ترکیه، رقیب اصلی ما در بازار عراق است

سفر حسن روحانی،‌ رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به عراق چقدر می‌تواند در گسترش روابط دو کشور در میان فشارهای آمریکا موثر باشد؟
سفر رئیس‌جمهور به عراق یکی از مهم‌ترین سفرهایی است که در طول این چند سال اخیر به عراق داشته‌ایم. اخیرا نیز رئیس‌جمهور جدید عراق، به تهران سفری داشت و طی آن موضوعات مهم در زمینه روابط اقتصادی، سیاسی، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت. متعاقب آن سفر و به دعوت رئیس‌جمهور عراق و همچنین نخست‌وزیر این کشور، سفر اخیر آقای روحانی به عراق سازماندهی شد. با توجه به همسایگی ایران و عراق، طبیعتا موضوع‌های متعدد و البته مهمی از جنبه‌های اقتصادی گرفته تا سیاسی، امنیتی و منطقه‌ای می‌تواند موضوع گفت‌وگوی دو کشور در سطح عالی باشد.
ایران در عراق و سوریه نفوذ معنوی فراوانی دارد و از تمام توان خود برای کمک به این دو کشور همسایه در مقابله با تروریسم استفاده کرد، اما اخباری که اکنون از حضور کشورهای مختلف در بازار این دو کشور منتشر می‌شود چندان امیدوارکننده نیست و حاکی از آن است که برخی دیگر از کشورها از جمله عربستان و ترکیه در حال تسخیر بازار عراق و سوریه هستند؟ دلیل حضور کمرنگ ایران در این بخش چیست و با چه راهکاری می‌توان عقب‌ماندگی‌ها را جبران کرد؟
خوشبختانه در سال 2018 براساس آماری که بغداد اعلام کرد ایران شریک اول تجاری عراق بود و در طول دو سال گذشته مثلا در 2017 چینی‌ها با هشت میلیارد و 500 میلیون دلار صادرات به عراق، ترکیه با هشت میلیارد و 300 میلیون دلار و ایران با هشت میلیارد و 200 میلیون دلار به عنوان شرکای تجاری اول تا سوم عراق محسوب می‌شوند.اما طی یک‌سال اخیر، ایران به عنوان شریک اول تجاری عراق بود که در 11 ماه گذشته هم عراق اولین مقصد صادراتی بوده و جایگاه اول را به خود اختصاص داده است.
بنابراین در این میان حجم تجارت عربستان با عراق از نظر عدد و رقم فاصله بسیاری با دیگرکشورها دارد و البته ترکیه رقیبی است که رقابت نزدیکی با هم داریم و در برخی مواقع این کشور صادرات بیشتر و در برخی مواقع ایران صادرات بیشتر دارد. البته در مجموع، کاری به دیگران نداریم و به ظرفیت‌های خود و توانایی‌هایمان برای حفظ صادرات به عراق نگاه می‌کنیم.
با توجه به رقابتی که اشاره کردید چطور می‌توان این ظرفیت را حفظ کرد؟
تا امروز که 16 سال از گسترش روابط اقتصادی ایران با عراق می‌گذرد، توانسته‌ایم آن را حفظ و حتی گسترش دهیم، به‌خصوص از سال 85 به بعد در این 12 سال میزان صادراتمان افزایش یافته و حتی در دوره‌ای که واردات عراق در دوره حمله داعش حدود 30 درصد کاهش یافت خوشبختانه شاهد کاهش صادرات به عراق نبودیم.
بنابراین باید همین راه فعلی را ادامه داده و بتوانیم در مشارکت، تولید مشترک، سرمایه مشترک و ایجاد بازارهای مشترک بیشتر بین دو کشور و کشورهای منطقه تلاش کنیم.
فشارهای آمریکا برای همراهی عراق با تحریم‌های ایران چقدر در روابط اقتصادی ایران و عراق تاثیرگذار بوده است؟
فشارهای آمریکا بسیار جدی است و این کشور فشار زیادی به دولتمردان عراقی وارد می‌کند. حتی برخی مواقع وقاحت را به‌جایی می‌رسانند که برخی افسران اطلاعاتی و سیاسی آمریکا نه تنها به صورت رسمی به دولت عراق فشار می‌آورند، بلکه حتی با بخش‌های خصوصی هم در جهت کاهش یا توقف روابط با ایران تماس می‌گیرند.
اما به‌رغم این فشارها و تهدیدها که در مناطق اقلیم کردستان، بغداد و دیگر نقاط مختلف عراق وجود دارد امسال صادرات ایران به عراق از مبادی رسمی، نسبت به سال گذشته 33 درصد افزایش داشته و نشان می‌دهد به دلیل درهم‌آمیختگی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که از گذشته میان ایران و عراق وجود دارد، تلاش‌های آمریکا نتیجه‌بخش نبوده است. به‌رغم این‌که آمریکا در انتظار کاهش سطح روابط اقتصادی با ایران بود شاهد افزایش 33 درصدی نیز هستیم.
تا‌کنون چند میلیارد دلار از سوی ایران برای بازسازی عراق سرمایه‌گذاری شده. این سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر در چه بخش‌هایی بوده و برآوردتان از نرخ بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها چقدر است؟
هنوز به صورت جدی در بخش‌های دولتی و خصوصی سرمایه‌گذاری صورت نگرفته و این از خلأهایی است که باید آن را حل کنیم، چرا که ‌باید شرایط لازم مهیا شده و در دو کشور سرمایه‌گذاری صورت گیرد. شرایط امنیتی عراق در گذشته به گونه‌ای بود که سرمایه‌دار اطمینان کافی برای سرمایه‌گذاری نداشت، اما در شرایط کنونی امید بیشتری برای سرمایه‌گذاری وجود دارد و در مقابل نیز باید شرایطی فراهم شود که عراق در ایران سرمایه‌گذاری کند تا موجبات در هم‌تنیدگی اقتصاد دو کشور فراهم شود، زیرا نمی‌توانیم به اقتصاد عراق فقط به عنوان بازار و محلی برای صادرات نگاه کنیم. چنین نگاهی می‌تواند شکننده باشد، اما در عین حال اگر بتوانیم با برنامه‌ریزی‌هایی که داریم شرایط را به گونه‌ای پیش ببریم که مجموعه‌های اقتصادی دو کشور همانند بعد فرهنگی و اجتماعی در هم تنیده باشند در این صورت روابط اقتصادی دو کشور استمرار دائمی پیدا می‌کند.
مبادلات با پول‌های ملی دو کشور چرا اینقدر دیر اجرا شده است؟
این موضوع در دستور کار روسای بانک مرکزی دو کشور قرار دارد و روال آن در حال طی شدن است. قطعا تحقق آن به مصلحت دو کشور بوده و می‌تواند حجم صادرات را گسترش دهد.
اما در این میان مشکلی که وجود دارد یکطرفه بودن صادرات است. از عراق درخواست‌هایی مبنی بر انجام صادرات به ایران داشته‌ایم. بیش از 5/8 میلیارد دلار صرفا در بخش کالایی از ایران به عراق صادر می‌شود بنابراین علاقه‌مند هستیم همین میزان صادرات یا نصف آن را از عراق به ایران داشته باشیم. منعی در این زمینه وجود ندارد و انجام آن موجب تثبیت روابط اقتصادی دو کشور خواهد بود.
مگر عراق تولیداتی دارد که به ایران صادر کند؟
این کشور تولیدی ندارد، اما امارات نیز علی‌رغم این‌که تولیدی ندارد از دیگر نقاط وارد کرده و به ایران صادر می‌کند. بنابراین همین اقدام را کشور عراق می‌تواند انجام دهد. این موضوع را با مسؤولان عراقی نیز مطرح و استقبال کرده‌اند، بنابراین تصور می‌کنم برای اجرایی کردن آن در سال 98 برنامه‌هایی داشته باشیم.

درباره ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه

کمی درباره ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه توضیح دهید. این ستاد زیرمجموعه کدام نهاد است. رئیس آن چگونه تعیین می‌شود و هماهنگی‌های خود را با کجا انجام می‌دهد؟
ستاد توسعه روابط اقتصادی عراق و ایران جزو مجموعه معاون اول رئیس‌جمهور است که از سال 85 به منظور پیگیری میدانی و هماهنگی‌های بیشتر بین دستگاه‌های اجرایی در داخل کشور و پیگیری‌های مستقیم از طریق سفارت در بغداد با بخشی از شرکت‌ها و مجموعه‌ها با هماهنگی با بخش خصوصی کارش را دنبال می‌کند و رئیس این ستاد از سوی معاون اول حکم می‌گیرد. در عین حال پس از شروع بازسازی در سوریه نیز این موضوع به اقدامات این ستاد اضافه شد.

ژست سیاسی آمریکا

با توجه به این‌که شما دبیرستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه هستید، در مورد علت کاهش 40 درصدی حجم تجارت ایران و سوریه طی سال جاری توضیح می‌دهید؟
تفاوت صادرات ما به عراق با سوریه در این است که مرز مستقیم با سوریه نداریم. تا حدودی آمار ذکر‌شده در این زمینه درست است، البته در عین حال می‌توانم بگویم حجم صادرات کالای ایرانی به سوریه افزایش قابل توجهی داشته است اما این کار را بازرگانان از طرق غیر‌رسمی و از طریق واسطه‌ها انجام می‌دهند. اصل صادرات کالا به سوریه افزایش یافته، اما آمارهای رسمی گمرگ کاهش حدود 25‌درصدی را نسبت به سال گذشته تایید می‌کند.
آمریکا گفته ایران باید از سوریه خارج شود تا در بازسازی این کشور شرکت کند. این فشارهای آمریکا چه تاثیری در روابط اقتصادی ایران و سوریه می‌گذارد؟
آمریکا هیچ‌گاه در کشوری پول و هزینه صرف نمی‌کند که بخواهد شروطی هم تعیین کند، حتی اگر همه شروط آمریکا از جمله خروج ایران از سوریه و سرنگونی بشار اسد محقق شود مطمئن باشید آمریکا یک دلار هم برای بازسازی سوریه هزینه نخواهد کرد. ممکن است بر سازمان‌های مالی جهان برای اعطای وام به سوریه فشار بیاورد، اما به‌هیچ‌وجه هزینه‌ای در سوریه یا عراق نخواهد داشت.
این کشور صرفا ژست سیاسی گرفته و این‌گونه سخنان را مطرح می‌کند، اما انگیزه‌ای برای بازسازی سوریه که خودشان نیز عامل تخریب آن هستند، ندارد.
البته در عین حال باید تاکید کنم فشارهای آمریکا تاثیری نخواهد داشت. آمریکا در حالی که با عراق رابطه مستقیم داشته و نیروهایش در آن کشور مستقر است نمی‌تواند تاثیری بر روابط ایران و عراق بگذارد حال چطور می‌تواند تاثیری بر سوریه که ارتباطی با آن نداشته و حتی سفارتش هم در این کشور فعال نیست، داشته باشد؟ بنابراین صرفا در تلاش برای وارد آوردن فشارهای بین‌المللی است.

مریم شریف‌زاده

سیاسی