آتشبـــاران

فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط‌زیست دیروزحاضر نشد آماری از اراضی جنگلی و مرتعی نابود شده در آتش بدهد، چون به ایسنا می‌گفت که هنوز خسارت‌ها در دست بررسی است ولی میان کلی اظهارنظر و حرف‌های رنگ به رنگِ آدم‌های مختلف از ارگان‌های گوناگون یک عدد 300 هکتار چند بار تکرار شد که موثق‌ترین آن مربوط است به داور نامدار مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی که می‌گفت بلوط‌ها، ممرزها، شیرخشت‌ها و سیاه تلوها حتی درختان اورس سوزنی برگ و نادر هم در آتش سوختند.
ارسباران این روزها چه قدر شبیه آمازون شده،‌ هر دو دارند می‌سوزند و هر دو نیز به عمد. درباره آمازون گفته‌اند آتش‌اش به عمد به پا شده و گرمی هوا و باد نیز کارگر افتاده و آتش را سرایت داده به دوردست‌ها، آن‌قدر که دود این آتش به آسمان سائوپائولو نیز رسیده. درباره ارسباران هم همین را البته گفته‌اند و باد و هوای گرم را در آتش‌سوزی دخیل دانسته‌اند، ولی مهم جرقه اول است که یک انسان آن را به پا کرده. فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به ما گفت کسی در جنگل داشته غذا می‌خورده و این جهنم را از روی سهل انگاری به راه انداخته.
تناقض‌های یک حریق
ارسباران، جنگلی مرموز و به غایت زیباست، چشم‌اندازهای خیس و پر مه‌اش آن‌قدر قشنگ و چشم‌نواز است که گردشگران اروپایی و آمریکایی که چشم و گوش‌شان از سبزی و جنگل پر است زبان به تمجیدش باز کرده‌اند و به شگفت آمده‌اند از این همه سبزی در فلات خشک و کویری ایران. گل سرسبد زیبایی‌های آذربایجان اصلا همین ارسباران است با درخت‌های بلوط و کرب و کرکو و سرخدار و بنه و ملچ و اوجا و زغال‌اخته‌هایش که صفت ذخیره‌گاه بیوسفر را برای این جنگل به ارمغان آورده است، زیستگاهی با اکوسیستم و گونه‌های گیاهی کمیاب و استثنایی.
نوبت مدح و تعریف و تمجید از ارسباران که می‌رسد دردانه‌ای است این جنگل.‌ نگین تنوع زیستی ایران است. به عبارتی با وجود داشتن کمتر از 05/0 مساحت کشور بیش از ۱۳ درصد پوشش گیاهی، ۲۹ درصد پستانداران، ۴۴ درصد پرندگان، ۳۲درصد دوزیستان، ۹ درصد آبزیان و ۲۰ درصد خزندگان سرزمین‌مان را در خود جای داده.
با این‌که هنوز مانده‌ایم میان آمارهای متناقضی که از مساحت دقیق جنگل‌های ارسباران از این سازمان تا آن ارگان روایت می‌شود و نمی‌دانیم بالاخره مساحت 160 هزار هکتاری درست است یا آمار 130 هزار هکتاری، اما مجال برای باد به غبغب انداختن مهیاست وقتی همین آمارهای نیم‌بندِ در دسترس را مرور می‌کنیم که می‌گوید منطقه ارسباران به تنهایی معادل۳۴ درصد پوشش گیاهی ارمنستان، ۲۵ درصد از پوشش گیاهی آذربایجان، ۲۵ درصد پوشش گیاهی فرانسه، ۲۵ درصد پوشش گیاهی گرجستان و۱۷ درصد پوشش گیاهی ایتالیا را داراست.
اما ارسباران با این عظمت، درد کم ندارد. زخم کهنه و ناسورش تبدیل شدن درختانش درگذشته‌ای نه چندان دور به زغال بود و درد سال‌های اخیرش ثبت جهانی نشدن آن، آن هم نه به این دلیل که ارسباران جنگل قابلی نیست بلکه فقط به علت تعدی‌های بی‌حساب آدم‌ها به حریمش. در منطقه ارسباران 78 روستا وجود دارد که دست همه مردمانش در جیب این جنگل است. اینها در ارسباران می‌کارند و رمه می‌پرورند و دست‌شان اگر برسد درخت قطع می‌کنند. در مقیاس بزرگ‌تر هم دولت‌ها در این منطقه سد ساخته اند و معدن کاویده‌اند، به حدی که در سال‌های 2017 و
2018 یونسکو پرونده جنگل‌های ارسباران را به خاطر همین دست‌اندازی‌های عیان از فرآیند ثبت جهانی شدن کنار زد. حالا یک ارسباران زخمی مانده و یک عنوان «ثبت شده در فهرست میراث طبیعی» با شماره 204 که از سال 93 تا امروز تقریبا به هیچ کار این جنگل نیامده است.
بد به حال ارسباران که با این طمطراق ظاهری، در غائله آتش‌سوزی اخیر حتی روایت مسؤولان مختلف از اعزام نیرو و تجهیزات برای اطفای حریق در آن روایت روشنی نبود، بلکه حتی متناقض بود و سرگیجه آور، مثل فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست که ظهر دیروز از خاموش شدن کامل آتش این جنگل خبر داد ولی عصرگاه فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به ما گفت نه تنها هنوز آتش شعله ور است، بلکه برخلاف آنچه گفته می‌شود، بالگرد ارتش تازه به منطقه رسیده و هلال احمر نیز قول بالگرد داده است. این درحالی است که فرمانده قرارگاه منطقه‌ای شمال‌غرب ارتش چند ساعتی قبل از اظهارنظر علی عباس نژاد به ایرنا گفته بود که سه فروند بالگرد هوا نیروز ارتش برای کمک به مهار کامل آتش‌سوزی جنگل‌های ارسباران به منطقه اعزام شده است.
ضد و نقیض‌گویی در بحران البته مهارت ماست که این بار پیه آن به تن ارسباران مالید، ضد و نقیضی که نه بار مسؤولیتی از دوش کسی برمی‌دارد و نه تبعات احتمالی کم کاری‌ها را پاک می‌کند، بلکه فقط حاشیه امنی می‌شود برای عده‌ای و مجال خوبی می‌شود برای آتش که بیشتر و قوی تر در ارسباران تنوره بکشد.
معضل حل نشده تجهیزات
کمبود تجهیزات و امکانات از آن حرف‌های نخ نمای روزگار است، اصلا حرف کمبود که وسط می‌آید مخصوصا در مواقع آتش سوزی جنگل، بدن آدم‌های هوشیار کهیر می‌زند. آخر چه قدر بشنویم که کمبود هست، چه قدر وعده بشنویم که کمبودها مرتفع می‌شود و نمی‌شود، چه قدر هر وقت که آتشی در منابع ملی شعله می‌کشد، بشنویم دستگاه‌های ذی‌ربط همساز نیستند. این داستان در کشورمان اما چون تمامی ندارد همه‌اش را از سر تا ته در مورد آتش‌سوزی ارسباران نیز شنیدیم.
مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی دیروز در جلسه ستاد مدیریت بحران استان می‌گفت که درخواست امکانات و امداد هوایی داده‌اند، ولی با وجود وعده‌ها هنوز امدادی نرسیده است،‌ استاندار نیز می‌گفت مهارکامل آتش‌سوزی نیازمند لکه‌گیری ازطریق پشتیبانی هوایی است، ولی به‌رغم مکاتبات و پیگیری‌های زیاد با ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت دفاع و هوانیروز ارتش، تاکنون اقدامی نشده است. همچنین مدیرکل منابع طبیعی استان توضیح می‌داد که سال گذشته از منابع ملی، اعتباری به حوزه اطفای حریق در عرصه‌های طبیعی تخصیص نیافت و از منابع استانی نیز که مبلغ اندکی لحاظ شد حتی کنترل و گشت درمناطق را هم کفایت نکرد. مدیرکل که این را گفت رئیس سازمان برنامه و بودجه استان نیز اظهار کرد فرآیند تامین اعتبار در ماده ۱۰ و ۱۲ قانون مدیریت بحران طولانی است و معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان شرقی نیز ابراز تاسف کرد که اقدام قابل توجهی به صورت ملی درباره آتش سوزی ارسباران انجام نشده یعنی که آب از سرچشمه گل آلود است،‌ از تهران.
در این آشفتگی که کمبود تجهیزات در مرکزش ایستاده و ناهماهنگی‌ها و جزیره‌ای و سلیقگی عمل کردن دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف به آن دامن می‌زند، عجیب نبود که علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها به ما بگوید حتی بیسیم‌های در اختیارشان در مناطق جنگلی ارسباران آنتن نمی‌دهد که لااقل امدادگران از حال هم باخبر شوند!
مشکل بیسیم که حل نشده بدیهی است مشکل امداد هوایی نیز به این آسانی‌ها حل نمی‌شود حتی بعد از گذشت چهار سال از امضای تفاهم‌نامه میان سازمان جنگل‌ها و وزارت دفاع که اصلا نوشته شد برای رفع ناهماهنگی‌های موجود و رسیدن به‌موقع بالگرد در زمان وقوع حریق . فرمانده یگان ماجرا را خلاصه می‌کند و می‌گوید دولت بابت پروازهایی که دستگاه‌ها و سازمان‌های صاحب بالگرد تا به حال انجام داده‌اند 30 میلیارد تومان به آنها بدهکار است و در نتیجه هیچ نهادی تمایلی به ارسال بالگرد برای اطفای حریق جنگل و مرتع ندارد؛ به همین سادگی.

مریم خباز

جامعه