نقشه راه تحقیقات پزشکی از مسیر ژن‌درمانی

در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی رویان 191 طرح از 38 کشور جهان در این رویداد بین‌المللی شرکت کردند که از میان کشورهای شرکت کننده در جشنواره امسال، ایران با 33‌طرح، آمریکا با 21 طرح، هند با 17 طرح، ایتالیا با 11 طرح و چین با ده طرح بیشترین میزان ارسال مقالات را داشتند. از میان آثار ارسالی، از شش طرح برگزیده جشنواره در بخش بین‌الملل، دو طرح برگزیده در بخش داخلی و همچنین برنده جایزه علمی کاظمی طی مراسمی در روز چهارشنبه هفتم شهریور تجلیل به عمل آمد. در این مراسم، دکتر عبدالحسین شاهوردی، رئیس پژوهشگاه رویان ضمن ارائه گزارش و اشاره به اهداف، عملکرد و جایگاه بین‌المللی پژوهشگاه رویان طی سال‌های فعالیت به مراحل آماده‌سازی جشنواره، دریافت مقالات، داوری و انتخاب طرح‌های برتر و همچنین انتخاب پژوهشگر برنده پنجمین جایزه دکتر‌کاظمی اشاره کرد.

به عقیده وی در طرح‌های ارائه شده در جشنواره امسال بیش از پیش رویکرد بین رشته‌ای و ارتباط بین علوم پایه و مهندسی قابل مشاهده بوده است.

در ادامه دکتر محمدرضا پورعابدی، معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی، ضمن ارائه گزارشی از عملکرد پژوهشی جهاد دانشگاهی در زمینه زیست‌فناوری و سلول‌های بنیادی که در پژوهشگاه رویان در جریان است، از پژوهشگران به‌عنوان قهرمانان ملی یاد و به نقش آنها در پیشبرد مرزهای دانش کشور همگام با کشورهای پیشرفته جهان اشاره کرد. وی همچنین به اهمیت کاربردی شدن پژوهش‌ها در کشور اشاره و تصریح کرد: این جشنواره‌ها، نگاه خاص و ویژه‌ای به تحقیقات کاربردی دارد؛ زیرا ما در جهاد دانشگاهی و بویژه پژوهشگاه رویان معتقدیم تولید علم بدون ترجمان آن، کمک چندانی به جامعه بشری نخواهد کرد.

آمارهای مهم در حوزه تحقیقات بهداشت

در ادامه مراسم پس از استراحتی کوتاه، دکتر‌رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، با ارائه آمارهای رسمی به افزایش نرخ امید به زندگی و کاهش مرگ‌ومیر زود‌هنگام در 40 سال گذشته در کشور اشاره کرد. به گفته وی، سیمای بیماری در سال‌های اخیر تغییر کرده و بر خلاف گذشته که بیماری‌های واگیردار در کشور بیشترین میزان شیوع را داشتند، در حال حاضر مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر زود هنگام در کشور سکته‌های قلبی، مغزی و حوادث جاده‌ای هستند. وی افزود یکی از دلایل عمده این بیماری‌ها اضافه وزن و چاقی است. طبق آمارها، در حال حاضر بیش از 70 درصد جمعیت کشور با مشکل اضافه وزن و چاقی مواجهند و 10 درصد مردم به بیماری دیابت مبتلا هستند. همچنین نزدیک به 50 درصد افراد بالای 55 سال از بیماری‌های فشار و چربی خون رنج می‌برند که علتش عمدتا نداشتن تحرک کافی در زندگی شهری امروز و عادت‌های نادرست غذایی مانند مصرف زیاد نمک است.

دکتر ملک‌زاده در ادامه به دستاوردهای عملیاتی و ساختاری حوزه پزشکی شامل راه‌اندازی برنامه تحول سلامت با هدف ارائه خدمات سلامت با قیمت مناسب به تمام اقشار جامعه و چالش‌های آن اشاره کرد. وی ایجاد شبکه آموزش پزشکی با بیش از 60 دانشگاه و دانشکده پزشکی برای تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کشور، دایرکردن بیش از 736 مرکز تحقیقاتی، 42‌پژوهشگاه تخصصی به همراه انتشار نشریات علمی معتبر در حوزه پزشکی در کشور را دستاورد مهمی در پیشرفت تحقیقات پزشکی در کشور دانست و یادآور شد: ایران امسال مقام نخست تولید علم و انتشار مقاله در حوزه پزشکی را در خاورمیانه کسب کرده است. همچنین مقام نخست میان کشورهای اسلامی و مقام پانزدهم در بین کشورهای دارای مقالات آی‌اِس‌آی (ISI) نیز در حال حاضر از آن ایران است.

سیاست‌های حمایتی وزارت بهداشت از تحقیقات پزشکی

وی در ادامه از راه‌اندازی موسسه نیمادNIMAD (موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی) خبر داد و اعلام کرد: این موسسه در حال حاضر آمادگی پذیرش و حمایت از طرح‌های تحقیقاتی پزشکی و غیرپزشکی پژوهشگران سراسر کشور را دارد. دکتر ملک‌زاده همچنین از راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تحقیقاتی استاندارد در ده قطب علمی کشور خبر داد.

موضوع مهم دیگری که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در سخنرانی خود به آن اشاره کرد، سرمایه‌گذاری روی مطالعه تحقیقاتی واگیرشناسی جمعیت ایران بود که در حال حاضر با جامعه آماری 200 هزار نفری در کشور در حال انجام است. به گفته دکتر ملک‌زاده، این مطالعه چشم‌اندازی بلندمدت (در حدود 30 سال) دارد و در حال حاضر 20 دانشگاه در نقاط مختلف کشور درگیر آن هستند که در کنار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه‌ای در حال جمع‌آوری نمونه‌های خون، ادرار، مو و ناخن از تمامی شرکت‌کنندگان هستند. طبق نتایج به دست آمده از این پروژه تاکنون 80 درصد از مرگ‌ومیرهای کشور مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است.

وی همچنین با اشاره به ایجاد ساز‌و‌کارهای مناسب در وزارت بهداشت برای سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر تأکید کرد: اکنون بیش از هزار شرکت دانش‌بنیان در حوزه پزشکی در حال فعالیت هستند. در حوزه دارو نیز بیش از 340 نوع داروی مورد نیاز کشور در حال تولید داخلی بوده که 22 مورد از آنها با کمک زیست‌فناوری تولید شده است.

چالش مهم تحقیقات پزشکی کشور در آینده نزدیک

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با اشاره به این که در سال‌های اخیر حدود 28هزار و 500 مطالعه در حوزه سلول‌درمانی و ژن‌درمانی در دنیا انجام شده تصریح کرد: این مطالعات نشان داده این روش‌های نو، درمان‌های بی‌خطری هستند و می‌توانند تحول عظیمی در حوزه پزشکی ایجاد کنند. به همین دلیل در حال حاضر اولویت تحقیقات پزشکی کشور باید به سوی پزشکی ترمیمی، سلول‌درمانی بخصوص ژن‌درمانی برود تا در آینده به جای استفاده از درمان‌های علامتی، ژن عامل ایجاد بیماری را بتوانیم تصحیح کنیم.

دکتر ملک‌زاده در پایان به پژوهشگران کشور بویژه پژوهشگران پژوهشگاه رویان اعلام کرد با وجود مشکلات مالی کشور، به دلیل اولویت و ضرورت انجام تحقیقات و بومی‌سازی این فناوری‌ها در کشور، وزارت بهداشت آمادگی لازم برای حمایت از این تحقیقات و ایجاد ماموریت برای برخی دانشگاه‌های کشور و همچنین پژوهشگاه رویان را دارد تا در آینده شاهد استفاده از این روش‌های مدرن، نه‌تنها برای بیماری‌های ژنتیک، بلکه برای درمان بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج دیگر با قیمت مناسب در داخل کشور باشیم.

برنده پنجمین جایزه بزرگ علمی «کاظمی»:

درمان بیماری‌ها بدون مرز و برای همه انسان‌هاست

پنجمین جایزه بزرگ علمی کاظمی، گرامیداشت شهید دکتر سعید کاظمی آشتیانی به پروفسور مایکل دلوکا، دانشمند ایتالیایی برای تحقیقات ارزنده‌اش در زمینه درمان بیماری پروانه‌ای اعطا شد. او بیش از ۲۰ سال در حوزه سلول‌های بنیادی اپیتلیالی با هدف استفاده از پزشکی بازساختی مطالعه کرده است. تحقیقات ارزشمند دلوکا سبب کاربرد سلول‌های بنیادی اپیدرمی در درمان سوختگی‌های عمیق و وسیع شده است. این دانشمند ایتالیایی علاوه بر پوست، با کشت سلول‌های بنیادی لیمبال چشم موفق به درمان بیماری فقدان سلول‌های لیمبال شده است. این تکنیک موجب بهبود بینایی در این بیماران شده است و اکنون در سراسر جهان و از جمله در ایران استفاده می‌شود.

پروفسور دلوکا چندی پیش موفق شد برای اولین‌بار با استفاده از تصحیح ژنتیک سلول‌های بنیادی کراتینوسیت پوست، بیماری ای‌بی (پروانه‌ای) را به‌طور قطعی درمان کند. وی با کشت سلول‌های بنیادی کراتینوسیتی و اصلاح ژنتیک ژن دخیل در این بیماری توانست تا ۷۸ درصد اپیدرم پوست را در یک کودک هفت ساله مبتلا به این بیماری که در حال مرگ بود بازسازی کند. اکنون ۲۴ بیمار در ایتالیا و اتریش وارد مرحله اول و دوم کارآزمایی بالینی ژن درمانی بیماری پروانه‌ای شده‌اند.

پروفسور دلوکا پس از کسب جایزه دکتر کاظمی در گفت‌وگوی اختصاصی با جام‌جم گفت: «سلول‌های بنیادی بزودی شیوه درمان بیماری‌ها را متحول خواهد کرد. این روزها صحبت از بازسازی و ساخت بافت‌های آسیب دیده در میان است که البته کار ساده‌ای نیست.» به عقیده دلوکا داشتن دانش پایه‌ای کافی و همچنین وجود امکانات و شرایط مناسب برای آزمایش‌های بالینی، روز به روز موجب گسترش بیشتر این فناوری خواهد شد. وی تصریح کرد: «در حال حاضر چند گروه تحقیقاتی توانسته‌اند سلول‌های بنیادی را به سلول‌های شبکیه و سلول‌های مورد نیاز برای درمان بیماری پارکینسون تمایز دهند و این تحقیقات در حال حاضر در مرحله بالینی است.»

گروه‌های تحقیقاتی زیادی در سراسر جهان در حال مطالعه ژن‌درمانی برای بیماری‌های گوناگون هستند، اما برنامه پروفسور دلوکا برای ادامه طرح‌های تحقیقاتی شخصی خود، پیداکردن روش درمان حالت‌های دیگر بیماری ای‌بی خواهد بود. زیرا ژن‌های مختلفی در ایجاد این بیماری دخیل است که الزاما همه آنها پاسخ مشابهی به ژن درمانی نخواهند داشت و در حال حاضر او توانسته یکی از این ژن‌ها را که در سلول‌های پیوندی پوست بیان می‌شود درمان کند.

دلوکا در پاسخ به پرسش خبرنگار جام‌جم درخصوص برنامه‌اش برای همکاری بیشتر با محققان ایرانی گفت: در حال حاضر هیچ قرارداد رسمی برای همکاری با گروه‌های تحقیقاتی در ایران ندارم، اما مایلم این همکاری با پژوهشگاه رویان که در حال گسترش ژن‌درمانی در غرب آسیاست شکل بگیرد، زیرا بیماران مبتلا به یک بیماری در نقاط مختلف دنیا می‌توانند متفاوت باشند. در نتیجه نمی‌توان از نتایج تحقیق در یک گوشه دنیا برای درمان بیماران سراسر جهان استفاده کرد. به همین دلیل همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند محیط مناسب‌تری برای تحقیقات در حوزه درمان فراهم کند.

دلوکا در پایان تأکید کرد: «علم باید آزاد باشد. باید اجازه دهیم علم به‌دور از مسائل حاشیه‌ای باقی بماند. هدف مطالعات پزشکی باید درمان بیماران بدون در نظر گرفتن کشور، نژاد، مذهب و رنگ پوست آنها باشد. درمان بیماری‌ها بدون مرز و برای همه انسان‌هاست. علم نیز ماهیت مشابهی دارد و فارغ از تفاوت‌ها و مسائل سیاسی متعلق به بشریت است».

برگزیدگان نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تحقیقاتی رویان

برنده گروه ناباروری زنان: پروفسور تِرِزا وودراف از آمریکا

تولید تخمدان زیست مهندسی شده با پرینت سه بعدی داربست و به دنبال آن بازیابی عملکرد تخمدان در موش‌های نابارور

برنده مشترک گروه جنین شناسی و ناباروری مردان: پروفسور رضا نصرتی از استرالیا

شیوه‌ای سریع و ارزان با کمک روش‌های میکروفلویدیک (microfluidic) برای مطالعه، بررسی و انتخاب اسپرم، جهت تشخیص و درمان ناباروری مردان

برنده گروه سلول‌های بنیادی: پروفسور ساوِریو بِلوچی از آلمان

تغییر لیپوژنیک به میوژنیک فیبروبلاست‌های ریه طی ایجاد فیبروز ریوی و عملکرد معکوس آنها طی بهبود بیماری

برنده مشترک گروه ژنتیک: دکتر پِرادیپ کومار از کشور هند

تنظیم اپی‌ژنتیک بیان آراِن‌اِی‌های کدکننده و غیرکدکننده طی اولین موج تمایز سلول‌های اسپرم‌ساز به اسپرم

برنده مشترک گروه ژنتیک: دکتر امیر امیری یکتا از ایران

تشخیص ژنتیک و مولکولی سندرم اختلال ظاهری چندگانه تاژک اسپرم (MMAF) که از شایع‌ترین علت‌های ناباروری مردان است.

برنده گروه زیست‌فناوری جانوری: پروفسور علی فولادی از انگلستان

نقش هیالورونا اسپرم و VLMWHA آن در ایجاد بلاستوسیست گوسفند، زنده‌مانی آن پس از انجماد و میزان بارداری و تولد زنده پس از انتقال جنین به رحم

برندگان بخش ملی جشنواره

دکتر ساره رجبی از ایران

ارائه روشی جدید در تولید قلب زیست‌مهندسی شده با انتقال سلول‌های پیش‌ساز قلبی و عروقی حاصل از تمایز سلول‌های بنیادی پرتوان انسانی، به داربست سلول‌زدایی شده قلب موش صحرایی

دکتر مزدک رازی از ایران

استفاده از آنتی‌اکسیدان، عوامل ضدالتهاب و تستوسترون به‌عنوان درمانی برای واریکوسل (یکی از شایع‌ترین علت‌های ناباروری مردان)

عسل اخویان‌طهرانی

جام‌جم