زندگی به شرط درخت

گیاهان مثل فیلتر عمل می‌کنند. در زیر تاج درخت یعنی همان شاخسار‌های آن مقدار آلودگی هوا در کمترین حد ممکن است. برگ‌ها به طور مستقیم آلودگی را جذب می‌کنند، علاوه بر آنها، شاخه‌ها و تنه درختان هم در این امر نقش دارند. به طور کلی گیاهان با فتوسنتز، دی‌اکسید کربن هوا را می‌گیرند و طی فرآیندهایی آن را به اکسیژن تبدیل کرده و به محیط پس می‌دهند. همچنین کربن اضافی موجود در هوا، اکسیدهای نیتروژن و آمونیوم، دی‌اکسید گوگرد و ازن هم از آلاینده‌های محیطی محسوب می‌شوند که درختان جذب آنها را هم برعهده دارند. آرامشی که انسان در سایه یک درخت احساس می‌کند تا حدی ناشی از جذب پرتوهای مادون قرمز و ماوراء بنفش به وسیله درخت است. از طرف دیگر، تولید ماده‌ای به نام فیتونسید توسط بعضی درختان مثل گردو، بلوط، فندق، بید، اوکالیپتوس، زبان گنجشک، سرو کوهی، افرا و نراد باعث آرامش در انسان می‌شوند.
چه درختانی کاهش‌دهنده آلودگی هوا هستند؟
شاه‌بلوط هندی و چنار (که به سایر آلاینده‌ها هم مقاومند، در تابستان) و ماگنولیا (که همیشه سبز بوده، در تمام فصول) برای آلودگی‌های ناشی از سرب مناسب‌ترند.
اقاقیا دارای برگ‌های مرکب است؛ یعنی دو ردیف برگ ریز روبه‌روی هم دارد. در برابر بیشتر آلاینده‌ها مقاوم است و احتمالا در کاهش آلودگی ذرات و منوکسید‌کربن مناسب است.
درخت بید جذب‌کننده آلاینده‌هایی مثل روی و سرب است.
اوکالیپتوس برای جذب آلاینده‌های مس، نیکل، کروم و آرسنیک مناسب است.
درخت زبان گنجشک یکی از گزینه‌های مهم برای جذب دود و دوده است.
درختچه‌های خرزهره هم برای جذب سرب کارآمدند.
شمشاد رسمی، گاز ازن را جذب می‌کند و یاس بنفش دی‌اکسید گوگرد را.
در یک تقسیم‌بندی کلی درختان و درختچه‌های زیر هرکدام در کاهش یک نوع آلودگی مؤثرند.
دسته اول: مناسب برای کاهش انواع آلاینده‌هایی که در بالا ذکر شد
ابریشم، توت، عرعر، داغداغان، ژینکو، انواع شمشاد و برگ نو، یاس بنفش، خرزهره، زبان گنجشک، اوکالیپتوس، بید، افرا، ارغوان، اقاقیا، جوالدوزک، ارس (سرو کوهی)، سنجد، کاج سیاه، کاتالپا، چنار، نارون، پیروکانتا و درختچه‌های طاوسی.
گفته می‌شود برای فضای سبز شهری تهران گونه‌های بومی پهن‌برگ مثل انواع داغ‌داغان، بلوط‌ها و زالزالک‌ها که هم مقاومند و هم چتر خوبی دارند مناسب هستند. همچنین زیتون تلخ، توت نرک، چنار و باران طلایی نیز پیشنهاد می‌شود.
دسته دوم: مناسب برای کاهش آلودگی صوتی
جونیپروس، غان مجنون، صنوبر کانادایی، یاس زرد، افرای سیاه، اقطی، فندق، نمدار، پیچ امین‌الدوله، نرگس، خاس، بلوط، راش، صنوبر، بداغ و افرای شبه چناری
دسته سوم: درختان مؤثر در جذب گرد و خاک
عرعر (آیلان)، زالزالک، ژینکو، چنار، لیلکی آمریکایی، ماگنولیا، بید مجنون، اقاقیا و داغداغان
چند نکته
1. درست است درختان با ریه‌های تنفسی شهر به حساب می‌آیند ولی اگر آلودگی از حد بگذرد به آنها هم آسیب می‌زند.
2. توسعه فضای سبز فقط سبز کردن زمین نیست بلکه باید با انتخاب درست هر درخت برای اقلیم مناسبش بهترین کارکرد را از آن انتظار داشت.
3. هر درخت به طور متوسط می‌تواند 2 تا 3 درصد کربن هوا را جذب کند.
4. جذب آلاینده‌ها بستگی به سن درخت، میزان سلامت آن (مثلا نداشتن آفت یا بیماری) و نوع پهنه تاج گیاه دارد. تاج گیاه همان مقدار شاخ و برگش است. هر چه این تاج بزرگ‌تر باشد گیاه مقدار بیشتری از آلاینده‌ها را می‌تواند جذب کند.
5. گیاهانی که فضای بیشتری را در واحد سطح اشغال می‌کنند عمل پالایش هوا را بهتر انجام می‌دهند. پس کاشت درختان پهن‌برگ نسبت به سوزنی‌برگ‌ها باید در اولویت باشد. یک درخت در سال به طور متوسط دو کیلوگرم اکسیژن تولید می‌کند، مقدار اکسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن‌برگ در یک هکتار بین 3000- 2500 کیلوگرم است که می‌تواند نیاز ده نفر را تأمین کند.
6. یک درخت سالانه با انجام تبخیر و تعرق به اندازه 250 تا 400 لیتر آب را به صورت بخار به محیط پس می‌دهد. در این میان درختان پهن‌برگ نسبت به سوزنی‌برگ‌ها رطوبت بیشتری به محیط اطراف‌شان برمی‌گردانند و در نتیجه در تعیین دمای منطقه نقش مؤثرتری دارند. به طوری که هوای یک منطقه درختکاری شده تا 11 درجه سانتی‌گراد خنک‌تر از یک منطقه بی‌درخت است.
7. در بین پهن‌برگ‌ها هم بعضی از آنها برگ‌های پهن‌تری دارند و بعضی دیگر پهنی برگشان کمتر است، مثلا نارون یک پهن‌برگ با برگ‌های کوچک و چنار برگ‌های پهن بزرگی دارد پس تأثیر آن نسبت به نارون بیشتر است.
8. درست است درختان پهن‌برگ برای کاهش آلودگی فضای شهری مؤثرترند اما باید دقت کنیم هنگام بروز پدیده‌هایی مثل وارونگی دما و افزایش آلودگی بیش از حد مجاز، درختان پهن‌برگ خزان می‌کنند. در چنین مواردی نقش سوزنی‌برگ‌هایی مثل انواع کاج و سرو پررنگ‌تر می‌شود. از طرفی باید دقت کنیم یک اکوسیستم طبیعی زمانی کامل است که همه گونه‌ها را در خود داشته باشد؛ پهن‌برگ و سوزنی‌برگ.
9. در کاشت درختان مقاوم به آلودگی هوا باید فاکتورهای دیگری مثل مقاومت به سرما و خشکسالی را در هر منطقه‌ای در نظر گرفت.
10. براساس نتایج سازمان فضایی آمریکا (ناسا) بهتر است برای فضای 170 مترمربع از 15 تا 18 گیاه خانگی با اندازه مناسب در گلدان‌های 15 تا 20 سانتی‌متری استفاده شود. این گیاهان هرچه رشد بیشتری داشته باشند هوا را بهتر تصفیه می‌کنند.
11. همچنین فضای تنفسی هر فرد محدوده 17 تا 23 متر مربع اطراف اوست که معمولا هر فرد چند ساعت برای کار کردن، تماشای تلویزیون یا خوابیدن در آن قرار می‌گیرد. گیاهانی که در این فضا گذاشته می‌شوند می‌توانند با اضافه کردن رطوبت، حذف مواد شیمیایی و بی اثرکردن آلودگی‌های میکروبی نقش مهمی در پاک‌سازی هوا داشته باشند. اتاق‌های پر گل و گیاه نسبت به اتاق‌های کم گیاه، آلودگی میکروبی و قارچی‌شان 50 تا 60 درصد کمتر است.

بام سبز ، دیوار سبز

علاوه بر کاشت درختان مفید و کاهنده آلودگی هوا در محیط‌های شهری می‌توانیم به روش‌های دیگری این میزان آلودگی را کم کنیم. چه روش‌هایی؟ اجرای طرح‌هایی مثل بام سبز، فضای سبز عمودی (مثل دیوارهای سبز با گیاهان رونده و غیر رونده) و کاشت و نگهداری گل و گیاه در خانه. شاید با خودتان بگویید مگر یک گلدان یا یک دسته گل چقدر توانایی مقابله با هوای آلوده را دارد؟ گیاهان مثل یک فیلتر عمل می‌کنند. آنها با روزنه‌های روی برگ‌هایشان سموم و مواد زائد را از هوا می‌گیرند و مصرف می‌کنند. هرچقدر برگ‌ها بزرگ‌تر باشند یا تعداد آنها بیشتر باشد مقدار هوایی که فیلتر می‌کنند بیشتر است در‌نتیجه وقتی گیاهان هوا و متعلقات آن را جذب می‌کنند این مواد معلق در هوا، دیگر وارد سیستم تنفسی ما نمی‌شود. این تصفیه‌کننده‌های طبیعی شاید نتوانند به‌سرعت تصفیه‌کننده‌های دیجیتالی عمل کنند، اما زنده و طبیعی هستند و همین کیفیت کاری‌شان را بالا می‌برد. جالب است بدانید 19 متر مربع از یک بام سبز به اندازه یک درخت متوسط در کاهش آلودگی هوا نقش دارد.

زینب خزایی

جامعه