حمایت اتحادیه‌ اروپا از تلاش‌های منطقه‌ای عراق و ادامه نقش آفرینی سازنده این کشور

موگرینی طی دیدارهایش با برهم صالح، رییس‌جمهور عراق و عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر و محمدعلی الحکیم، وزیرخارجه این کشور موضوعات مهمی چون لزوم حفظ برجام، اهمیت جهانیِ ثبات در منطقه و حمایت از گفت‌وگو بین طرف‌های درگیر را مطرح کرد.

به نظر می‌رسد سفر این مقام اروپایی این‌بار در بغداد نه به عنوان متحد و شریک ایالات متحده امریکا، آن‌هم در جهت اقدام علیه ایران، بلکه با هدف تلاش برای حفظ توافق هسته‌ای، فعال کردن دیپلماسی منطقه‌ای، تقویت فضای گفتگو جهت خروج از بحران و حمایت از نقش میانجی‌گر عراق صورت گرفته باشد. دلیل اصلی چنین برداشتی را می‌توان اعلام حمایت اروپا از پیشنهاد کنفرانس منطقه‌ای عراق طی سفر موگرینی قلمداد کرد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا غیر از عراق به کویت نیز سفر داشته و اهداف مشابهی را پیگیری کرده است.

درحال‌حاضر باتوجه به تحریم‌ها و فشارهای بیشتر آمریکا علیه ایران، فزونی اتهامات و تحریکات اسرائیل درخصوص برنامه موشکی ایران و افزایش شمار نظامیان امریکایی در عربستان به منظور آنچه که مقابله با خطرات احتمالی از سوی ایران گفته می‌شود، اتحادیه اروپا به‌شدت از وخامت اوضاع در خلیج‌فارس احساس نگرانی می‌کند. اروپا اکنون در صدد است تا با اتخاذ شیوه‌ها و سیاست‌هایی متفاوت با ایالات متحده، یک نقش سازنده در کاهش تنش‌ها ایفا کند تا از این طریق امنیت خود را حفظ و ثبات نسبی در منطقه را بازگرداند.

تحت چنین شرایطی اظهارات و تلاش های وی گویای این نکته بود که اتحادیه اروپا برای حفظ برجام و کاهش تنش‌ها در خلیج‌فارس سعی دارد به ایجاد پیش‌زمینه‌ها و ظرفیت‌های لازم برای گفتگوهای منطقه‌ای کمک کند. ابتدا در گام نخست از طریق رایزنی، متحدان منطقه‌ای تهران (در صدر آنها بغداد) را نسبت به تلاش‌های دیپلماتیک و ایفای نقش میانجی‌گر ترغیب و حمایت کند؛ سپس در گام دوم، برخی کشورهای عربی منطقه (همچون کویت و عمان) را که در قبال ایران استراتژی بی‌طرفی مثبت اتخاذ کرده‌اند، با تلاش‌های عراق هماهنگ و همراه کند.

احتمالاً اعتقاد و اجماع سیاسیون اروپایی اینست که در این مرحله، چنین روشی می‌تواند سیاست‌های ضدایرانی مثلث واشنگتن-تل‌آویو-ریاض را کاهش دهد؛ احتمال وقوع یک جنگ تمام عیار در خلیج‌فارس را از بین ببرد و حتی روند کاهش تعهدات برجامی ایران را ذیل مذاکرات احتمالی آینده متوقف کند.

درهرصورت آنچه از نتایج این سفر برای ایران مهم تلقی می‌شود، مواضع و سیاست‌های عراق در قبال کشور ماست. مقامات بلندپایه عراق در دیدارهایشان با موگرینی صراحتاً تصمیم بغداد مبنی بر حمایت از ایران در مقابل سیاست‌های تنش‌زا در منطقه و عزم‌شان در جهت تداوم روابط و مناسبات با تهران را اعلام کردند.

از مجموع نتایج گفتگوهای موگرینی با مسئولان عراقی می‌توان چند نکته مهم را ذکر کرد:

اول؛ اتحادیه اروپا از عراق می‌خواهد تا در روند کاهش تنش‌ها بین ایران و امریکا نقش‌آفرینی کند. حالا و با توجه به همسو بودن منافع دو طرف، امکانِ هماهنگی و همکاری‌های دوجانبه بین کشور عراق و اتحادیه اروپا در خصوص تحولات و شرایط کنونی منطقه وجود دارد؛ چرا که تمرکز و هدف هر دو بر کاهش تنش‌ها و پایین‌آمدن احتمال جنگ در منطقه است.

دوم؛ کشور عراق مجدداً بر لزوم عدم استفاده از خاک این کشور علیه همسایگان از جمله جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد. اهمیت این موضوع از این حیث است که مقامات امریکایی بارها به رصد تحرکات ایران از خاک عراق توسط نیروهای خود اشاره کرده بودند. اما اخیراً عادل عبدالمهدی باوجود مشکلات فراوان و انتقادهای داخلی در یک اقدام موثر، رسماً هرگونه فعالیت گروه‌های خارجی در خاک عراق را ممنوع اعلام کرد. حالا علاوه بر قطعیت عدم صدور مجوز استفاده از خاک عراق علیه کشوری دیگر، فعالیت نیروهای خارجی در این کشور بدون اجازه دولت عراق یک عمل غیرقانونی تلقی خواهد شد.

سوم؛ بغداد در عرصه روابط خارجی خود استراتژی سیاست خارجی متوازن را اتخاذ کرده و گام‌های بعدی خود را نیز در همین مسیر برمی‌دارد. مسئولان عراقی برای خانم موگرینی این نکته را به وضوح بیان کردند که عراق نمی‌تواند از روابط خود با همسایگان، در رأس آنها ایران چشم‌پوشی کند؛ و اجازه دهد مناسبات منطقه‌ای‌اش با تهران قربانی سیاست‌های امریکا و غرب شود. هر چند که مناسبات سیاسی-اقتصادی عراق با آنها هم حائزاهمیت است اما این کشور با استقلال رأی و براساس منافع ملی خود، روابط دو و چندجانبه‌اش را با سایر کشورها تنظیم می‌کند.

چهارم؛ تلاش سازنده عراق برای دورنگه داشتن منطقه از جنگ ادامه خواهد داشت و این کشور از سیاست های شوم عربستان، امارات و بحرین دور خواهد ماند. بغداد حتی می‌تواند با جلب حمایت سایر کشورهای عربی بی‌طرف، سیاست‌های مخرب سعودی-اماراتی را بی‌اثر کند. مقامات عراقی اکنون در تلاشند تا طرح کنفرانس منطقه‌ای را توسعه دهند؛ آنها موضوع و اهداف این طرح را با هیئت‌های سیاسی از کشورهای خارجی که به بغداد سفر می‌کنند به بررسی می‌گذارند. همانطور که محمدعلی الحکیم، وزیر خارجه عراق گفته بود آنها سعی می‌کنند تا در این بحران با کشورهایی از جمله کویت و عمان، یک نقش حمایتی ایفا کنند.

شاید در پایان برشمردن دلایل حمایت اروپا از نقش‌آفرینی عراق قابل توجه باشد. اروپایی‌ها نسبت به فروپاشی برجام یک نگرانی جدی دارند؛ پس تلاش خود را خواهند کرد تا جنگ جایگزین گفتگو نشود. جنگ احتمالی بین ایران و امریکا به دلیل گستردگی و فراگیر بودن، برای اروپا نیز تهدیدی جدی‌ست. از طرف دیگر حفظ امنیت و اقتصاد اروپا در گرو ثبات غرب آسیاست که هم در تأمین انرژی آنها نقش مهمی دارد و هم سدی مقابل مهاجرت‌ها به قاره اروپا محسوب می‌شود. مهم تر از همه این موارد قدرت ناکافی اروپا برای تأمین خواسته‌های ایران در توافق هسته‌ای است؛ اتحادیه اروپا برای حفظ برجام و دفاع از دستاوردهای حوزه دیپلماسی خود نیازمند همکاری با سایر کشورهای فعال منطقه از جمله عراق است.

فاطمه سیاحی، کارشناس مسائل خاورمیانه