دیو سپید خسته

حجم بالای تخریب‌ها و آسیب‌های وارده بر پیکر دماوند در سال‌های اخیر، بی‌توجه به آینده محیط‌زیستی این اثر ملی جز آن‌که ورودش را به فهرست جهانی آثار طبیعی به تعویق انداخت، هشدار پی در پی کارشناسان زمین‌شناسی و زیست‌محیطی را هم به دنبال داشته. از این رو، فعالان محیط‌زیستی و اعضای انجمن‌های مردم نهاد، به انحای مختلف برای جلب توجه مسؤولان ذی‌ربط تلاش کرده و از آنها خواسته‌اند که با ورود جدی به این موضوع، آسیب‌های وارده به این عرصه طبیعی را کنترل و به حداقل برسانند.

در همین حال اوایل مهر و همزمان با شروع فصلی که ورود کوهنوردان به محدوده دماوند به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد، بنرهایی نصب شد در دو جبهه جنوبی و غربی دماوند که با استناد به قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست، ورود کوهنوردان و گردشگران را به محدوده آن از ارتفاع
4500 متری تا قله ممنوع اعلام می‌کرد. این بنرها که از سوی اداره محیط‌زیست آمل و با هدف کنترل جمعیت ورودی به دامنه‌ها و قله دماوند تا زمان ساماندهی نحوه حضور افراد در این محدوده نصب شده بود، اما تنها پس‌از چند روز برداشته شد تا هم نصب آنها و هم برداشتن‌شان با واکنش‌های مثبت و منفی زیادی همراه شود.

ساماندهی ورود گردشگر به دماوند

انجمن کوهنوردی از جمله گروه‌هایی بود که به این موضوع واکنش نشان داد، به دفاع از دماوند برخاست و خواستار رسیدگی به وضعیت ناهنجار آن شد. احسان بشیر گنجی از اعضای این انجمن با بیان نگرانی‌ها و مواضع این نهاد مستقل، اقدام محیط‌زیست آمل در نصب بنر را غیرحرفه‌ای و فاقد ضمانت اجرایی توصیف و با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی دماوند،‌ ساماندهی نحوه و تعداد ورود گردشگر و کوهنورد به این محدوده کوهستانی را بهترین و علمی‌ترین راهکار مدیریت این سایت طبیعی عنوان می‌کند.

ژاپنی‌ها برای فوجی یاما صف می‌بندند

عضو انجمن کوهنوردی با اشاره به کوه فوجی‌یاما در ژاپن که اتفاقا مشابهت‌های بسیاری هم با دماوند دارد، مطالعه اقدامات مدیریتی برای محافظت از این کوه را بسیار راهگشا دانسته و به جام‌جم می‌گوید: ژاپنی‌ها بسیار پیشتر از آن‌که فوجی به وضعیتی شبیه به شرایط امروز دماوند ما برسد، جلوی آسیب‌ها را گرفته و با تعریف مسیرهای مشخص برای کوهنوردی و تعیین ظرفیت ورودی‌ها به محدوده این کوه، اوضاع را به کنترل درآوردند.

به گفته این کوهنورد، علاقه‌مندان برای رفتن به حوزه استحفاظی فوجی، برای ساعت‌ها در صف‌های طولانی به انتظار می‌مانند.

پرچم افراشته تخریب‌ها بر قله دماوند

چرای بی‌رویه و از بین رفتن گونه‌های گیاهی، سازهای بی‌رویه و غیرقانونی در کنار جاده‌سازی‌های رو به گسترش تنها چند مورد از مواردی است که نفس دماوند را به شماره انداخته، پاهایش را سست و ثبت جهانی آن را دچار مشکل کرده است. به اینها باید تعداد زیاد گردشگران ورودی را هم اضافه کرد که باعث گسترش تعداد پاکوب‌ها مخصوصا در ضلع جنوبی شده است؛عاملی که علاوه بر از بین بردن پوشش گیاهی، تجمع زباله و مشکل دفع فضولات انسانی را هم به دنبال داشته است. مورد آسیب‌رسان دیگر، معدن کاوی‌های پرتعداد در اطراف قله دماوند است، بیش از شش،‌هفت معدن که باعث تخریب‌های بسیار کوه شده‌اند که حالا البته پس از اعتراضات بسیار فعالان محیط زیست،‌ همه آنها جز یکی لغو فعالیت شده‌اند؛ با این توضیح که این ممنوعیت تنها در محدوده 4500 به بالا اعمال شده است.

مردم محلی را همراهی ‌کنید

بشیر گنجی، تعیین سازوکاری که با حفظ حیات دماوند امکان بهره‌مندی علاقه‌مندان طبیعت و کوهنوردی و نیز مردم محلی را از این ثروت ملی فراهم کند، نیازمند همکاری و همراهی تمامی نهادهای مسؤول می‌داند؛ علاوه بر این، این کوهنورد بر ضرورت همراه کردن مردم محلی در برنامه‌های حفاظت از دماوند هم تاکید می‌کند و عدم اجرای موفقیت‌آمیز بسیاری از طرح‌ها را به مشارکت نکردن جوامع ساکن در همسایگی با این رشته کوه مربوط می‌داند.

طرح بستن راه ورود اتومبیل‌ها از جمله طرح‌هایی است که به گفته بشیرگنجی با وجود ابلاغ،‌ به‌درستی اجرا نشده است؛ درست به علت همین عدم همراهی و همکاری مردم بومی.

او همچنین بستن برخی از مسیرها را نه‌تنها راهکاری مثبت که عاملی برای کاهش سطح تخریب‌ها عنوان می‌کند؛ چرا که به گفته او، کوهنوردان و گردشگران با انتخاب مسیرهای متعدد، پاکوب‌های زیادی در کوه ایجاد می‌کنند که سرعت فرسایش و از میان رفتن پوشش گیاهی را افزایش خواهد داد.

اگر ورودی بدهند بیشتر قدر می‌دانند

در حالی که هر کوهنورد خارجی برای صعود به دماوند 50 دلار و برای علم‌کوه 30 دلار می‌پردازد، کوهنوردان ایرانی وجهی برای ورود به این محدوده پرداخت نمی‌کنند. در اینباره هم نظر بشیر گنجی را جویا شدیم و او در پاسخ با اشاره به این‌که در همه جای دنیا اخذ ورودیه امری معمول است، توضیح می‌دهد: «متولی تعیین وجه و دریافت ورودیه در همه جای دنیا معمولا نهاد گردشگری است؛ در حالی‌که در کشور ما، فدراسیون کوهنوردی مستقلا این نرخ را مشخص و دریافت می‌کنند. مسؤولان فدراسیون می‌گویند که این پول‌ها صرفه ارائه امکانات و خدمات رفاهی لازم به کوهنوردان می‌شود؛‌ اما در عمل چنین چیزی مشاهده نمی‌شود. در واقع خدمات مشخص و خاصی جز پناهگاه‌ها و پایگاه‌های امداد کوهستان وجود ندارد که کوهنوردان برای استفاده از پناهگاه وجهی را به صورت جداگانه پرداخت می‌کنند و پایگاه‌های امداد هم خود دارای بودجه جداگانه هستند.»

بشیر گنجی تاکید می‌کند: از همین رو نه تنها بهتر است دریافت وجه همگانی باشد و نرخ آن از سوی نهاد متولی گردشگری مصوب شود که باید محل هزینه‌کرد آن‌هم مشخص و شفاف باشد.

همان‌طور که در ابتدای گزارش آمد، نصب بنری که سرآغاز شروع دوباره خبرها و نشست‌ها و اظهار نظرها در مورد وضعیت دماوند بود، صعود به ارتفاعات بالای 4500 متری را ممنوع می‌کرد؛ در حالی که به باور کارشناسان، حجم عمده آسیب‌ها و تخریب‌ها مربوط به ارتفاعات پایین‌تر می‌شود.

در پرس‌وجو برای یافتن دلیل انتخاب این ارتفاع دریافتیم که محدوده نوشته شده روی بنر در حوزه استحفاظی محیط‌زیست و نواحی پایین‌دست در اختیار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری است.

از این‌رو سراغ نعمت‌ا... کوهستانی، سرپرست اداره امور مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران رفتیم تا از او درباره اقدامات این نهاد درخصوص حفظ و حراست از دماوند بپرسیم.

او با اشاره به کیفیت مطلوب مراتع واقع در این محدوده و گستردگی آن، بر حساسیت نیروهای حفاظتی برای مدیریت تعداد دام‌ها و ساعات حضورشان در مراتع تاکید کرده و می‌گوید: با این وجود اما به دلیل کمبود نیروی انسانی، شاید نتوانیم همه مناطق را آن‌گونه که مد نظرمان است پوشش دهیم و از این‌رو ممکن است تخلفاتی نیز در این میان واقع شود.

کوهستانی جلوگیری از تصرفات غیرقانونی، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و برداشت‌های غیرقانونی گیاهان دارویی و مواد معدنی را هم جزو مسؤولیت‌های اداره کل منابع طبیعی عنوان کرده و با بیان این‌که در چند سال اخیر میزان تعاملات میان دستگاهی برای حفظ محیط‌زیست دماوند بیشتر شده، بر لزوم افزایش این همکاری‌ها تاکید می‌کند.

تلاش برای جلب توجه دیگر نهادها

در همین حال رئیس اداره کل محیط‌زیست مازندران هم درخصوص اقدامات مجموعه تحت سرپرستی خود برای حفاظت از میراث ملی دماند به ما می‌گوید: استفاده نادرست و بهره‌برداری‌های غیرمجاز از دماوند برای چند دهه ادامه داشته و نهاد ما هم در اعتراض به کوتاهی سایر ارگان‌هان در پرداختن به وظایف خود برای حراست از این اثر طبیعی، با نصب بنرهایی که خوشبختانه خبرساز هم شد،‌ گام اول در همبستگی میان این نهادها را برداشت.

حسینعلی ابراهیمی تشکیل کارگروهی با حضور همه سازمان‌های مسؤول و موثر در حوزه حراست و حفاظت از دماوند را نخستین رویداد مثبت پس از این اقدام عنوان و این تشکل را آغازی برای پایان دادن به مدیریت‌های چندگانه‌ای می‌داند که تا به امروز سبب وارد آمدن آسیب‌های جدی به دماوند شده است.

سنجش تعداد ورود گردشگر

ابراهیمی کارنامی همچنین به جام‌جم می‌گوید: با معرفی سازمان میراث فرهنگی، طرحی از سوی انجمن دوستداران دماوند در حال تدوین است که به موجب آن، ظرفیت ورود گردشگران و کوهنوردان به این منطقه سنجیده خواهد شد. ابراهیمی همچنان که نسبت به اتمام این مطالعه تا پایان امسال ابراز امیدواری می‌کند، ممنوعیت ورود گردشگر به دماوند را تصمیمی احساسی و به دور از خردورزی و مبانی مربوط به توسعه پایدار می‌داند؛ چرا که به اعتقاد او دماوند متعلق به همه مردم دنیاست و ما حق نداریم دسترسی آنها را به این مکان طبیعی محدود کنیم و اقدام نصب بنر تنها راهکاری کوتاه‌مدت برای تاکید بر حساسیت وضعیت دماوند بود؛ هدفی که حاصل شد و در اولین اقدام، منابع طبیعی آغل‌های غیرمجاز در این محدوده را تعطیل کرد.

برنامه‌های حفاظتی زیادی داریم

رئیس اداره کل محیط‌زیست مازندران در توضیح بیشتر در مورد اهداف و کارکردهای تشکیل کارگروهی که علاوه بر محیط‌زیست،‌ نمایندگانی از سازمان میراث فرهنگی، منابع طبیعی، فدراسیون کوهنوردی و همچنین اعضایی به نمایندگی از مردم از بخشداری مناطق همجوار دماوند و نیز سازمان‌های مردم نهاد را به عضویت خود دارد،‌ می‌گوید: علاوه بر تعیین ظرفیت که به آن اشاره شد،‌ مشخص کردن مسیرهای پاکوب، تعادل تعداد دام و مراتع، مدیریت فضولات و پسماندها،‌ تصمیم‌گیری در خصوص تعداد مجاز اتومبیل‌های ورودی و ارتفاعی که محدوده ورود آنها خواهد بود و نیز طراحی سامانه‌ای که گردشگران و کوهنوردان باید برای ورود به محدوده دماوند در آن ثبت‌نام کنند،‌ از جمله اهداف ماست؛ تمهیداتی که نتیجه آن ایجاد اشتغال پایدار، گردشگری پایدار و درآمد پایدار خواهد بود.

شیما رئیسی

ایران