بازخوانی ماجرای نفسگیر گـــام‌‌برداشتن نیل آرمسترانگ و ادوین آلدرین بر سطح کره ماه در پنجاهمین سالگرد این جهش بزرگ برای بشریت

روایت فتح ماه

هنوز خورشید بر آسمان پایگاه پرتاب‌های فضایی کاناورال دیده نمی‌شد که پزشکان مرکز فضایی جانسون، نیل آرمسترانگ، ادوین آلدرین و مایکل کالینز، سه سرنشین آپولو11 را از خواب بیدار کردند. بعد از معاینه‌ای سریع، صبحانه‌ای شامل گوشت سرخ‌کرده و تخم‌مرغ را خوردند. در اتاق ویژه لباس‌های فضایی به آنها پوشانده شد و راه افتادند. قبل از این‌که سوار مینی‌بوس شوند به ابراز احساسات کارکنان مرکز که به فاصله نسبتا نزدیکی از آنها ایستاده بودند، با تکان دادن دست پاسخ دادند.

کد خبر: ۱۲۱۸۵۸۵

حدود 12 کیلومتر آن طرف‌تر، موشک غول‌پیکر 110 متری ساترن-5 انتظارشان را می‌کشید. فضانوردان و همراهان‌شان با آسانسور کوچکی در حالی به بالا صعود می‌کردند که زیر اشعه کمرنگ آفتاب بامدادی، بخار متصاعد از موشک ساترن، چهره‌ای مرموز به محوطه می‌داد.
در ارتفاع 110 متری، آسانسور ایستاد و فضانوردان وارد راهروی باریکی شدند که به دریچه ورودی سفینه آپولو ختم می‌شد. قبل از رسیدن به آن نقطه، مایکل کالینز لحظه‌ای ایستاد و ساحل و آسمان فلوریدا را نگاه کرد. هیچ‌گاه تا آن زمان، این‌گونه خریدارانه و با محبت ساحل را نگاه نکرده بود. با خود تعهد کرد پس از بازگشت، حتما با خانواده‌اش چند روزی را کنار این دریا و آسمان زیبایش بگذراند.
هر کدام از فضانوردان در صندلی خودشان قرار می‌گیرند. یکی از مهندسان نقاب کلاه فضایی را با صدای خشکی می‌بندد و قفل می‌کند. از این لحظه دیگر نه صدایی از بیرون می‌شنوند و نه هوای آزاد را تنفس می‌کنند.
دقایق به کندی می‌گذرد و سرانجام هیجان به اوج می‌رسد؛ آخرین مرحله شمارش معکوس: 5... 4... 3... 2...1 و بالاخره پرتاب...
پرتاب به سوی ماه!
فضانوردان صدای مهیب موتورهای نیرومند موشک را به مدد لایه‌های ضخیم عایق سفینه و کلاه فضایی نمی‌شنوند. موشک ابتدا موقرانه سکوی پرتاب را ترک می‌کند اما به‌سرعت بر شتابش افزوده می‌شود و دقایقی بعد، صدها هزار تماشاچی ایستاده در سکوی تماشاگران دیگر اثری از آن نمی‌بینند.
دو دقیقه و 42 ثانیه بعد از پرتاب، طبقه نخستین و 9 دقیقه و هشت ثانیه بعد از پرتاب، طبقه دوم به کار خود پایان داد. 11 دقیقه و 49 ثانیه بعد از پرتاب، آپولو11 در مداری در اطراف زمین قرار گرفت. در سفینه‌های مرکوری و جمینی به دلیل کوچک بودن، فضانوردان کمتر توان جابه‌جایی داشتند به همین دلیل، سامانه تنظیم موقعیت بدن، چندان دچار سردرگمی نمی‌شد. برهم‌خوردن سیستم تعادل در این سامانه موجب بروز حالت تهوع - به‌اصطلاح دریاگرفتگی- می‌شود. اما در سفینه آپولو اوضاع هم به لحاظ حجم سفینه و هم به‌دلیل نوع فعالیت‌ها متفاوت بود و باید فضانوردان جابه‌جا می‌شدند و فعالیت می‌کردند. به همین دلیل به آنها توصیه شده بود با احتیاط و به‌آرامی حرکت کرده و از چرخاندن سریع سرشان به چپ و راست پرهیز کنند.
ساعت 16 و 17 دقیقه روز 25 تیر 1348 موتور طبقه سوم برای حرکت به سوی ماه به‌کار افتاد. این موتور پنج دقیقه و 47 ثانیه کار کرد. نیل آرمسترانگ به مرکز هدایت پرواز گزارش داد کار تمام طبقات موشک ساترن به خوبی انجام شده است.
حدود ده ساعت بعد، سفینه آپولو از طبقه سوم موشک ساترن-5 جدا شد و پس از یک گردش 180 درجه‌ای، به مه‌نشین متصل و بعد از جدا شدن از طبقه نهایی ساترن-5 راهی ماه شد.
در روزهای قبل از آغاز سفر، خبر پرتاب کاوشگر لونا-15 شوروی فضانوردان را کمی مضطرب کرد. روز یکشنبه 22 تیر رادیو مسکو از پرتاب یک سفینه بدون سرنشین شوروی به ماه خبر داد. این سفینه درست هنگامی به مقصد می‌رسید که آپولو 11 به کره ماه پرتاب می‌شد. کارشناسان معتقد بودند
لونا 15 خاک ماه را به زمین می‌آورد. اگر چنین می‌شد، زحمات گروه کثیری از جمله سه سرنشین آپولو11 که روی برنامه آپولو روزهای زیادی زحمت کشیده بودند هدر می‌رفت و روس‌ها می‌توانستند مدعی شوند آنان زودتر به خاک ماه دسترسی پیدا کرده‌اند؛ بدون آن که برای فضانوردان خود خطری ایجاد کرده باشند!
بعد از ظهر روز 28 تیر، آپولو11 از منطقه تلاقی جاذبه ماه و زمین گذشت. اینک سفینه در محدوده ماه حرکت می‌کرد.
پراسترس‌ترین لحظات تاریخ بشر
سرانجام آپولو11 وارد مدار ماه شد. 70 ساعت و 49 دقیقه و 50 ثانیه بعد از پرتاب در حالی که آپولو در پشت ماه قرار داشت موتور سفینه روشن شده و آن را در مداری با اوج و حضیض 314-111 کیلومتر قرار داد. این مدار بعداً به مدار 122-101 کیلومتر تغییر یافت.
در ساعت 2 و 26 دقیقه روز یکشنبه 29 تیرماه آلدرین برای بررسی دستگاه‌های مه‌نشین به داخل آن شناور شد. ساعت 17 و 53 دقیقه آرمسترانگ به آلدرین ملحق شد. در ساعت 21 و 17 دقیقه (به‌وقت تهران) مه‌نشین از سفینه مادر جدا شد و به‌تدریج فاصله گرفت. بعد از رسیدن به فاصله امن، آرمسترانگ موتورهای جانبی مه‌نشین را مدت کوتاهی روشن کرد تا از سفینه اصلی دور شود. نیم دور بعد آرمسترانگ موتور مه‌نشین را 30 ثانیه روشن کرد، تا ارتفاع ناو را به 4/14 کیلومتری ماه کاهش دهد.
102 ساعت و 33 دقیقه و پنج ثانیه بعد از پرتاب، آلدرین دکمه روشن شدن موتور را فشار داد. 12 دقیقه تا زمان فرود مانده بود. دقایقی بعد آرمسترانگ در ارتفاع 14 کیلومتری مه‌نشین را 180 درجه چرخاند تا رادار فرودی نسبت به سطح ماه تنظیم شود. چند دقیقه بعد در زمانی که ماه از پنجره‌ها به‌خوبی قابل مشاهده بود، آرمسترانگ متوجه شد منطقه فرود، دهانه‌های آتشفشان زیادی با قطرهای پنج تا 30 متر دارد. او منطقه را مناسب تشخیص نداد و اجازه خواست تا محل بهتری را جستجو کند. در ارتفاع 150 متری آرمسترانگ هدایت مه‌نشین را از شکل خودکار خارج کرده و خود به دست گرفت. اما اوضاع چندان هم جالب نبود؛ زیرا فقط برای 94 ثانیه سوخت وجود داشت. در مرکز هدایت پرواز همه سکوت کرده بودند و نفس‌ها در سینه حبس شده بود. بالاخره در ارتفاع 20 متری آرمسترانگ منطقه صافی را دید. ارتفاع لحظه به لحظه کمتر و کمتر می‌شد. سرانجام در ساعت 20 و 17 دقیقه و 39 ثانیه روز 20 جولای 1969 مطابق با ساعت 23 و 44 دقیقه یکشنبه 29 تیرماه 1348 نیل آرمسترانگ نخستین پیام را از سطح ماه مخابره کرد: «هیوستون، اینجا پایگاه آرامش است. عقاب بر سطح ماه نشست!»
گزارش لحظه به لحظه از قدم‌ گذاشتن بر ماه
سه ساعت و نیم بعد از فرود، فضانوردان لباس‌های خود را پوشیدند. همه اجزا را طبق کتابچه راهنما بررسی و سپس هوای داخل ناوچه مه‌نشین را تخلیه کردند.
109 ساعت و هفت دقیقه و 33 ثانیه بعد از پرتاب (ساعت 6 و 10 دقیقه بامداد دوشنبه 30تیر 1348 به وقت تهران) ادوین آلدرین پس از بررسی‌های لازم دریچه خروجی مه‌نشین را باز کرد. آنها مجبور بودند تا تکمیل کار دستگاه تهویه صبر کنند. آرمسترانگ با صدای نسبتا گرفته باز شدن دریچه را به مرکز هدایت پرواز اطلاع داد.
109 ساعت و 16 دقیقه و 49 ثانیه پس از پرتاب، نیل آرمسترانگ پشت به دریچه به زانو نشست و با احتیاط پاهای خود را بیرون گذاشت؛ بعد تمام تن خود را از دریچه مربعی شکل که طول هر ضلعش فقط 81 سانتیمتر بود به بیرون کشید. روی نردبان کنار دریچه ایستاد و بررسی کرد آیا می‌تواند به مه‌نشین برگردد!
109 ساعت و 19 دقیقه و 16 ثانیه بعد از پرتاب، آرمسترانگ، خارج از مه‌نشین روی سکوی قبل از پله‌ها ایستاده بود. حدود دو دقیقه بعد، حلقه‌ای را کشید که صندوقچه ابزار و وسایل علمی نصب شده در دیواره خروجی مه‌نشین باز شود و گزارش داد همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود. یک دقیقه بعد، یک دوربین سیاه و سفید تلویزیونی شروع به کار کرد که تصویر سطح ماه را نشان داد. پله تحتانی پلکان تا پایه بشقابی 90 سانتیمتر فاصله داشت. آرمسترانگ دو طرف پلکان را گرفته و با احتیاط در سایه ماژول پایین رفت. او یک بار به بشقاب پایه مه‌نشین پا گذاشت و سپس به پله تحتانی بازگشت و گزارش داد به پلکان قدم گذاشته و گفت همه چیز درست است. سپس نفس عمیقی کشید و بار دیگر پرید. بعد از 5/1 ثانیه فرود آرام اما باز به همان پله بازگشت و بعد گفت باید شدیدتر بپرم!
سرانجام در ساعت 2 و 56 دقیقه و 15 ثانیه روز 21 جولای به‌وقت گرینویچ
(6 و 26 دقیقه صبح دوشنبه 30 تیر به وقت تهران) آرمسترانگ قدم بر سطح ماه گذاشت و نامش به عنوان نخستین انسانی که بر سطح دنیایی جز زمین قدم گذارده در تاریخ به ثبت رسید. او در این لحظه گفت: «این گام کوچکی است برای انسان ولی جهش عظیمی است برای بشریت.» تلویزیون این صحنه‌ها را برای میلیون‌ها نفر از مردم جهان پخش می‌کرد. در ایران نیز مردم از تلویزیون این لحظه‌های تاریخی را دنبال می‌کردند.
19 دقیقه بعد از آرمسترانگ، آلدرین نیز از پلکان پایین آمد (تصویر راست). تصاویر تلویزیونی آن دو که از دوربین‌های مستقر در پایه مه‌نشین پخش می‌شد به مرکز هیوستون می‌رسید و از آنجا به سراسر جهان پخش می‌شد.
همزمان در تهران و شوروی سابق چه خبر بود؟
دکتر علی اصغر آزاد، استاد دانشگاه تهران در مصاحبه با خبرنگاران روزنامه اطلاعات گفت: «در تجدید نظری که در برنامه آموزشی و تحقیقاتی گروه فیزیک دانشگاه تهران در جریان است توجه خاصی به علوم فضایی مبذول شده است. در وضع حاضر، افراد فنی لازم برای آغاز فعالیت در این رشته آماده شده و از سال تحصیلی آینده، برنامه‌های آموزشی دانشگاه در این رشته جدید توسعه خواهد یافت.»
نکته جالب توجه، اظهارنظر دانشمندان روس بود. آنها ماموریت آپولو 11 را شاهکاری عظیم توصیف کردند. تلویزیون شوروی سابق چند بار قسمت‌هایی از فیلم مربوط به پیاده‌شدن فضانوردان آمریکایی در کره ماه را نمایش داد و در هر بار فئوکتیستف، فضانورد شوروی و گئورکی پتروف، کارشناس فضایی آن کشور، پیرامون چگونگی کار سفینه آپولو 11 توضیحاتی به بینندگان تلویزیون دادند. الکسی کاسیگین، نخست‌وزیر شوروی پیروزی فضانوردان آمریکایی را تبریک گفت و برژنف، دبیرکل حزب کمونیست شوروی سابق هم برای ماموریت آپولو 11 آرزوی موفقیت کرد.
خبرگزاری تاس هم سرانجام سکوت طولانی خود را شکست و اعلام کرد ماموریت لونا 15 پایان یافته است. این سفینه در جریان ماموریت خود 52 بار به دور کره ماه گردش و اطلاعات مهمی به زمین مخابره کرده بود. البته سال‌ها بعد، مشخص شد ماموریت این سفینه آوردن خاک ماه به زمین بود، اما به دلیل نقص فنی نتوانست ماموریت خود را به پایان برساند.
و اینک برگشت از ماه...
بالاخره زمان بازگشت فرا رسید. حدود 125 ساعت بعد از پرتاب، ضربه ناگهانی حاصل از انفجار، پیچ‌های بین بخش فرودی و قسمت فوقانی را از جا کند و بخش بالایی مه‌نشین با نیروی حاصل از موتورش را بلند کرد. هفت‌دقیقه و 15 ثانیه بعد مه‌نشین عقاب نیز در مدار پیرامون ماه بود. مانورها برای رسیدن به ناو اصلی به دقت صورت می‌گرفت. 128 ساعت بعد از پرتاب، مه‌نشین و سفینه مادر به هم پیوستند و اضطراب‌ها کاهش یافت چون می‌شد مطمئن بود فضانوردان می‌توانند به خانه برگردند.
حدود 136 ساعت بعد از پرتاب (ساعت 8 و 27 دقیقه سه‌شنبه 31 تیر به وقت تهران) سفینه موتور خود را برای بازگشت به زمین روشن کرد.
روز چهارشنبه اول مرداد و در حین بازگشت به زمین، تلویزیون برنامه‌های کوتاهی پخش کرد که کارکردن و غذاخوردن فضانوردان را نشان می‌داد. اینک مردم کمتر تب‌وتاب نشان می‌دادند و تقریبا مطمئن شده بودند همه چیز به خوبی پایان خواهد یافت.
پنجشنبه دوم مرداد باز هم فضانوردان گزارش تلویزیونی برای مردم داشتند و نشان دادند برای فرود آماده می‌شوند. در ساعت 19 و 52 دقیقه پنجشنبه دوم مرداد 1348 بخش سرنشین‌دار آپولو از قسمت خدمات (موتورهای عمده موشکی و سایر تجهیزات) جدا شد و راه بازگشت به زمین را در پیش گرفت.
سرانجام در ساعت 20 و 19 دقیقه سفینه آپولو11 با فرود در 1460 کیلومتری جنوب غربی هاوایی در آب‌های اقیانوس آرام به سفر تاریخی خود پایان داد.
فضانوردان قهرمان را قرنطینه کردند!
کارشناسان ناسا برای جلوگیری از آلودگی زمین به میکروب‌های احتمالی حمل شده از ماه به زمین، برنامه ریخته بودند همه افراد و تجهیزاتی که در معرض تماس فضانوردان قرار می‌گیرند در قرنطینه مدتی بررسی شوند تا زمینیان آلودگی احتمالی پیدا نکنند. از این رو فضانوردان را با بالگرد به کشتی هواپیمابر هورنت بردند. هم گروه نجات و هم فضانوردان با لباس‌های عایق خاکستری رنگ و ماسک در حالی که به دریانوردان و دوربین نمایندگان رسانه‌ها دست تکان می‌دادند داخل اتاقک قرنطینه رفتند. به این ترتیب هیجان‌انگیزترین سفر فضایی تاریخ تا به امروز به پایان رسید.

1,764,401 کیلومتر

طول مسافتی که سفینه آپولو 11 در مسیر سفر به ماه و بازگشت به زمین پیموده است

195:18:35 ساعت

مدت کل ماموریت آپولو11

50 قطعه

فضانوردان آپولو 11 حدود 55/21 کیلوگرم سنگ از ماه به زمین آوردند

73 کشور

پیام‌های خود را در لوح سیلیکونی قرار دادند که فضانوردان آپولو11 در ماه بر جا گذاشتند

3 فضانورد شجاع

نیل آرمسترانگ ، مایکل کالینز و ادوین آلدرین سرنشینان سفینه آپولو 11 بودند. کالینز در ماژول فرماندهی در مدار ماه باقی ماند و آرمسترانگ و آلدرین با مه‌نشین عقاب (Eagle) بر سطح ماه فرود آمدند