پس از این زاری مکن

آقای پوراحمد بعد از این فیلم مرده‌ای!

کیومرث پوراحمد بعد از شش سال دوری از سینما و ساخت موفق مجموعه تلویزیونی «سر نخ»، یکی از شخصی‌ترین آثار کارنامه‌اش را ساخت.
پوراحمد درباره این فیلم نوستالژیک خود می‌گوید: «شب یلدا پس از اکران کشف و دیده شد. من زیاد از دوستان واطرافیان و غریبه‌ها شنیده‌ام که فیلم را پنج بار، شش بار و شانزده بار دیده‌اند. آقایی در سوئد به من می‌گفت فیلم را سی چهل بار دیده است.»
البته پوراحمد معتقد است فیلمی مثل «شب یلدا» دیگر تکرار نمی‌شود، چون بخشی از هر فیلم، حدیث نفس است و از آنجا که درجه این حدیث نفس در «شب یلدا» در بیشترین حد است، دیگر تکرار نمی‌شود.
حتی بعد از یکی از اکران‌های دانشجویی این فیلم، یکی از دانشجویان به پوراحمد می‌گوید: «آقای پوراحمد بعد از این فیلم مرده‌ای! برای این‌که دیگر نمی‌توانی بهتر از این فیلم بسازی!» پوراحمد می‌گوید: «من سعی خودم را می‌کنم اگر موفق نشدم، انا لله و انا الیه راجعون و اگر موفق شدم که ... .»
پوراحمد در همان سال‌ها در پاسخ به سوالی در ارتباط با استفاده از محمدرضا فروتن در نقش حامد می‌گوید: در سال 73 که من فیلمنامه اولیه را نوشتم، آقای شکیبایی در ذهنم بود. زمانی هم که می‌خواستم کار را آغاز کنم، رفتم سراغ آقای شکیبایی، ولی ایشان سنش برای این نقش زیاد بود؛ ضمن این‌که سریال‌های زیادی هم بازی کرده بود که باعث شده بود طراوتش را از دست بدهد، ولی فکر می‌کنم با فعالیت‌های جدیدی که دارد باز شکیبایی همان شکیبایی همیشگی خواهد شد. به هر حال یک نکته مهم این بود که پس از وقفه‌ای که در کارم به‌وجود آمده بود، باید سریعا آغاز به کار می‌کردم و خوب شکیبایی هم عازم سفری بود و به همین جهت باید فردی را جایگزین اش می‌کردم.
بعد از مدتی یکی از دوستان، کیانیان را پیشنهاد کرد و آن هم به نظر من بسیار خوب و مناسب بود و قبلا هم چند همکاری خوب با هم داشتیم، اما آقای کیانیان هم عازم سفری طولانی بود و به همین خاطر رفتم سراغ فروتن.
من فروتن را می‌شناختم چون اولین کار کلیدی خودش را با من در سریال «سرنخ» آغاز کرده بود و در طول سال‌ها به هر حال امتحانش را پس داده بود و چهره مناسبی هم بود، فقط سنش کم بود که از او خواسته شد سنش را زیاد کند و گریم بسیار هنرمندانه خانم مهری شیرازی باعث شد فروتن در این نقش باورپذیر شود.

خلاصه داستان
حامد (محمدرضا فروتن) به‌رغم علاقه بسیار به همسرش مهناز (الهام چرخنده) و فرزندش نازی، آنها را پس از ده سال زندگی مشترک به خارج از کشور می‌فرستد. پس از خروج مهناز و نازی از کشور رفتارهای مشکوکی از نازی سر می‌زند تا این‌که دوستان حامد در خارج به او اطلاع می‌دهند مهناز با فردی به نام آقای شریف، از دوستان قدیمی حامد در ارتباط است. حامد که از نظر روحی بسیار حساس شده، به همسرش بدگمان می‌شود و خود را در خانه حبس می‌کند. در این مدت، او به‌طور اتفاقی و به‌صورت تلفنی، با زنی مطلقه به نام «پریا فردوسی» آشنا می‌شود و به توصیه پریا، به مرور گذشته‌اش می‌پردازد. او به‌تدریج درمی‌یابد که مهناز او را دوست نداشته و بدون عشق با او زندگی کرده‌است و باقی ماجراها.

یکی از صد فیلم برتر
مجله فیلم و سینما سال‌ها پیش این فیلم را به‌عنوان یکی از صد‌فیلم برتر تاریخ سینمای ایران معرفی کرده و درباره آن نوشته است: «حتی کسی که در آثار قبلی پوراحمد (جز در آلبوم تمبر و دقایق و لحظاتی از مجموعه‌های قصه‌های مجید و سرنخ) چیز قابل اعتنا و دندان‌گیری مشاهده نکرده هم نمی‌تواند به کیفیت چشمگیر «شب یلدا» چشم ببندد.
پوراحمد در این حدیث نفس صادقانه و پر حس و حال خود را ملزم به رعایت دقیق جزئیاتی دانسته که نمونه‌هایش را در آثار قبلی‌اش به‌سختی می‌توان سراغ گرفت. او با تسلطی چشمگیر در فضایی بسته و با تنها یک بازیگر، موفق به جذب همدلی و همراهی مخاطب می‌شود. پوراحمد برای ساختن گذشته حامد (فروتن) به جای متوسل شدن به فلاش بک، استفاده خلاقانه‌ای از نوار ویدئو می‌کند. شخصیت زن را هم یک‌بعدی نشان نمی‌دهد (و تازه در کنار مهناز، پریا را هم وارد ماجرا می‌کند تا در جهان اثر نمونه زن مثبت و خوب، تنها در وجود مادر خلاصه نشود) و بهترین بهره را از وجود تصنیف‌های قدیمی به خصوص در تیتراژ می‌برد. همچنان که بهترین بازی سال‌های اخیر را از فروتن می‌گیرد و بغضش را هم می‌ترکاند، چنان درست و بجا که تحسین نکردنش دشوار است.

جوایــــز
جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد از پنجمین جشن خانه سینما برای محمدرضا فروتن
جایزه حافظ بهترین بازیگر نقش اول مرد از پنجمین جشن دنیای تصویر برای محمدرضا فروتن
بهترین جلوه‌های ویژه سال (میرنظام‌الدین مدنی)، دوره ۱۶ منتخب نویسندگان و منتقدان در سال ۱۳۸۰
بهترین بازیگر نقش اول مرد سال (محمدرضا فروتن)، دوره ۱۶ منتخب نویسندگان و منتقدان در سال ۱۳۸۰

ساناز قنبری

سینما