زنجیر سودجویی بر بازوان پرتوان نفتی

از طراحی خلاقانه تا سنگ‌اندازی عامدانه
حمید گودرزی، سرپرست این طرح تحقیقاتی، در مورد طراحی این بازو به جام‌جم می‌گوید: «ما برای طراحی این سازه اگرچه از دانش فنی موجود در دنیا تجربه کسب کردیم، اما به هیچ عنوان از مهندسی معکوس بازوهای موجود استفاده نکردیم. این بازو تلفیقی از ویژگی‌های مثبت و مزیت‌های هر یک از نمونه‌های خارجی موجود در بازار است، اما مشابه عینی هیچ بازوی بارگیری در دنیا نیست. اگرچه اصول طراحی به کار رفته در این بازو نیز از اصول استاندارد بازوهای بارگیری نفتی تبعیت می‌کند، اما در نهایت بازویی با ویژگی‌ها و ساختاری منحصر به فرد است.»
وی در ادامه تصریح می‌کند: «این طراحی در سه مرحله طراحی مفهومی، پایه و جزئی با موفقیت در طول یک سال زیر نظر معاونت پژوهش و توسعه شرکت ملی نفت ایران انجام شد. پس از انجام مراحل طراحی و تأیید کارفرما، در اوایل سال 91 این طرح تحقیقاتی وارد مرحله ساخت شد. در این مرحله شرکت پایانه‌های نفتی ایران به عنوان بازوی اجرایی شرکت ملی نفت، وارد قرارداد با جهاد دانشگاهی شد. براساس یکی از بندهای این قرارداد، دقت طراحی انجام شده و کارایی سازه پس از ساخت را باید یک شرکت‌ خارجی متخصص و معتبر در حوزه تولید بازوهای بارگیری نفتی تأیید می‌کرد. اما از آنجا که این فناوری بسیار حساس و سودآور است، برخلاف مکاتبات بسیار زیادی که با شرکت‌های مختلف خارجی مانند آلمان، هلند، فرانسه و نمایندگی‌های شرکت‌های آمریکایی و انگلیسی در هند انجام شد، همگی به بهانه شرایط تحریم از انجام این همکاری سر باز زدند.»

ویژگی‌های منحصر به فرد
در برخی بازوهای بارگیری نفتی که سازه به صورت یکپارچه ساخته و نصب می‌شود، یکی از معضلات اصلی، تجهیزات موردنیاز برای جابه‌جایی و نصب این سازه‌های بسیار بزرگ و سنگین است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این بازوی ساخت جهاد دانشگاهی می‌توان به سهولت نصب بازو به دلیل سبک‌تر بودن آن اشاره کرد. سرپرست این پروژه مهم تحقیقاتی در این رابطه تصریح می‌کند: «در ساخت این سازه از تجارب مختلف به دست آمده از بازوهای نفتی خارجی بهره‌گیری شد تا بتوانیم با استفاده از مواد اولیه با کیفیت و سبک، بازویی کم‌وزن‌تر با عمری طولانی‌تر و کاهش هزینه‌های تعمیرات و نگهداری تولید کنیم. در عین حال موارد مهم برای حفظ ایمنی این سازه به‌شدت رعایت شده است.»
گودرزی در ادامه با اشاره به همکاری‌ با چند شرکت ایرانی برای تأمین برخی از قطعات این سازه می‎افزاید: «از دیگر نکات مثبت این سازه، استفاده حداکثری از تجهیزات استاندارد و باکیفیت ایرانی است. ما سعی کردیم تا جایی که امکان‌پذیر است اولویتمان استفاده از توانمندی‌های موجود در کشور باشد. نرم‌افزار کنترل کننده این بازو نیز حاصل تلاش متخصصان ما در زمینه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی است، که این امکان را به کارفرما می‌دهد که محدوده کنترل دستگاه را از نیمه‌خودکار تا تمام‌خودکار تغییر دهد.»

ساخت نمونه اولیه، راه‌حل جایگزین
سرپرست طرح ساخت بازوی بارگیری نفتی درباره محصول تولیدشده به جام‌جم می‌گوید: «در شرایط تحریم فعلی راهی نداشتیم به جز این که کارفرما یا همان شرکت پایانه‌های نفتی ایران را قانع کنیم به جای تایید کیفیت محصول از جانب شرکت‌های خارجی، ابتدا نمونه کوچک‌تری از بازوی بارگیری نفتی را به عنوان نمونه پایلوت بسازیم و در صورت تأیید عملکرد و کارایی مورد نظر، وارد مرحله ساخت سازه اصلی شویم.»
وی با اشاره به ساختار کلی بازوهای بارگیری نفتی می‌افزاید: «این بازوها مانند ربات‌های بسیار بزرگی هستند که از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند. بخش اول ساختار مکانیکی یا همان بدنه بازو است، بخش دیگر آن، قسمت حرکتی و شیرآلات کنترل هیدرولیک است و بخش سوم که مهم‌ترین بخش بازوی بارگیری است، قسمت کنترل بازو یا مغز فرمان‌دهنده است. در نتیجه با ساخت نمونه پایلوت، عملکرد مهم‌ترین بخش‌های بازو که بخش کنترل و حرکت بازو است می‌تواند به خوبی مورد بررسی قرار بگیرد و فقط ابعاد بدنه تغییر خواهد کرد.»
این بازوی پایلوت در سال 92 در مجتمع شهدای جهاد دانشگاهی رونمایی شد. پس از انجام بررسی‌ها و کسب تأییدهای لازم، مرحله ساخت بازوی اصلی از اوایل سال 93 آغاز و در مدت کمتر از دو سال تکمیل شد. در طی مراحل ساخت مشاورانی از شرکت پایانه‌های نفتی ایران نیز مشاوره‌هایی را برای بهبود روند پیشرفت این پروژه ارائه کردند. حتی پس از پایان ساخت ابتدا این بازو در کارگاه ساخت به صورت کامل نصب شد و مورد بازدید متخصصان شرکت کارفرما قرار گرفت و اصلاحات مورد نیاز روی آن مجددا پیاده‌سازی شد. پس از اتمام مراحل ساخت، بازوی ساخته‌شده از تمام آزمون‌های استانداردی که مطابق با پروتکل‌های جهانی استانداردهای سازه‌های دریایی (OCIMF) طراحی شده بودند، سربلند بیرون آمد.

کم‌لطفی به بازوی نفتی جزیره خارگ
این بازوی نفتی که به گفته گودرزی با کمک دانش محققان کشور در مدت دو سال به صورت کامل ساخته شد و از اوایل سال 95 آماده بهره‌برداری بوده، تا تابستان 97 بهره‌برداری نشده بود. گودرزی دلیل این وقفه نسبتا طولانی را فراهم نبودن شرایط نصب و بهره‌برداری از این بازو در اسکله بارگیری می‌داند و می‌افزاید: «این بازو در تابستان 96 در جزیره خارگ نصب شد اما از سال 96 تا 97 به دلیل عملیات نگهداری و بازسازی اسکله خارگ امکان پهلو گرفتن کشتی‌ها و بهره‌برداری از این بازو وجود نداشت.»
وی می‌افزاید: «انجام طرح‌های عملیاتی در چنین سطحی برای بار اول در کشور، اهمیت ویژه‌ای دارد و به همین دلیل مراحل پیشروی و تأیید آن نمی‌تواند خیلی سریع و بی‌محابا طی شود. ما در این طرح اگر حمایت برخی از متخصصان و کارشناسان شرکت پایانه‌های نفتی که برای پیشبرد کشور تمام توان خود را به کار می‌برند نداشتیم، شاید هیچ‌وقت موفق به نصب و بهره‌برداری از این بازوی نفتی نمی‌شدیم.» گودرزی تصریح می‌کند: «یکی از مشکلاتی که در کشور با آن دست به گریبان هستیم، نبود اعتماد کافی به دانش و تخصص محققان کشور و تولیدات بومی است. البته بخشی از کم‌لطفی‌ها به محصولات داخلی نیز به دلیل سودجویی برخی افراد است که منافع خود را در نیاز کشور به واردات می‌دانند. »
سرپرست طرح ساخت بازوی بارگیری نفتی با اشاره به افرادی که در این پروژه بزرگ جهاد دانشگاهی همکاری داشتند توضیح می‌دهد: «گروه اجرایی این طرح شامل گروه شش نفره مدیریت پروژه است با تیم طراحی که باهشت متخصص در رشته‌های مرتبط با حوزه مکانیک همکاری داشتند. در ادامه برای ساخت این سازه نیز تیم 15 نفره‌ای همکاری کرده‌اند.»
به گفته گودرزی، این گروه تحقیقاتی به راحتی توانایی تولید تعداد بیشتری از بازوهای نفتی را دارد که می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای گروه‌های شغلی متنوعی از مهندسی مکانیک و برق تا جوشکارهای حرفه‌ای در کشور اشتغال‌زایی بسیاری فراهم کند، اما هنوز همکاری‌های لازم برای اعتماد به این توانمندی ملی وجود ندارد و همچنان خرید این تجهیزات از خارج از کشور ادامه دارد. وی می‌افزاید: « در حال حاضر با این که تولید انبوه نداریم، توانسته‌ایم نمونه ایرانی را 25درصد ارزان‌تر تولید کنیم و این تفاوت قیمت زمانی که تولید افزایش یابد می‌تواند حتی به 50درصد نیز افزایش یابد که صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی برای کشور به همراه خواهد داشت.»
وی تصریح می‌کند: «این نامهربانی در حالی است که در شرایط کنونی نه فقط خرید سازه‌های بزرگ و حساس صنایع نفتی با دشواری‌های زیادی همراه است، بلکه نگهداری و تعمیرات آنها نیز با سختی‌های زیادی روبه‌روست. در حال حاضر شرکت‌های خارجی حاضر به ارائه خدمات پس از فروش به کشورمان نیز نیستند.»

عسل اخویان طهرانی

دانش