دفاع مقدس هیچ وقت از اهمیت نمی‌افتد

بر این اساس از چندی پیش کانون کارگردانان سینمای ایران با همکاری بنیاد سینمایی فارابی همت کرده تا مراسم تجلیل از هنرمندان را برگزار کند و در ادامه این سلسله جلسات قرار است شنبه (۲۳ آذر) ساعت 16 از عبدا... باکیده در سالن زنده‌یاد عباس کیارستمی بنیاد سینمایی فارابی تجلیل به‌عمل آید.

عبدالله باکیده از فیلمسازانی است که اسمش با دفاع مقدس گره خورده. قدم‌های باکیده در سرپا نگه‌ داشتن سینمای دفاع مقدس از فیلم‌هایی مانند «پوتین» و «صلیب طلایی» تا سریال‌هایی چون «نبردی دیگر»، «بچه‌های هور» و «میهمانی از بهشت» تداوم داشته و انگار هنوز که هنوز است در حال و هوای کوچه و پس‌کوچه‌های خرمشهر به سر می‌برد.

به دلیل برگزاری این مراسم با باکیده گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

با دور شدن از دوران دفاع مقدس عده‌ای می‌گویند موضوع جنگ هشت ساله عراق علیه ایران دیگر ظرفیت پرداخت سینمایی ندارد. نظر شما در این باره چیست؟

مقوله دفاع مقدس مثل دریایی بیکران پر از موضوعات متنوع است. یک فیلمساز با نوع نگاهش می‌تواند سراغ هر کدام از این موضوع‌ها برود و از زاویه‌ای جدیدی به آنها بپردازد. من در فیلم صلیب طلایی به شهدای اقلیت در جنگ پرداختم و سال‌ها بعد محمدعلی باشه‌آهنگر هم فیلم «سرو زیر آب» را با همین محوریت ساخت، البته با نگاه خودش. در هر دو فیلم سعی شده حقانیت حضور اقلیت‌های مذهبی در دفاع مقدس به تصویر کشیده شود، اما هر کدام با شکل و شمایلی متفاوت از دیگری. شما به سال‌هایی که سینمای دفاع مقدس خیلی پرکار بود نگاه کنید. در آن سال‌ها با این‌که حجم زیادی از فیلم‌ها مختص به این گونه بود، اما هر فیلمساز با نوع نگاهی که داشت فیلم می‌ساخت و مردم هم از آنها استقبال می‌کردند. موضوع دفاع مقدس و کسانی که از سرزمین‌شان دفاع کردند، موضوعی است تاریخی که مقدس است و چنین مضامینی هیچ‌گاه از اهمیت نمی‌افتد.

و این در حالی است که سینمای جهان از جنگ‌ها بارها در تولید آثارش بهره برده است. به نظر شما ما چطور می‌توانیم روایت خودمان را با ابزار سینما از دفاع مقدس در سطح جهان داشته باشیم؟

اگر بخواهیم سینمای دفاع مقدس را به دنیا عرضه کنیم باید خیلی ظریف و دقیق با مقوله دفاع مقدس مواجه شویم. شما فیلم «نجات سرباز رایان» به کارگردانی استیون اسپیلبرگ را ببینید. قصه خانواده‌ای را روایت می‌کند که چند نفر از اعضایش را به خاطر جنگ از دست داده، اتفاقی که بارها در دفاع مقدس ما افتاده. اسپیلبرگ اما، با نگاهی انسانی این موضوع را چنان روان و زیبا بیان می‌کند که تمام دنیا آن را می‌بینند و تحسین می‌کنند. ما باید حرف‌مان را جهانی به تصویر بکشیم. حرف را از پروپاگاند جنگ و تبلیغاتش خارج کنیم و به ستایش انسان‌ها بپردازیم. من خودم وقتی فیلم سرو زیر آب به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر را می‌دیدم، دقیقا همین حس را داشتم. این فیلم به نوعی در ستایش انسان و ارزش او بود. چنین پرداختی از دفاع مقدس قطعا در سینمای جهان مورد توجه قرار می‌گیرد.

البته این نگاه شاید از سوی برخی مورد انتقاد قرار ‌گیرد و حتی آن را «ضدجنگ» هم بدانند!

جنگ به خودی خود مقوله خوبی نیست و جز ویرانی و کشتار چیزی ندارد، اما موقعی شکلی دیگر پیدا می‌کند که رنگ دفاع به خود بگیرد. نشان دادن مصائبی که در جنگ اتفاق افتاده دلیل بر نگاه ضدجنگ نیست و دلیل بر ارائه واقعیت است؛ واقعیتی که منشأ حماسه است و انسان‌ها از همین‌جاست که به علو درجات رسیده‌اند. در فیلم «دیده‌بان» شما ترس یک رزمنده را می‌بینید و همین اوست که به مرور تبدیل به یک قهرمان می‌شود. آیا این فیلم ضد جنگ است؟ خیر، این فیلم سیر تحول یک انسان را به تصویر می‌کشد یا در فیلم پوتین آدم‌ها قهرمان نیستند و خرمشهر است که قهرمان است یا فیلم «آبادانی‌ها» به کارگردانی کیانوش عیاری با این‌که نگاه قهرمانانه‌ای به جنگ نداشت، اما فیلم خوبی بود. متاسفانه گاهی تعصباتی بی‌معنی باعث لطماتی به سینمای دفاع مقدس می‌شود که بعضا قابل جبران نیست. سینما هم درد است، هم غم، هم رنج، هم شادی و هم بزرگی. ما وقتی به تمام این عواطف و احساسات نگاه بیندازیم، می‌توانیم فیلمی عمیق و تاثیرگذار در سطح جهانی بسازیم.

می‌گویند هر اثر هنری جنبه‌ای حدیث‌نفس‌گونه برای سازنده‌اش دارد. حدیث‌نفس شما در آثارتان چه بود؟

حدیث نفس شاید در یک سکانس اتفاق بیفتد و به نظرم حدیث نفس شخصی در مورد جنگ نگاه چندان خوبی نیست. وقتی به این فکر می‌کنیم که دفاع مقدس ما مساله‌ای کلی بود که پیر و جوان با اندیشه‌های متفاوت برای پابرجا ماندن ارزش‌های سرزمین‌شان به میدان آمدند دیگر حدیث نفس شخصی معنا پیدا نمی‌کند بلکه چیزی که مهم است حدیث‌نفس تمام کسانی است که در آن حماسه حضور داشتند. من سعی کردم در فیلم‌هایم تمام حدیث نفس‌هایی که در این مقوله دیده‌ام و شنیده‌ام را تا جایی که می‌توانم بازتاب دهم.

به نظرتان کدام فیلمساز در حوزه دفاع مقدس آثار در خور توجهی ارائه داده است؟

تمام فیلمسازانی که در عرصه دفاع مقدس کار کرده‌اند (ولو یک کار) قابل احترام هستند، اما کسی که در زمان‌های مختلف و با نگاه‌های مختلف به این مقوله پرداخته ابراهیم حاتمی‌کیای عزیز است. من تهیه‌کننده فیلم‌های «دیده‌بان» و «مهاجر» بودم و از نزدیک با دغدغه‌هایش آشنا هستم. فیلم‌های «آژانس شیشه‌ای» و «دیده‌بان» برایم بسیار احترام‌برانگیز است.

نظرتان درباره مواضع سال‌های اخیر ابراهیم حاتمی‌کیا و انتقادهایی که از فیلمسازان دیگر می‌کند، چیست؟

من برای حاتمی‌کیا به عنوان فیلمسازی که همیشه غمخوار بچه‌های بسیجی بوده و احساسات پاک آنها را در قاب فیلم‌هایش گنجانده، احترام زیادی قائلم. او هنوز که هنوز است مبارزه می‌کند تا بتواند حرف این بچه‌ها را در زمانه کنونی بزند. حاتمی‌کیا رشد کرده و اگر به کارنامه‌اش نگاه کنیم به درستی در می‌یابیم که او سعی کرده وظیفه‌اش را به عنوان یک فیلمساز متعهد به جا بیاورد. حاتمی‌کیا از شریف‌ترین کارگردانان سینمای ماست که تاریخ‌ساز بوده. او وقتی ناراحت و تند می‌شود که بی‌احترامی ببیند، سختی ببیند، بی‌مهری ببیند، اما در هر صورت او فیلمساز بزرگ و قابل احترامی است.

آخرین فیلم‌هایی که دیده‌اید را می‌توانید نام ببرید؟

اخیرا فیلم‌های «سرخپوست» و «متری شیش و نیم» را دیده‌ام و البته فیلم‌های کمدی را هم دنبال می‌کنم. جامعه نیاز به انواع و اقسام گونه‌های فیلم دارد و اگر کمدی‌ای خط قرمز‌ها را رد می‌کند مسؤولش فیلمساز نیست. فیلمساز کار خودش را کرده و فیلمش را ساخته، اما از آن‌طرف به بعضی از فیلمسازان جدید بسیار امیدوارم. سعید روستایی نوید یک فیلمساز بزرگ را برای ما می‌دهد یا نیما جاویدی بسیار حرفه‌ای است.

به نظر شما نقطه تعادل بین گیشه و فیلم‌های فرهنگی کجاست؟

در تمام دنیا یک‌سری فیلم صرفا برای سرگرمی و گیشه ساخته می‌شود و یک‌سری دیگر علاوه بر گیشه به جنبه‌های هنری هم توجه دارد. شما فیلم «جوکر» به کارگردانی تاد فیلیپس را ببینید، هم در ساختار هنری موفق است و هم در گیشه. فیلم خوب می‌تواند گیشه و ارزش را با هم داشته باشد.

در مورد شرایط فعلی سینمای ایران چه نظری دارید؟

سینمای ایران مشکلات زیادی دارد که باید کارشناسان و مسؤولان سینمایی آن را حل کنند. سینمای ما باید قیمومت وزارت فرهنگ و ارشاد را بپذیرد و بقیه ارگان‌ها هم فیلم مورد تایید وزارت ارشاد را تایید کنند. بحث کپی‌رایت از مباحث مهم در سینمای ایران است. ماهواره‌ها فیلم‌های سینمای ایران را نشان می‌دهند بدون این‌که یک ریال به صاحب اثر بپردازند! امیدوارم برای سینمای ایران برنامه‌ریزی جهانی شود. ما باید بازار جهانی برای نمایش پیدا کنیم و تنها در این‌صورت است که می‌شود در فیلم‌ها از حرف و ساختار جدی استفاده کرد.

درباره مراسم تجلیل که قرار است برای شما اجرا شود نظری ندارید؟

از کانون کارگردانان سینمای ایران بسیار ممنونم که اقدام به برگزاری شبی به نام من کرده‌اند. شاکله این کانون با این‌که از جوان‌ترها تشکیل شده، اما آنها به فکر دوستان و همکاران پیشکسوت هستند و این جای تقدیر دارد.

حاتمی‌کیا از نگاه باکیده

من برای حاتمی‌کیا به‌عنوان فیلمسازی که همیشه غمخوار بچه‌های بسیجی بوده و احساسات پاک آنها را در قالب فیلم‌هایش گنجانده احترام زیادی قائلم.

او هنوز که هنوز است مبارزه می‌کند تا بتواند حرف این بچه‌ها را در زمانه کنونی بزند. حاتمی‌کیا وقتی ناراحت و تند می‌شود که بی‌احترامی، سختی و بی‌مهری ببیند.

ساناز قنبری - روزنامه جام جم