نیــم قــرن خاکستری

محمدعلی صفاری، شهردار تهران دهه 30
پیش کشیدن آلودگی هوای تهران
آلودگی هوا حرف امروز و دیروز نیست،‌ دهه ۳۰ از میانه گذشته بود که خیلی‌ها به آینده خاکستری تهران ظنین شدند، از جمله مسئولان شهرداری تهران که قوانینی محدود را برای جلوگیری از وقایع نامطلوب پیش‌بینی کردند. دی ماه 1352 بود که در مجلس شورای ملی یکی گفت: «اداره بهداشت محیط ۴ تا دستگاه دارد می‌رود این ور آن ور که آلودگی هوا را معلوم کند به خدای لا شریک له اگر وزارت بهداری برود کسی را استخدام کند که هوا را آلوده بکنند هرگز نمی‌توانند مثل اتوبوس‌های شرکت واحد این کار را انجام بدهند.»

دکتر تقی ابتکار
آلودگی هوا در نخستین برنامه حفاظت محیط زیست
هر چند موضوع آلودگی هوا از دهه 30 مطرح شده بود اما بعدها دکتر تقی ابتکار در سال 54 هم روی این موضوع پافشاری کرد و طرح‌هایی برای مقابله با آلودگی هوا به شهرداری وقت ارائه داد. در برنامه عمرانی پنجم کشور که نخستین برنامه حفاظت محیط زیست کشور نیزدرآن مشاهده می گردد ، فصل نخست به موضوع آلودگی هوا اختصاص یافته است (سازمان حفاظت محیط زیست ، برنامه حفاظت محیط زیست ، در دوران برنامه عمرانی پنجم کشور). در این برنامه بعد از ذکر کلیاتی درباره آلودگی هوا و اثرات آن بر انسان و سایر زیستمندان، وضعیت آلودگی هوای شهر تهران به صورت کمی بیان و منابع آلاینده هوا معرفی شده‌اند. در نهایت نیز اهداف و نیازهای نیروی انسانی ، مالی و تجهیزاتی برنامه اعلام شده‌اند.


رضا زواره‌ای ، شهردار سال 59
سیاست‌های توسعه و تکامل
در میانه تحولات سیاسی انقلاب اسلامی هم موضوع آلودگی هوا را در سیاست‌های ابلاغی آن سالها می‌توان پیدا کرد. به عنوان مثال در گزارش‌های نهایی «سیاست‌های توسعه و تکامل جمهوری اسلامی ایران»‌ که از سوی دفتر نخست وزیری در اردیبهشت ماه 1359 منتشر شده است می‌توان به راهکارهایی در چگونگی و مهار آلودگی هوا یافت. در زیر مجموعه مبحث «کیفیت زندگی و محیط زیست» می‌توان راهکارهایی برای این معضل دید هر چند جنس این گزارش بیشتر تشریح وضع موجود از نگاه محیط زیست است.


مجلس شورای ملی
قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
نخستین بار در ۱۱ تیرماه ۱۳۳۴ که قانونگذار ذیل ماده ۵۵ قانون شهرداری مقرر می‌داشت: «از کلیه اماکنی که به نحوی از انحاء باعث آلودگی در شهرها می‌شوند جلوگیری به عمل آید» و چگونگی برخورد با چنین اماکنی را نیز در تبصره‌ای به صورت مجزا توضیح داده بود. حدود بیست سال بعد در ۲۸ خردادماه ۱۳۵۳ مجلس شورای ملی، بر همین اساس مجموعه مقرراتی را تحت عنوان «قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست» به تصویب رساند که وظایف زیادی از جمله حفاظت، پیشگیری، بررسی و تحقیق علمی و اقتصادی در زمینه‌های مختلف محیط زیست و همچنین پیشنهاد ضوابط و معیارهایی برای جلوگیری از انواع آلودگی‌ها را بر عهده سازمان محیط زیست می‌گذاشت. یک سال بعد نیز در ۲۹ تیرماه ۱۳۵۴، آئین‌نامه‌ای با عنوان «آئین‌نامه جلوگیری از آلودگی هوا» در کمیسیون‌های دادگستری، بهداری و کشاورزی و منابع طبیعی مجلس سنا مصوب شد که بر اساس بند ۸ ماده یک آن مسئول آلودگی «عبارت از هر شخص حقیقی است که اداره یا تصدی کارخانه و یا کارگاه را خواه برای خود و خواه به نمایندگی از طرف شخص یا اشخاص دیگر به عهده دارد و یا شخصاً عامل ایجاد آلودگی از طریق وسایل نقلیه موتوری و یا منابع متفرقه می‌باشد» و مطابق ماده ۱۹ «به کار انداختن وسایل نقلیه موتوری که بیش از استانداردهای مقرر دود و آلوده‌کننده‌های دیگر وارد هوای آزاد می‌نمایند، ممنوع است.»



حسین هراتی
پیش بینی تلخ نماینده مجلس
در نخستین برنامه پنجساله جمهوری اسلامی ایران 1366 – 1362 ( برنامه غیر مصوب ) هم مجددا موضوع آلودگی هوا به صورت گسترده و در سطح 24 استان کشور مطرح شده است. اما این موضوع در مجلس شورای اسلامی این بار در سال 67 مطرح شد. وقتی طرح ادغام کمیسیون‌های نهادهای انقلاب و سازمان‌های وابسته به نخست‌وزیری در مجلس مطرح شد حسین هراتی نماینده سبزوار به عنوان مخالف این طرح گفت « اصل پنجاهم قانون اساسی با این صلابت و قاطعیت راجع به آن صحبت می‌کند و می‌گوید: در جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشد داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن، ملازمه پیدا کند ممنوع است. آیا در ارتباط با این اصل حیاتی در قانون اساسی که به عنوان مثال در همین تهران می‌گویند اگر ۲۰ سال دیگر این آلودگی هوا ادامه پیدا کند اصولا در تهران هوایش قابل تنفس و محیطش قابل زیست نیست، برنامه‌ای دارید؟»


محمد نبی حبیبی شهردار تهران 66
آغاز برخوردهای ضربتی و مقطعی
شهرداری تهران و راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ آرام آرام با مشاهده پدیده‌هایی چون باران سیاه و وارونگی هوا، طرح‌های گوناگونی را برای کنترل و چه بسا بهبود شرایط به کار بستند. طرح‌هایی تشویقی، تنبیهی و توسعه‌ای که هرچند با سر و صدای بسیار آغاز شدند اما در مرحله اجرا عمدتا به خاطر عدم کارشناسی، موقتی بودن و یا عدم ضمانت اجرای پیوسته با توفیق چندانی همراه نشدند جز استثنائاتی مثل متروی تهران.
اسفندماه ۱۳۶۸ تیمسار هاشمیان رئیس اداره راهنمایی و رانندگی تهران اعلام کرد از حرکت اتومبیل‌های دودزا و دارای نقص فنی در تهران جلوگیری می‌شود و گروه‌های ضربت راهنمایی و رانندگی به شدت با متخلفان برخورد خواهند کرد. این سخنان که در آستانه عید نوروز بیان شده بود، تا مدتی پس از آغاز سال نو هم با شدت پیگیری شد اما برنامه‌ای فصلی بود که به همان سرعت و ضربتی که آغاز شده بود، به ورطه فراموشی سپرده شد.



‌حسن روحانی سال 74
قانون جامع برای جلوگیری از آلودگی هوا
هشدارهای نماینده سبزوار در مجلس سال 68 آخرین توصیه‌های بهارستان در این رابطه نبود و در میانه دهه 70 این هشدارها جدی‌تر گرفته شد و سال ۷۴ به تهیه «طرح نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» و تصویب قانونی به همین نام انجامید. قانونی که تاریخ تصویب آن اردیبهشت 74 بود. این طرح در مهرماه 72 به صحن علنی مجلس آمد تا با حضور نماینده دولت بررسی شود آن هم در مجلسی که حسن روحانی رئیس‌جمهوری فعلی و نایب رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، ریاست آن را برعهده داشت. در این جلسه بسیاری از نمایندگان از موضع موافق و مخالف سخن گفتند. خداکرم جلالی رئیس کمیسیون کشاورزی که مجموعه متبوعش این طرح را پس از چکش‌کاری و بحث و بررسی فراوان به صحن آورده بودند در این جلسه وسائط نقلیه، کارخانه‌ها و منابع تجاری را سه آلوده‌کننده عمده هوای تهران دانست و گفت: «متأسفانه به‌دلیل وضعیت جغرافیایی خود تهران که به‌صورت یک کاسه است و جابجایی هوا بندرت اتفاق می‌افتد و باز متأسفانه به دلیل جریان‌های باد که از غرب به طرف داخل تهران می‌وزند و با وجود منابع آلوده‌کننده هوا که در غرب تهران واقع شده‌اند و با جریان باد از طرف غرب وارد تهران می‌شوند و خارج نمی‌شوند، ما در وضع بسیار بدی هستیم» به هر ترتیب قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» سوم اردیبهشت ۷۴ بعد از مدت‌ها بحث و بررسی از تصویب نمایندگان گذشت و لازم‌الاجرا شد. اما مشکل آلودگی هوا همچنان پابرجا بود و هر روز بر ابعاد گوناگون آن افزوده می‌شد.



مرتضی الویری، شهردار تهران
راهنمایی و رانندگی را به شهرداری بدهید
در همه سال‌های بعد از تصویب قانون جامع برای جلوگیری آلودگی هوا لوایحی از سوی هیأت دولت برای تصویب به مجلس فرستاده شد. یکی از آنها لایحه‌ای است که رئیس دولت اصلاحات در مرداد ۷۸ به مجلس پنجم برد. لایحه‌ای که شهرداری تهران حامی‌اش بود و مرتضی الویری شهردار تهران برای دفاع از آن به پارلمان رفت. لایحه‌ای‌ که‌ در آن دولت‌ داده‌ تقاضا کرده‌ بود‌ تا‌ راهنمایی‌ و رانندگی‌ مجددا مانند همان‌ قانونی‌ که‌ تا سال‌ ۱۳۶۸ بود به‌ شهرداری‌ تهران‌ برگردد. شهردار وقت تهران با اشاره به دلایل این تقاضا، به موضوع آلودگی هوای تهران پرداخت و گفت: «اولین‌ معضلی‌ که‌ به‌صورت‌ جدی‌ تهران‌ را رنج‌ می‌دهد مسأله‌ آلودگی‌ هواست‌.»



رئیس محیط زیست سال 96
قانون هوای پاک
آخرین قانون مصوب مجلس در رابطه با آلودگی هو اما همان قانونی است که به نام «قانون هوای پاک» می‌شناسند و در تیر سال 96 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در راستای اجرای این قانون اما در دو سال گذشته اما و اگر وجود دارد، از نبود ردیف بودجه برای اجرای آن گرفته تا کارشکنی بسیاری از دستگاه‌هایی که ملزم به اجرای این قانون بوده و هستند. همچنان هم بسیاری معتقدند اجرای درست این قانون می‌تواند وضعیت هوای پایتخت را تا حد بسیار قابل توجهی بهبود ببخشد. اما به نظر می‌رسد مشکل هوای تهران قانون و لایحه و مصوبه نیست و اراده‌ای پولادین می‌خواهد تا آسمان آبی را به تهران بازگرداند.
اولین تاثیری که آلودگی هوا در جامعه دارد، مشکلاتی است که برای سلامت مردم ایجاد می‌شود در صورتی که اگر همه نهادها به قانون هوای پاک پایبند باشند، می‌توان از تبعات منفی آلودگی هوا جلوگیری کرد. متأسفانه قوانین مصوب مجلس درباره کاهش آلودگی هوا به درستی اجرا نمی‌شود چون در قانون هوای پاک به مواردی درباره اسقاط خودروهای فرسوده، ارتقای کیفیت خودرو و بهبود کیفیت سوخت توجه شده است اما برخی دستگاه‌ها به بهانه‌های مختلف به قانون پایبند نیستند.

میثم اسماعیلی

جامعه