دل امامزاده جعفر هم لرزید

مگر می‌شود نام دامغان بیاید و واژه‌های شعر، ادب، عرفان، فرهنگ و تاریخ به دنبالش در ذهن تداعی نشود؛ مگر می‌شود نام دامغان را بشنوی و دلت هوای تماشای تاریخانه؛ قدیمی‌ترین مسجد ایران و بناهای آجری دوران ساسانی، سلجوقی و تیموری این کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهر پارتی ایرانیان را نکند؛ آثاری مثل مجموعه امامزاده جعفر شامل بناهای خشتی آجری امامزاده جعفر و امامزاده محمد، بنای شاهرخ‌میرزا و بنای چهل‌دختران؛ مجموعه‌ای که بیش از هزار سال قدمت دارد و یادگاری است از دوره سلجوقی و تیموری در مرکز شهر دامغان؛ در خیابان امام خمینی که در سال 1310 نیز به ثبت ملی رسیده است.
ماجرای ساخت و ساز در حریم بناهای امامزادگان دامغانِ سمنان از سال گذشته آغاز شد؛ از یک مراسم کلنگ‌زنی با حضور مدیران شهرستانی و استانی، اما پس از مدتی و با مخالفت گروه‌های میراثی مردمی و امام‌جمعه شهر و برخی مدیران قانونمند، متوقف شد تا همین چند روز پیش که تصویر جدیدی از محل گودبرداری شده در فضای مجازی توجه مان را به خود جلب کرد؛ تصویری از ورود آهن و میلگرد و مصالح ساختمانی در فضای گودبرداری شده اطراف بنا که نشان از شروع دوباره ساخت و ساز می‌داد. سرِ رشته را که گرفتیم، تازه متوجه گذشته پرماجرای این رخداد شدیم؛ گذشته‌ای که یک سر آن به اداره اوقاف شهرستان و استان می‌رسید که توانسته بود برخی مدیران شهری و اجرایی دامغان و نماینده مجلس را همراه خود کند و سر دیگرش به مردم و فعالان و مدیران میراث فرهنگی و امام جمعه شهر که از ابتدا مخالفت خود را با طرح ساخت و‌ساز اداره اوقاف اعلام کرده بودند.
برکناری از مسؤولیت
ابتدا سراغ معصومه داوودیان رفتیم؛ مدیرکل سابق اداره میراث فرهنگی دامغان که جزو اولین مخالفان سرسخت طرح ساخت و ساز در حریم این اثر تاریخی بود و نتیجه مخالفت سرسختش هم تهدید و برکناری از کار و مسؤولیت بود.
داوودیان که در رشته دکتری باستان‌شناسی تحصیل می‌کند و طی 15 سال خدمتش در اداره میراث دامغان، با مرمت برخی بناها یا جلوگیری از اجرای برخی طرح‌های مخرب، تلاش زیادی برای حفظ میراث این شهر باستانی کرده، درباره ارزش این مجموعه اثر به ما می‌گوید که معماری بنای امامزاده جعفر بی‌نظیر است و هیچ نمونه مشابهی در جهان ندارد. حتی مسجد تاریخانه دامغان که اولین و قدیمی‌ترین مسجد ایران است نمونه‌های مشابهی در فهرج یزد و نایین و اردستان دارد، اما معماری خاص بنای امامزادگان دامغان هیچ نمونه مشابهی ندارد، ضمن این‌که طبق قانون در حریم این اثر ثبت ملی‌شده نباید ساخت و سازی انجام شود.
همه برای کلنگ‌زنی آمدند
مراسم کلنگ‌زنی طرح توسعه مجموعه تاریخی- مذهبی امامزادگان جعفر و محمد(ع)، بهمن‌ سال گذشته و در فضای گودبرداری شده‌ای انجام شد که یک سال پیش بدون جلب نظر اداره میراث فرهنگی دامغان و سمنان و بدون حضور ناظر فنی میراث حفاری شده بود. با وجود مخالفت میراث فرهنگی از همان ابتدا با اجرای طرح غیرقانونی مذکور اما در مراسم کلنگ زنی آغاز ساخت و ساز؛ تقریبا اکثر مدیران شهری و استانی حضور داشتند. در همان مراسم حجت‌الاسلام واحدی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه سمنان از ساخت هفت واحد تجاری، سالن غذاخوری، یک رستوران، حسینیه و سرویس بهداشتی در فضای گودبرداری شده خبر داد؛ خبری که مخالفان جدی‌اش مردم؛ فعالان میراثی و حسینیان، امام‌جمعه دامغان بودند.
مخالفان طومار امضا کردند
انجمن میراثی تسنیمِ دامغان طلایه‌دار این مخالفت‌ها بود و طوماری تهیه کرد با امضای جمع زیادی از مردم میراث‌دوست دامغان (شامل مشاغل آزاد، معلمان و مدرسان و مهندسان و ...) که پای طومار هم مهر و امضای امام جمعه فرهنگ‌دوست دامغان نشسته بود. طومار به سازمان میراث فرهنگی کشور رسید و مونسان، رئیس سازمان دستور توقف اجرای طرح را صادر کرد. همزمان اما پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی طرحی علمی و اصولی تهیه کرد که هم بحث خدمات‌رسانی به زوار و مسافران در آن دیده شده بود و هم کمترین آسیب به میراث دامغان وارد شود؛ طرحی که البته و ظاهرا وقعی به آن نهاده نشده و از هفته گذشته دوباره و بدون توجه به تمام مخالفت‌ها به‌ویژه مخالفت صریح سازمان میراث فرهنگی کشور، فعالیت ساخت و ساز از سرگرفته شده است.
پارکینگ به جای مدرسه واحد تجاری به‌جای بیمارستان
حسین خلیل‌نژاد، دبیر خانه میراثی تسنیم دامغان به ما می‌گوید طرح توسعه اوقاف در مکانی است که قبلا مدرسه و بیمارستان بوده و اتفاقا توسط خود اداره اوقاف و مدیران شهری و به منظور آزادکردن منظر بنای امامزادگان، تخریب و آزادسازی شد، اما فضای مدرسه که قرار بود فضای سبز شهری شود، اکنون تبدیل به پارکینگ و بسیار بدمنظر شده و فضای بیمارستان سابق هم توسط خود اوقاف و با حمایت مدیران دستگاه‌های مختلف، به عمق پنج‌تا‌هفت متر و ابعاد 20 در 60 متر (در مجموع 3500 متر در دو طبقه زیرزمین و یک طبقه همکف) حدود یک سال پیش و به منظور احداث چندین واحد تجاری و رستوران و سرویس بهداشتی و ... گودبرداری شد که البته با مخالفت و شکایت میراث فرهنگی مواجه و متوقف شد، تا هفته پیش که عملیات آرام آرام و با آوردن مصالحی چون میلگرد دوباره از سرگرفته شد.
خلیل‌نژاد می‌گوید هیات امنای امامزادگان اصرار دارند طرح توسعه به منظور کشاندن مردم به فضای مذکور و اقامه نماز در این بنای تاریخی مذهبی است، درحالی که پنج مسجد در اطراف این امامزاده‌ها وجود دارد و عملا با کشاندن مردم به فضای امامزاده، مساجد خالی خواهند شد؛ ضمن این‌که به نظر می‌رسد بیشتر هدف درآمدزایی از واحدهای تجاری طرح مذکور باشد و نگاهی تجاری در پس اجرای طرح مذکور نهفته است.
ترویج فرهنگ تشیع
سید محمد حسینیان، امام جمعه دامغان هم که از همان ابتدا مخالف هرگونه تعرض به حریم بناهای امامزادگان بوده و پشت گروه‌های میراثی و مردمی ایستاده، در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است که اجرای چنین عملیات عمرانی که بی‌شک تخلف و غیراصولی است، فقط جنبه انتخاباتی و سیاسی داشته و باید متوقف شود.
حسینیان که از حضور مسؤولان ادارات و دستگاه‌های مختلف در مراسم کلنگ زنی این طرح غیرقانونی گلایه‌مند است، می‌گوید: امامزاده جعفر و محمد به عنوان یک میراث کهن دامغان، نباید دستاویز بازی‌های سیاسی و انتخاباتی شده و میراث فرهنگی به سمت تخریب سوق داده شود.
به گفته وی، آثار و میراث فرهنگی کهن ما مفاهیم فراوانی برای نسل جدید دارد؛ چه به لحاظ معنوی، چه معماری و چه آموزه‌های دینی، که می‌تواند فرهنگ تشیع را ترویج داده و اعتقادات مردم را قوی‌تر کند، پس دولتمردان باید درصدد ترمیم و تعمیر این گونه اماکن و بناهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی شوند نه گودبرداری و تخریب و آسیب رسانی به خود بنا یا منظر آن.
بدون مجوز فعالیت می‌کنند
مهدی قاسمی، مدیر میراث فرهنگی دامغان هم این روزها از مخالفان پرو پاقرص طرح توسعه اداره اوقاف دامغان است و به جام‌جم می‌گوید: هرگونه ساخت و سازی در حریم درجه‌یک اثر تاریخی، طبق قوانین میراثی باید با نظر میراث و نقشه‌های ممهور به مهر میراث انجام شود، که تاکنون هیچ مجوزی در این خصوص صادر نشده و مجریان طرح در اداره اوقاف هم بدون هیچ گونه نقشه و طرح مصوبی اقدام به اجرای ساخت و ساز کردند. قاسمی هم که از موضوع تحرکات تازه اداره اوقاف و حمل و نقل مصالح به فضای گودبرداری شده، خبر دارد، می‌افزاید: هنوز ساخت و ساز و عملیات عمرانی جدیدی صورت نگرفته، اما آنچه مشهود است که ما هم درباره اش به آنان اخطار دادیم، این است که گروه آرماتوربند آنها شروع به بافت میلگردهای موجود در محوطه کرده اند که نشانگر شروع یک عملیات جدید عمرانی است. قاسمی می‌گوید نباید به این مجموعه آثار فقط به چشم یک اثر مذهبی و امامزاده صرف نگریست که محل اقامه نماز است، بلکه اگر ما یک منظر زیبایی داشته باشیم، گردشگر خارجی که وارد این محوطه می‌شود، کافی است فقط یک عکس بگیرد و وقتی به کشورش بازگشت، در پاسخ به این پرسش که اینجا کجاست، بگوید امامزاده جعفر دامغان، و این خودش بزرگ‌ترین تبلیغ برای دین ما و مذهب تشیع است.
رسیدگی در اسرع وقت
طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور هم که به‌خاطر وجود هزاران اثر میراثی در کشور و رسیدگی به مشکلات متعدد آنها، همیشه یک سر دارد و هزار سودا، همین که صدای مرا پشت خط تلفن می‌شنود و از اجرای دوباره عملیات ساخت و ساز در حریم آثار دامغان باخبر می‌شود، می‌گوید مطمئنا اگر تخلفی صورت گرفته باشد، به‌شدت با آن برخورد و دستور توقف آن صادر می‌شود.
فردا تکلیف مشخص می‌شود
مهدی جمال؛ مدیر اداره میراث فرهنگی سمنان هم از دیگر مخالفان اجرای طرح اوقاف است که به جام‌جم می‌گوید از زمان کلنگ‌زنی غیرقانونی در حریم اثر یعنی همان چند ماه پیش به جد دنبال پیگیری‌های حقوقی این ماجرا بوده و رایزنی‌های گسترده‌ای از یک سو با مسوولان شهری دامغان از جمله شهردار و فرماندار و اداره اوقاف و از سویی با سازمان میراث فرهنگی داشته که این ماجرا به هر صورت ممکن ختم به خیر شود. جمال می‌گوید سازمان میراث فرهنگی کشور علاوه بر تهیه طرح قانونی و علمی برای توسعه محوطه مذکور، همزمان حقوقی و قانونی پیگیر شکایت از تخلفات صورت گرفته است، هرچند فردا (دوشنبه 9 اردیبهشت) جلسه‌ای در استان با حضور مسؤولان تمام ادارات و دستگاه‌های میراثی و غیرمیراثی از جمله اداره اوقاف تشکیل خواهد شد تا این موضوع با مصالحه به پایان برسد.

سکوت اداره اوقاف سمنان
و اما اداره اوقاف استان سمنان که مصر به اجرای این طرح است، به اذعان فعالان و مسؤولان میراثی تاکنون درواکنش به همه مخالفت‌ها سکوت کرده و تماس ما نیز برای برقرار ارتباط با مسؤولان این اداره به جایی نرسید.
تنها واکنش اداره اوقاف تقریبا همان سخنرانی حجت‌الاسلام واحدی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان سمنان در مراسم کلنگ‌زنی طرح توسعه امامزادگان جعفر و محمد(ع) در بهمن ماه سال گذشته است که در آن به احداث هفت واحد تجاری، سالن غذاخوری، یک رستوران، حسینیه و سرویس بهداشتی در این مجموعه و اشتغال‌زایی 15 تا 40 نفر در آن اشاره شده است.

فاطمه مرادزاده

ایران