نگاهی به یک ماجرای اسطوره‌ای

شاهرخ مسکوب، روشنفکر مغموم و تنهای معاصر قلمی شگفت‌انگیز دارد. تسلط او به زبان فارسی و عاطفه زبانی او یک‌طرف و نسبت روشن او با شاهنامه و اساطیر آن در طرف دیگر،‌ یک موازنه ماندگار در کتاب سوگ سیاوش ایجاد کرده است؛ دو کفه سنگین، که یکی نثر دلپذیر مسکوب است و دیگر، نگاه جامع او به اسطوره‌ای به نام سیاوش و این دو کفه گرچه سنگین هستند، اما هر دو توامان برابرند.
سوگ سیاوش نگاهی است به ماجرای سیاوش، واکاوی جایگاه اساطیری او در فرهنگ ایران‌زمین و جستن ریشه‌های جنگ‌های مهم شاهنامه. مسکوب در سوگ سیاوش از پرداختن به امر اخلاقی تغافل نمی‌کند. او گرچه پژوهشگری انسان‌گراست، اما در سوگ سیاوش، امر اخلاقی را - اقلا در ماجرای سیاوش - به‌عنوان یک عنصر معنوی - الهی به ما معرفی می‌کند.
اگر یک ماه پیش قرار بود این معرفی مختصر را درباره کتابی خواندنی بگویم، حتما از «باقی‌مانده‌های آشوویتس» نوشته جورجو آگامبن یاد می‌کردم. حالا هم بد نیست از آن کتاب یادی کنم و بگذرم؛ در این حد که بنویسم آگامبن در آن کتاب، با نگاهی فلسفی با ماجرای آشوویتس روبه‌رو شده ‌است. او در آن کتاب، به تکرار از یادداشت‌های کسی به نام «پریمو لوی» یاد می‌کند. پریمو لوی، یک شیمیدان است که مدتی را در آشووتیس می‌گذراند. او پس از آزادی غیرقابل‌انتظارش، خود را ناگزیر و ناچار از روایتگری آنچه می‌داند که در آنجا تجربه کرده و زیسته است. گرچه مشهورترین یادداشت‌ها و روایت‌ها درباره آشوویتس را «بورفسکی» و «سلان» نوشتــه‌اند، اما یادداشت‌های پریمو لوی به‌لحاظ ساختار فلسفی و مواجهه روایتگرانه او با ماجرای اردوگــاه‌های کــار اجبــاری، متفاوت‌تر و موثرتر و ظاهرا مهم‌تر است. «اگر این نیز انسان است» تاکنون در ایران ترجمه نشده بود و حالا به همت انتشارات ماهی و به ترجمه نرم، روان و خوشخوان سپاس ریوندی روی پیشخوان کتابفروشی‌هاست.

شیما آشتیانی

روزنامه‌نگار