری از تهران
نمایش «هار یا مردی که به هنگامه تولد هر دو دستش پر از خون بود» به نویسندگی و کارگردانی افشین زمانی از تهران از ویژگی‌های سی ‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر این است که گروه‌های شهرستانی حضور فعال داشته و ۱۲ اثر در بخش جشنواره‌های تئاتر استان‌های این دوره از جشنواره روی صحنه می‌روند.

سالن‌های میزبان جشنواره
تالارهای نمایشی با ظرفیت ۵۰ درصدی و با رعایت صد‌درصدی شیوه‌نامه‌ها و نکات بهداشتی، میزبان مخاطبان سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر خواهند بود. برنامه از این قرار است که نمایش‌های بخش صحنه‌ای جشنواره در تالار وحدت، مجموعه تئاترشهر با اختصاص چهار سالن اصلی، چارسو، قشقایی و سایه، تالار مولوی، تالار حافظ، تماشاخانه ایرانشهر با دو سالن استاد ناظرزاده کرمانی و استاد سمندریان به صحنه می‌رود. در سالن عباس جوانمرد خانه تئاتر آثار رادیوتئاتر اجرا خواهد شد.
امسال «رادیوتئاتر» و «فیلم‌تئاتر» به‌عنوان دو بستر متفاوت تولید آثار نمایشی و ارائه آن به مخاطبان برای نخستین‌بار به‌عنوان بخش‌های اصلی و استوانه این جشنواره تعریف شده است.

تئاتر بعد از جشنواره
این روزها تهران در وضعیت خطر نیست؛ کرونا کمتر از همیشه کشته می‌گیرد و خوشبختانه فضای پایتخت به ترتیبی است که جشنواره‌های فجر می‌‌توانند به شکل محدود با تعداد محدودی مخاطب برگزار شوند. جشنواره تئاتر این شانس را داشته که بتواند همزمان با میزبانی مخاطبانش در سالن‌های نمایش به‌صورت مجازی هم مخاطبانی داشته باشد و مرزهایش را به خارج از سالن‌های تئاتر گسترش بدهد اما بعید است برگزاری این دوره از جشنواره در بازگشایی سالن‌های نمایشی تاثیری داشته باشد.
فعالیت‌ سالن‌ها و روی صحنه رفتن نمایش‌ها، پیش یا پس از جشنواره منوط به این است که ستاد ملی مقابله با کرونا وضعیت پایتخت را چطور اعلام کند. اگر شرایط به همین منوال باشد چه بسا بعد از جشنواره، نمایش‌های برگزیده در برخی سالن‌ها به نمایش درآیند اما اگر کرونا دوباره شتاب بگیرد و موج ابتلای افراد به این ویروس، شهر را در وضعیت زرد یا قرمز فرو ببرد، بعید نیست که تا پایان سال سالن‌های تئاتری تعطیل و تئاتر و هنرمندانش در رکود بمانند.
با همه اینها برگزاری تئاتر از نظر بسیاری یک فرصت مغتنم است که باید از آن بهره برد. به‌عنوان نمونه‌ آرش فلاحت‌پیشه که با نمایش «پنهان خانه پنج در» در بخش صحنه‌ای سی و نهمین جشنواره فجر حضور دارد، می‌گوید: همان زمان که نمایش «پنهان خانه پنج در» را به صحنه بردیم، پاندمی کرونا وجود داشت و با وجود استفاده از ظرفیت ۵۰ درصدی سالن با استقبال بسیار خوبی مواجه شدیم. به‌هرحال این شرایط نامساعد وجود دارد و تکلیف آینده هم مشخص نیست. البته انتقادهایی هم مبنی بر این‌که جشنواره نباید به این شکل برگزار می‌شد وجود داشت اما به اعتقاد من، تئاتر با حضور تماشاگر معنا پیدا می‌کند و شیوه تئاتر آنلاین را چه در حوزه آموزش چه اجرای تئاتر قبول ندارم از این‌رو از رویکرد این دوره از جشنواره تئاتر فجر که در آن اجراها هم با حضور تماشاگران و هم به صورت آنلاین برگزار می‌شود، استقبال می‌کنم.
فلاحت‌پیشه این نکته را هم اضافه می‌کند که دوست دارد نمایشش دیده شود و امیدوار است آن را در سالن‌های دیگر و شهرهای مختلف ارائه کند اما تاکید می‌کند: باید دید شرایط و فضای موجود به چه سمتی پیش می‌رود.
او در این دوره از جشنوراه در نمایش «بیست متری جوادیه» به کارگردانی رضا بهرامی نیز به‌عنوان بازیگر حضور دارد و به نوعی با خودش هم رقابت می‌کند.

دورهمی مدیران
آشنایی نسبی با برنامه‌های سی‌و نهمین جشنواره تئاتر فجر به این سوال ختم می‌شود که برگزاری جشنواره چه اهدافی را دنبال می‌کند به‌خصوص وقتی که می‌دانیم بر‌خلاف اعلام دبیرخانه‌ها، جشنواره‌های سینمایی و تئاتر با رقمی بین یک یا یک و نیم میلیارد تومان برگزار نمی‌شود و بالای ۱۵ میلیارد تومان هزینه صرف برگزاری آنها می‌شود.
مدیران جشنواره‌‌ها همچنان که حسین مسافر‌آستانه، دبیر جشنواره سی ‌و نهم تئاتر فجر در گفت‌وگو با ما توضیح داده، معتقدند برگزاری جشنواره‌ها در این سال گرفتار کرونا، تلاشی است برای روشن نگاه داشتن چراغ هنر. آستانه به صراحت برگزاری جشنواره را یک دستاورد می‌داند در حالی که فعالان اصلی تئاتر و باسابقه‌هایی که چراغ سالن‌ها را روشن نگاه می‌داشتند، تقریبا یک‌سال است که حتی خاک صحنه را استشمام نکرده‌اند و این دوری از صحنه معلوم نیست تا کی ادامه داشته باشد. آیا برای جشنواره مقدور نبود به‌جای ایجاد فرصت اجرا به آثاری که هم از نظر کمی و هم کیفی در سطحی پایین‌تر از سال‌های گذشته قرار دارند، از گروه‌های تئاتری حمایت می‌کرد؟ بودجه جشنواره می‌توانست در اختیار گروه‌ها قرار بگیرد که فیلم تئاتر تولید کنند یا در زمینه تولید متون نمایشی فعالیت کنند تا وقتی که بلای کرونا برای همیشه رخت ببندد و برود. بودجه برگزاری جشنواره می‌توانست مرهمی باشد بر دردها و بغض‌های اهالی بیکار مانده تئاتر اگر مدیران تئاتری پشت ایده‌های شعاری و دلایل مصلحتی پنهان نمی‌شدند.