رأی اعتماد مردم به نهادهای امدادی

آنها که کمک کردند و نکردند
روزهای 19 و20 فروردین پرسشگران مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران از تهران به صورت تلفنی با شماره تلفن‌های ثابت که به صورت تصادفی انتخاب کرده بودند با هموطنانی در شهرها و روستاهای سراسر ایران تماس گرفتند و از آنها پرسیدند که آیا به مردم سیل‌زده کشور کمک کرده‌اند یا خیر. 6/58 درصد از مصاحبه‌شونده‌ها به این سوال پاسخ منفی دادند و وضعیت مالی نامساعدشان را علت این خودداری اعلام کردند ولی 4/17 درصد گفتند که در روزهای آینده کمک خواهند کرد. امیدوارکننده این که 6/42 درصد از مردم در روزهای گذشته به سیل‌زده‌ها کمک کرده‌اند.
نکته قابل تامل اما این که 9/18 درصد از مصاحبه‌شونده‌ها گفته‌اند که مطمئن نیستند کمک‌ها به دست سیل زده‌ها برسد. این بدبینی درهمه روزهای سخت ایران میان عده‌ای از مردم وجود داشته که عملکردهای ضعیف در توزیع اقلام امدادی، پست‌های مجازی پر از گله و شکایت که میان مردم دست به دست می‌شود و سابقه ذهنی‌ای که در حافظه تاریخی ملت حک شده آن را همچنان پابرجا نگه می‌دارد. حرف و حدیث‌هایی که مردم آن را واقعی می‌دانند و دولتی‌ها آن را شایعه‌ای بیش نمی‌خوانند نیز مزید برعلت است مثل ماجرای فروش چادرهای امدادی در سایت‌های خرید و فروش مجازی درحالی که هنوز عده‌ای چادری برای اسکان ندارند، موضوعی که مردم از درستی‌اش می‌گویند ولی هلال‌احمر اصرار دارد که غائله شکل گرفته پیرامون چادرها فقط شایعه است.

پیشتازی هلال احمر
در نظرسنجی مرکز افکارسنجی ایسپا یک نام خیلی پررنگ است و آن هلال‌احمر است. نظرسنجی دو روزه این مرکز نشان داده که 3/31 درصد از کسانی که به سیل‌زده‌ها کمک کرده‌اند هلال‌احمر را امین دانسته و مبالغ را به حساب آن واریز کرده‌اند. این می‌تواند برای هلال‌احمر یک موفقیت باشد، نهادی که در اوج زلزله کرمانشاه با آن حجم ازخرابی و برانگیخته شدن تالمات عمومی فقط توانسته بود 63 میلیارد تومان از مردم کمک بگیرد ولی حالا حرف از جمع‌آوری کمک 120 میلیارد تومانی می‌زند. فاصله هلال‌احمر با بقیه نهادهایی که دست به کار جذب کمک‌های مردمی هستند نیز زیاد و قابل ملاحظه است به طوری که ایسپا تحلیل می‌کند 3/14 درصد از مردمی که به سیل‌زده‌ها کمک کرده‌اند به مساجد و حسینیه‌ها اعتماد کرده و اقلام امدادی و پول‌هایشان را به این مراجع سپرده‌اند و در رتبه بعدی مردم کمیته امداد را امین دانسته‌ و 1/8 درصد از کسانی که دستی بر آتش سیل و کمک‌رسانی داشته‌اند از طریق کمیته امداد وارد شده‌اند.
البته این بخش ازتحلیل‌های آماری ایسپا که می‌گوید 7/12 درصد ازمردم خودشان کمک‌هایشان را مستقیما به مناطق سیل‌زده برده‌اند برای مجموعه سازمان‌ها و نهادی‌های امدادی دولتی خوشایند نیست چون این آمار بیشتر ازکمک‌های جذب شده ازطریق کمیته امداد و سندی است براین که هنوز اعتماد مردم به مسؤولان مخدوش است، آن هم در حالی که مسجد و حسینیه هنوز پایگاه مردمی‌شان را حفظ کرده‌اند.

2 کارشناس، 2 نگاه
سیل مازندران، گلستان، خراسان شمالی، لرستان، کرمانشاه و خوزستان یک بار دیگر ما را نشاند مقابل چشم منتقدمان تا بدانیم هنوز در مدیریت بحران خوب نیستیم. این را نیز نشان‌مان داد که اعتماد میان مردم و مسؤولان نیاز به ترمیم اساسی دارد.
اینها جملات غفور شیخی، جامعه‌شناس است که دیروز وقتی می‌خواست نتایج نظرسنجی بهاری ایسپا را تحلیل کند، لازم دانست بگوید. اوگفت اگر اعتماد مردم به مسؤولان بیش از آنی که هست می‌بود باید عایدی‌های دو نهاد هلال‌احمر و کمیته امداد از کمک‌های مردمی بیش از رقم‌های فعلی بود، نه این که عده‌ای ترجیح دهند خودشان وارد کار شوند و کمک‌ها را هرچند به صورت آشفته و ساماندهی نشده روانه مناطق بحران زده کنند. او که در زلزله کرمانشاه در منطقه حضور داشته و کمک‌های ارسالی مردم را می‌دید که چطور بی‌نظم به مناطق می‌رسد و نامناسب توزیع می‌شود این بار خوشحال است که کمک‌های مردمی با عبرت از تجربه زلزله سال پیش دقیق‌تر و کم‌هیجان‌تر شده است. ولی این جامعه‌شناس این را هم کافی نمی‌داند و این جمله را اضافه می‌کند که‌ ای‌کاش روزی برسد که کمک‌های مردمی به جای پخش و پلا شدن به دست ستادهای مدیریت بحران، هلال‌احمر و کمیته امداد برسد و آنها هم با اعتمادسازی بیشتر به کاهش آلام مردم مصیبت‌دیده مشغول شوند.
اما درمورد این اتفاق خوب که رسانه‌های رسمی و در صدر آنها رادیو و تلویزیون در روزگار سیطره شبکه‌های اجتماعی توانسته‌اند افکارعمومی را جلب کنند علیرضا چابکرو، کارشناس فضای مجازی تحلیل ساده‌ای دارد و می‌گوید علتش این است که سیل این بار گستره وسیعی داشت و سرنوشت آن برای خیل عظیمی از مردم مهم بود که به کسب اطلاع ازمطمئن‌ترین رسانه که در سیل اخیر صدا وسیما بود، ترغیبشان می‌کرد.
با این حال او از میزان شایعات و اخبار ضد و نقیضی که این روزها در فضای مجازی منتشر می‌شود ناخشنود است و باز بودن عرصه برای این شایعات را ناشی از سنتی عمل‌کردن رسانه‌های مکتوب و دیداری- شنیداری می‌داند. چابکرو می‌گوید اگر رسانه‌های سنتی، فضایی ‌داشتند که در کنار انتشار اخبار، بلافاصله پس از هر شایعه‌ای آنها را راستی‌آزمایی می‌کردند، رسالتشان درحوزه اطلاع‌رسانی بحران را بهتر و موثرتر انجام می‌دادند.

انزوای هنرمندانه
در زلزله کرمانشاه ورزشکاران، هنرمندان وچهره‌ها به معنی واقعی کلمه میدان‌داری می‌کردند، چه خالصانه و چه مزورانه.
در روزهای اوج زلزله و داغی احساسات و هیجانات، سیل کمک‌های مردم ایران به حساب‌های شخصی این چهره‌ها سراریز شد اما زمان زیادی نبرد تا مشخص شود بیشتر این پول‌ها در بیشتر این حساب‌ها بلوکه شده است. گفته می‌شود جمع کمک‌های مردمی به زلزله‌زدگان کرمانشاه‌ 30 میلیارد تومان بوده که عده‌ای برای پس دادن یا خرج کردن این کمک‌ها مقاومت شدیدی نیز می‌کرده‌اند. در سیل اخیر اما ورق این ماجرا برگشت و بازار سلبریتی‌بازی از رونق افتاد. شاید یک علتش تجربه زلزله کرمانشاه و ظرفیت پایین برخی چهره‌ها و سلبریتی‌ها بود و شاید علت دیگرش ورود دستگاه قضا به این موضوع و ممنوع اعلام کردن اعلام شماره حساب توسط آدم‌های مشهور. با این حال نتایج نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد از بین مردمی که به سیل‌زده‌ها کمک کرده‌اند(6/42 درصد) فقط 1/3 درصد از آنها از کانال ورزشکاران، هنرمندان و استادان دانشگاه وارد شده‌اند.
این می‌تواند شکستی برای جامعه چهره‌ها باشد، کسانی که اگر به همان اندازه که دست ِ‌گیرنده دارند امین و شفاف بودند،‌ می‌توانستند برای بحران‌ها کلید باشند.

سبقت واقعیت از مجاز
با این که گوشی‌های هوشمند این روزها از دست صاحبانش نمی‌افتد و در خیلی موضوعات استناد می‌شود به اطلاعات کپسولی و بعضا غلطی که در شبکه‌های اجتماعی به خورد مردم داده می‌شود ولی نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران نشان می‌دهد در سیل اخیر کشور نه شبکه‌های اجتماعی و مجازی و حتی ماهواره‌ها بلکه رادیو و تلویزیون مرجع اول کسب خبر بودند. تفاوت‌ها نیز فاحش است به این قرار که 4/62 مردم پیگیر اخبار از صدا و سیما بودند، ‌9/20 درصدشان به شبکه‌های اجتماعی مجازی سرمی زدند، ‌2/7 پیگیر اخبار از سایت‌های خبری بودند و 1/3 درصد نیز سراغ شبکه‌های ماهواره‌ای می‌رفتند.
به این ترتیب سیل اخیر این را نیز به ما نشان داد که اگر درحوزه اطلاع‌رسانی خوب عمل شود رسانه‌های ملی و سنتی هنوز قادرند قدرتمند باشند و اگر همه واقعیت منعکس شود و مخاطب تشنه نماند فضای مجازی و ماهواره‌ها پشت سر می‌مانند.

مریم خباز

جامعه