احیای صنعت هسته‌ای چقدر زمان می‌برد؟

چند سال زمان می‌خواهیم!
فریدون عباسی / رئیس سابق سازمان انرژی اتمی
در صورتی که از برجام خارج شده و بخواهیم به لحاظ فنی در حوزه هسته‌ای به شرایط استاندارد قبل از برجام بازگردیم چند سال به طول خواهد انجامید.
در این زمینه مهم‌ترین موضوع انگیزه و وجود نیروی انسانی است. ممکن است نیروی انسانی متخصص در این چند سال که تابع محدودیت‌های برجام هستیم به کار دیگری مشغول شده باشد، بنابراین بازگشت دوباره آنها و به‌کارگیری اندوخته‌هایشان نیاز به زمان دارد.
برای بازگشت به شرایط قبل، باید آسیب‌دیدگی‌های احتمالی صنایع هسته‌ای بررسی و وسایل جدید، جایگزین و سوخت تولید شود. باید سوخت‌ها مورد آزمایش قرار گیرند که آیا هنوز شرایط آزمایش سوخت پابرجاست یا آنها را جمع‌آوری کرده‌اند؟ البته به دلیل این‌که در این زمینه اطلاعات دقیقی ندارم نمی‌توانم در مورد آن توضیح دقیقی داشته باشم، اما در هر حال برای صنعت پایدار هسته‌ای لازم است استانداردها رعایت شود. به این ترتیب بازگشت چند روزه به شرایط قبل از برجام آمال و آرزویی بیش نیست، زیرا صرفا در طول چند روز می‌توان برای شروع کار اراده کرد اما رسیدن به شرایط گذشته به چند سال زمان نیاز دارد.
ما در گذشته 18هزار سانتریفیوژ آماده کار داشتیم که هزار سانتریفیوژ نسل جدید ‌آماده استارت بود اما همه آنها در راستای برجام‌ جمع‌آوری شده و در انبار است. همچنین سکوها و لوله‌گذاری‌های آنها جمع شده است بنابراین به زمان بسیاری برای بازگشت نیاز داریم.همچنین درباره توقف بخشی از تعهدات ایران در برجام که در گام اول کنار گذاشتن سقف تولید اورانیوم و آب سنگین است، باید گفت طبق برجام تولید آب سنگین منعی نداشت و قرار بود بیش از 130 تن را در معرض فروش بگذاریم و در صورت عدم وجود خریدار، مازاد تولید در داخل کشور بماند، اما دستگاه اجرایی کشور تصمیم گرفت آنها را به خارج از کشور یعنی عمان منتقل کرده و تا زمان پیدا شدن خریدار در این کشور انباشت شود.همچنین در مورد اورانیوم غنی شده نیز بنا بود که 300 کیلو اورانیوم غنی شده در کشور داشته باشیم و بقیه را به خارج از کشور منتقل کنیم. در یک مذاکره دیگر این میزان به 200 کیلو تقلیل داده شد و عملا حدود 160 کیلوگرم در کشور داشتیم، به این معنی که هرچه اورانیوم غنی شده انباشته می‌شد باید به خارج صادر می‌شد که این میزان نیز مشمول تحریم آمریکا شد.
به این ترتیب باید همیشه وقتی اورانیوم غنی می‌کردیم دوباره آن را رقیق کنیم، یعنی اگر غنا را به 5/3 درصد رساندیم به دلیل این‌که در پایان فرآیند بالغ بر 200 تا 300 کیلو اضافه‌تر می‌شد باید دوباره آن را به 7/0 درصد برسانیم و این کار همچون آب در هاون کوبیدن بود.

تولید و راه‌اندازی ماشین‌ها زمان زیادی می‌برد
حسین آبنیکی / معاون پیشین سازمان انرژی اتمی
درباره برگشت‌پذیری فعالیت‌های هسته‌ای باید نکاتی را مورد توجه قرار بدهیم. این نکته حائز اهمیت است که برخی از فرآیندها و اقدامات مثل جمع کردن برخی ماشین‌های سانتریفیوژ، انتقال مقداری از اورانیوم غنی‌‌شده به دیگر کشورها و دریافت کیک زرد و متوقف شدن زنجیره‌های غنی‌سازی 20 درصد در چارچوب توافق برجام انجام شد.
پاسخ این‌که آیا می‌توانیم به سرعت به شرایط قبل برگردیم در برخی از موارد پاسخ مثبت و در برخی موارد دیگر پاسخ منفی است. مثلا ما می‌توانیم سریعا زنجیره‌های غنی‌سازی 20 درصد را در زمان نسبتا کوتاهی در حد چند هفته راه بیندازیم. اما 200 کیلوگرم مواد 20‌درصد غنی شده را که از قبل ذخیره داشتیم،‌ رقیق کرده‌ایم یا به سوخت رآکتور تهران درآورده‌ایم و دیگر نمی‌توانیم با سرعت این ذخیره را به دست بیاوریم و برای رسیدن به این میزان چند سال باید زمان صرف کنیم.
در حال حاضر زنجیره‌های 5/3 درصدی شامل 5060 سانتریفوژ در اختیار داریم. اگر بخواهیم به بیش از ده تن اورانیوم غنی شده با غنای 5/3 درصد برسیم زمان قابل توجهی نیاز است. البته می‌توان در زمان کوتاهی ماشین‌های بیشتری را نصب کرد گرچه برخی از ماشین‌های ما از بین رفته و طی این سال‌ها ماشین جدیدی تولید نکرده‌ایم. تولید و راه‌اندازی این ماشین‌ها زمان بیشتری می‌برد. بنابراین توقف برخی از فعالیت‌‌های ما براساس توافق برجام در شرایط کنونی وضعیت را به گونه‌ای قرار داده که برای برگشت‌پذیری برخی از فعالیت‌ها به قبل از توافق برجام باید چند ماه و یا چند سال صبر کرد و در عین حال در برخی از موارد هم برای راه‌اندازی زنجیره‌های غنی‌سازی 20 درصد، چند هفته وقت کافی است.
افزایش تعداد ماشین‌های سانتریفیوژ هم البته مراحل خاص خود را دارد. ما بعد از توافق برجام قرار نبود که ماشین اضافی داشته باشیم. به همین دلیل الان تعداد ماشین‌های موجود ما قابل توجه نیست. نصب و راه‌اندازی مجدد این ماشین‌ها هم زمان می‌برد، چون حتی زیرساخت‌های برخی از زنجیره‌ها را هم باز کردیم. یعنی شبکه سوخت‌رسانی و برق این ماشین‌ها و زنجیره‌ها را باز کردیم و راه‌اندازی مجدد آنها در حد چند ماه خواهد بود.
بنابراین راه‌اندازی مجدد با توجه به محدود و کم بودن ماشین‌ها زمان‌بر است و باید ماشین دوباره تولید شود. نکته دیگر این که این ماشین‌ها باید نصب شود و نصب این ماشین‌ها به دو صورت باید انجام شود. برخی از زیرساخت‌های نصب این ماشین‌ها موجود است و برخی از آنها موجود نیست و قبلا از کار انداختیم.
ماشین‌هایی که زیرساخت‌های آن موجود است در عرض چند هفته راه‌اندازی خواهد شد. اما برخی از ماشین‌هایی که قبلا زیرساخت‌های آنها از بین رفته برای راه‌اندازی مجدد آنها به چند ماه یا حداقل یک سال زمان نیاز داریم. بنابراین اساسا امکان ندارد که در زمان کوتاهی بتوان همه فعالیت‌های هسته‌ای را به شرایط قبل از توافق برجام برگرداند. مثلا ما قلب راکتور اراک را با بتن پر کردیم. برگرداندن همه چیز به حالت قبل معادل این است که ما مجدد اقدام به ساخت قلب راکتور اراک کنیم و این کار حداقل دو سال زمان خواهد گرفت.

بازگشت‌پذیری هسته‌ای ظرف مدت‌زمان کوتاه
حسن بهشتی‌پور/کارشناس مسائل هسته‌ای
نکته‌ای که ابتدا باید به آن اشاره کنم این است که برجام به پرونده‌سازی هسته‌ای علیه ایران پایان داد، چرا که شرایط قبل از برجام تهدیدی برای صلح و امنیت ایران بود. در همین ارتباط نیز می‌توان گفت یکی از دلایل عدم خروج ایران از برجام این است که منافعی برای کشورمان داشته و دارد.
اما موضوع کاهش تعهدات برجامی ایران به این دلیل است که طرف مقابل بداند ایران در زمینه لزوم پایبندی طرف‌های مقابل به اجرای تعهداتشان جدی است، البته در عین حال چنین دیدگاهی به معنای این نیست که روسیه، چین و سایر حامیان خود را هم به سمت مخالفان سوق دهیم.
در ادامه در مورد مدت زمان لازم برای بازگشت‌پذیری صنعت هسته‌ای کشورمان به دوران قبل از برجام باید بگویم براساس اعتمادی که به مسؤولان سازمان انرژی اتمی دارم به گفته‌های آنها مبنی بر این‌که ظرف 48 و حداکثر 72 ساعت می‌توان سانتریفیوژهای برداشته شده را روی سکوها گذاشت و دوباره فرآیند غنی‌سازی را آغاز کرد اطمینان دارم.
در ضمن اگر بتوان حتی 5 درصد غنی‌سازی انجام داد می‌توان براحتی تا 100 درصد نیز این اقدام را انجام داد چرا که صرفا کافی است فرآیند آن تکرار شود. اما مدت‌زمان لازم برای فرآیند غنی‌سازی بستگی به میزان سوی سانتریفیوژها براساس نوع آنها دارد. با توجه به این‌که در طول سالیان گذشته متخصصان ایرانی این روند را از نظر علمی بومی کرده‌اند بنابراین طبیعتا بازگشت به گذشته به‌راحتی انجام خواهد شد. همچنین در مورد مواد لازم برای کار سانتریفیوژها نیز مشکلی نخواهیم داشت چرا که در گذشته ده تن اورانیوم غنی‌شده داشتیم که آن را به روسیه داده و در ازای آن 110 تن اورانیوم طبیعی یا همان کیک زرد وارد ایران کردیم. به همین دلیل در صورتی که به دنبال از سرگیری غنی‌سازی 20 درصد باشیم مواد لازم را در اختیار داریم.
در هر صورت حتی اگر نخواهیم به اظهارات کارشناسان مربوط که معتقدند ظرف 48 ساعت یا حداکثر 72 ساعت توانایی برگشت‌پذیری را داریم اعتنایی داشته باشیم معتقدم حداکثر یک الی دو ماه این کار به طول می‌انجامد که تفاوت چندانی ندارد.
با توجه به این موارد، مواضع منتقدانی که معتقدند به واسطه برجام متحمل خسارات بسیاری شده‌ایم را قبول ندارم زیرا ضرری نکرده و می‌توانیم ذخایر لازم را برگردانیم.