خواب آشفته خـانه پـدری جلال

تکذیب فروش
این اما یک روی سکه بود و به فاصله کوتاهی تکذیبیه صندوق احیا در واکنش به انتشار این خبر در خبرگزاری مذکور منتشر شد، مبنی بر این‌که بحث اصلی واگذاری حق
بهره برداری به مدت معین بعد از احیا و مرمت ابنیه تاریخی توسط بخش خصوصی بوده است و این یعنی نه خانه پدری جلال آل‌احمد و نه 53 بنای تاریخی دیگر در این فهرست منتشره برای فروش گذاشته نشده‌اند.
ما برای کسب اطلاعات بیشتر پای صحبت‌های مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی، نشستیم و هادی میرزایی درباره این ماجرا گفت: «برخلاف بحثی که توسط آقای دانایی در خبرگزاری مهر مطرح شده بود ما اصلا قصد فروش خانه جلال را نداریم و بحث فقط واگذاری است.»
میرزایی البته قبل از ادامه بحث درباره فلسفه تشکیل صندوق احیا گفت: «صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی براساس بند «ز» ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه تشکیل شده و رویکرد قانونگذار هم استناد به این بوده که با توجه به محدودیتی که در منابع ملی و اعتبارات دولتی وجود دارد، بناهای تاریخی و فرهنگی قابلیت احیا و بهره‌برداری توسط این منابع را ندارند. درنتیجه این صندوق با نگاه واگذاری بناها با مدت معین به بخش خصوصی اعم از داخلی و خارجی تشکیل شد و اساسنامه‌اش به تصویب دولت و مجلس رسید و در نهایت فعالیت رسمی خودش را در واگذاری بناها از سال 87 شروع کرد.»
به گفته این مقام مسؤول، به استناد سه مصوبه هیات دولت و مصوباتی که در دوره‌های بعدی توسط رئیس وقت سازمان به صندوق واگذار شد، واگذاری بناها به صندوق تفویض شده است و حالا خانه صادقی اردبیل، خانه عامری‌های کاشان و سرای سعد‌السلطنه قزوین، نمونه‌ای خوب از بناهای تاریخی‌ای هستند که توسط همین واگذاری‌ها به بخش خصوصی، نه‌تنها مرمت و احیا شده، بلکه به قطب گردشگری منطقه هم تبدیل شده‌ است.
حفظ اصالت و شأن بنا اولویت اول
میرزایی در پاسخ به نگرانی خواهرزاده جلال آل‌احمد درباره کاربری نامتناسب خانه پدری جلال در واگذاری‌اش به بخش خصوصی هم گفت: «بحث اصلی ما در حفاظت از احیای بناهای تاریخی، اول حفظ اصالت و شأن اثر است و بعد مرمت آن اثر مثل روز اول. البته به این موضوع هم توجه داریم که بهره‌برداری و کاربری مناسبی برایش تعیین شود و بازگشت سرمایه‌ام برای سرمایه‌گذار بخش خصوصی داشته باشد. یعنی این هم یکی از وظایفی است که قانونگذار به ما تفویض کرده و درحال حاضر هم اگر شخصی از بستگان جلال آل‌احمد تمایل به شرکت در مزایده این بنای تاریخی دارند، می‌توانند در فرآیند احیا، مرمت و بهره‌برداری مدت معین بنا شرکت کرده و از کاربری متناسب با شأن بنا بهره‌مند شوند.»
مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی درباره انتقادات وارده به تعیین کاربری بناهای تاریخی هم گفت: «ما حدود 130 کاربری داریم، اما به‌دلیل این‌که فضای رقابتی برای یک بنا ایجاد نمی‌شود، کاربری‌های متعددی هم برایش پیشنهاد نمی‌شود. برای مثال یک بنای تاریخی می‌تواند کاربری گالری بگیرد یا کافه کتاب شود یا نمایشگاه صنایع‌دستی. در حقیقت کاربری اقامتی و پذیرایی یکی از این کاربری‌هاست. رویه همیشه این است که ما برای بناها متناسب با موقعیتی که هست، تعریف کاربری می‌کنیم و این تعیین کاربری هم در مجموعه‌ای که به استناد قانون تشکیل شده و صاحب نظران و خبرگان حوزه میراث و مرمت بناهای تاریخی در آن حضور دارند، انجام می‌شود. ظرفیت‌های بنا، امکانات بنا و هویت و شأن بنا بررسی می‌شود و در صورتی که کاربری پیشنهادی انطباقی با این شرایط داشته باشد، بنا واگذار می‌شود.»
میرزایی از واگذاری 80 بنای تاریخی در همین رابطه طی سال‌های گذشته به بخش خصوصی خبر داد و درباره ضرورت این واگذاری‌ها گفت: همه این آثار در حال حاضر جزو نقاط فاخر و ارزشمند میراث فرهنگی کشورمان هستند و بدون استفاده از ظرفیت‌های ملی به بهره‌برداری رسیده‌اند و ما اگر واقعا می‌خواهیم کار مرمت و احیای بناهای تاریخی را در کشورمان انجام دهیم، آن هم در شرایطی که قریب به یک میلیون اثر ثبتی در کشور داریم، باید از توان بخش خصوصی استفاده کنیم، چراکه دولت منابع محدودی برای احیای این بناها دارد.
نظارت در چند مرحله
با این‌که با پررنگ شدن خبر واگذاری بناهای تاریخی، نگاه خیلی‌ها متوجه خانه پدری جلال آل‌احمد شد، اما این خانه فقط یکی از 54 بنای تاریخی است که روابط عمومی صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی خبر از واگذاری‌شان داده است. فهرستی که از حمام نوبر تبریز شروع شده و با خانه کازرونی‌های یزد به اتمام رسیده است. در این فهرست سهم تهران فقط همان خانه پدری جلال آل‌احمد بوده! مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی، اما در همین رابطه به ما گفت که بعد از واگذاری، نقش صندوق احیا کمرنگ نمی‌شود. میرزایی ادامه داد: «ما دو مرحله نظارت داریم. مرحله اول بعد از این‌که طرح مرمتی ارائه شد و به تصویب رسید است و یک مرحله هم نظارت بر مرمت بنا و نگهداری بناست. در این بین، بحث کیفیت بهره‌برداری با اداره کل استان‌هاست و کیفیت نگهداری جزو نظارت‌های مستمری است که درباره تمام بناهای تاریخی انجام می‌شود.»

اینجا خانه سید احمد آقاست

در کوچه پس‌کوچه‌های تهران قدیم، در همان محله عودلاجان و سنگلج و پامنار و بازار که قدم بزنید، خانه قدیمی و تاریخی کم نیست؛ خانه‌هایی که هرکدام تاریخ زنده روزگاری هستند که حالا باید ماجرایش را فقط در کتاب‌ها بخوانیم، روزهایی که تهران هنوز طهران بود؛ شهری با 12 دروازه و پر از کوچه‌های آشتی‌کنان و خانه‌هایی که هنوز شبستان و هشتی و اندرونی و بیرونی داشتند؛ خانه و محله‌هایی که بیش از یک قرن عمر دارند و در و دیوارشان پر است از خاطره. خانه پدری جلال آل‌احمد، نویسنده معروف کشورمان، یکی از همین خانه‌هاست؛ خانه‌ای که می‌گویند قدمتش به اواخر دوره قاجاریه می‌رسد و مالک اولش سیداحمد آل‌احمد بوده و بعد از او به پدر جلال آل‌احمد منتقل شده و جلال از سال 1310 یعنی هشت سالگی تا 17 سالگی زیر سقف این خانه زندگی کرده است. خانه‌ای که در سال 1383 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 11206 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امروزی‌ها بیشتر با نام جلال آل‌احمد می‌شناسندش و قدیمی‌تر‌ها به اسم «خانه زیرگذر قلی» خانه‌ای که هنوز هم قدیمی‌ترهای محل هروقت از کوچه کارکن اساسی می‌گذرند و پا به گذر قلی می‌گذارند، روبه‌روی در سبزرنگ داخل گذر می‌ایستند و می‌گویند اینجا خانه سیداحمد آقاست؛ پدر جلال!»
سیداحمد آقایی که اهالی می‌گویند همان سیداحمد طالقانی روحانی معروف و خوشنام محله است که خیلی‌ها او را به خاطر مخالفت‌هایش با دستورات دولتی در زمان رضا شاه می‌شناسند. نشان به آن نشان که می‌گویند بعد از شروع فعالیت وزارت دادگستری در زمان رضا شاه، از محکمه‌های شرعی می‌خواهند که زیر این بیرق بروند و مهرشان مزین به نشان شیر و خورشید بشود. اما سیداحمد طالقانی که همیشه جزو روحانیانی بوده که به‌راحتی زیر بار حرف زور نمی‌رفته و مقابل رضاخان و دارودسته‌اش قد علم می‌کرده، این دفعه هم زیر بار این حرف نمی‌رود و ترجیح می‌دهد محضرش را تعطیل کند و خانه‌نشین شود.
این اما یک بخش از قصه خواندنی این خانه قدیمی است و خیلی‌ها در سابقه این خانه به برپایی مجالس روضه و نذر زیارت عاشورای هفتگی آن هم اشاره می‌کنند و می‌گویند اتاق‌های اندرونی خانه از سال‌ها پیش به محل ملاقات عاشقان اهل بیت(ع) تبدیل شده بود و شخصیت‌های مذهبی و سیاسی مهم آن دوره در اتاق‌های تودرتوی خانه کنار مردم عادی کوچه و بازار می‌نشستند و با نوای روضه علی‌اکبر برای مظلومیت شهدای کربلا می‌گریستند. این وسط، سفره اطعام ایتام هم انداخته می‌شد و هر کس با هر وسعی که داشت به صاحبخانه برای این کار خیر کمک می‌کرد.

مینا مولایی

ایران