اشتباه دوباره هرگز

محمدجواد ظریف در این گفت‌وگو در پاسخ به سوالی مبنی بر این‌که چرا با وجود اطلاع از اعتیاد آمریکا به تحریم، تهران با واشنگتن توافق کرد، گفت: این شاید یکی از اشتباهات بود. ما گمان می‌کردیم آمریکا آموخته باشد که حداقل مورد ایران، تحریم‌ها اگرچه می‌توانند باعث بروز مشکلات اقتصادی شوند ولی نتایج سیاسی موردنظر را در پی نخواهند داشت. تصور من این بود آمریکایی‌ها این درس را آموخته باشند ولی متاسفانه اشتباه می‌کردم.

واقعیت آن است که از ابتدای انقلاب تا کنون، آمریکا با رفتار خود بارها نشان داده هیچ صداقتی در مواجهه با کشورها بویژه جمهوری اسلامی ایران ندارد اما شاید در پایان چهارمین دهه از عمر انقلاب لازم بود این واقعیت به صورت ملموس‌تری برای آنها که هنوز به این مساله باور ندارند جابیفتد و این چیزی است که در ماجرای مذاکرات برجام و رفتار آمریکا در این توافق به بهترین شکل به نمایش درآمد.

چرا مذاکره کردیم؟

مذاکرات برجام، مذاکراتی بود که در قالب آن ایران پذیرفت بر خلاف سیاست معمول خود که برگرفته از تجربه چند دهه‌ای بود با آمریکا مذاکره کند. دلیل آن هم شرایطی بود که در آستانه انتخابات سال 92 و پس از آن ایجاد شد. در جمهوری اسلامی ایران همواره عده‌ای بوده و هستند که اعتقاد دارند برای حل مشکلات کشور باید با آمریکا مذاکره کرد اما اتفاقی که سال 92 افتاد این بود که برخی از چهره‌های سرشناس کشور،‌ صحبت از مذاکره با آمریکا به میان آورده و این گونه موضع‌گیری کردند که مذاکره، بده بستان است و می‌توان در این بده بستان، چیزهایی داد و چیزهایی به دست آورد. در این انتخابات، حسن روحانی که یکی از همین چهره‌ها بود رای آورد و با توجه به رای مردم، نظام تصمیم گرفت با وجود تجربه‌های گذشته، یک بار دیگر گفت‌وگو با آمریکا را تجربه کند و بر همین اساس رهبر معظم انقلاب در یک «نرمش قهرمانانه» موافقت کردند با 1+5 مذاکره شود. البته ایشان از همان ابتدا موضع خود را درباره این مذاکرات صراحتا بیان کردند: «به مذاکرات جاری خوشبین نیستم چرا که معلوم نیست نتایجی را که ملت انتظار دارد به همراه بیاورد.»
(13 آبان 92)

به گفته محمدحسن قدیری‌ابیانه، دیپلمات باسابقه کشورمان دلیل این موافقت این بود که پس از طرح موضوع مذاکره با آمریکا از سوی برخی چهره‌های موجه نظام، این شک در جامعه ایجاد شد که نکند می‌توان از طریق مذاکره با آمریکا مشکلات را حل کرد و نیازی به تحمل فشارهای آمریکا نیست. وی در گفت‌وگو با جام‌جم افزود: از آنجا که بخشی از افکار عمومی جامعه دچار مشکل در تحلیل شد و روحانی هم اصرار داشت که می‌تواند از طریق مذاکره، مشکلات را برطرف کند رهبر انقلاب با مذاکره موافقت کردند.

عبور از خطوط قرمز

با این موافقت، مذاکرات ایران و 1+5 آغاز شد و رفته رفته به گفت‌وگوی دوجانبه ایران و آمریکا رسید. آن طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند از برخی خطوط قرمز تعیین شده از سوی رهبری هم عبور شد و هرچه بود این مذاکرات در سال 94 به توافق برجام منجر شد.

اما اکنون شش سال پس از انتخابات 92 شرایط به جایی رسیده است که حتی طراحان اصلی مذاکرات با آمریکا و مسئولان این مذاکرات به اشتباه خود در این زمینه اذعان می‌کنند.

گفت‌وگوی اخیر وزیر خارجه کشورمان با شبکه تلویزیونی سی.‌ان.ان را می‌توان در همین چارچوب ارزیابی کرد. البته این تنها مورد از صحبت‌های محمدجواد ظریف در این زمینه نبوده است و در هفته‌ها و ماه‌های اخیر رئیس‌جمهور و وزیر خارجه و برخی دیگر از چهره‌ها بصراحت در مواضعی متفاوت از گذشته نسبت به مذاکرات و آمریکا ابراز نظر می‌کنند.

مذاکره با آمریکا دیوانگی است

شاید یکی از شاخص‌ترین مواضع رئیس‌جمهور، اظهار نظری باشد که آبان سال گذشته در صحن علنی مجلس مطرح کرد: آمریکایی‌ها به برخی از کشورها پیغام می‌دهند بیایید با هم مذاکره کنیم. این کشورها مگر دیوانه شده‌اند که با شما مذاکره کنند. شما علنا مذاکرات دیروز را زیر پا می‌گذارید.

رئیس‌جمهور همچنین در گفت‌وگوی اخیر تلویزیونی خود با مردم در پاسخ به درخواست رئیس‌جمهور آمریکا برای مذاکره با مقامات ایران گفت: مردم ما در طول سال‌های قبل تجربه بسیار خوبی از مقامات آمریکایی به دست آورده‌اند. وی در تیرماه نیز در همایش روسای نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور تاکید کرد: امروز سخن گفتن با آمریکا معنایی جز تسلیم و پایان دستاوردهای ملت ندارد.

از سوی وزیر خارجه کشورمان هم مواضعی مشابه آنچه در گفت‌وگوی اخیر خود با سی‌.ان.ان داشته، کم نیست و او چند روز قبل نیز با تاکید بر این‌که آمریکایی‌ها قابل اعتماد نیستند تاکید کرده بود اعتیاد آنان به اعمال تحریم‌ها، امکان برگزاری هیچ مذاکره‌ای را نمی‌دهد.

تلاش برای بیدار کردن مجذوبان آمریکا

با وجود این اعترافات و تجربیات گذشته، برخی تلاش دارند همچنان یگانه راه‌حل مسائل کشور را مذاکره با آمریکا جلوه دهند. قدیری‌ابیانه در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: بعضی‌ها هنوز نمی‌خواهند به اشتباه بودن مذاکره با آمریکا اعتراف کنند و هنوز می‌خواهند این گونه جلوه دهند که برخی مخالفت‌ها در داخل باعث شده برجام به نتیجه نرسد.

وی با بیان این‌که این افراد به دنبال تبرئه آمریکا هستند، گفت: برخی هم می‌خواهند این گونه وانمود کنند که اگر ترامپ نبود شرایط به شکل دیگری رقم می‌خورد در حالی که این ذات آمریکاست که خلف وعده می‌کند و فریب می‌‌‌دهد.

شاید برای روشن شدن فضا برای همین افراد باشد که رهبر انقلاب به عنوان عالی‌ترین مقام جمهوری اسلامی ایران در سخنان اخیرشان تصمیم مذاکره با آمریکا را اشتباه خواندند. ایشان 22 مرداد در جمع اقشار مختلف مردم تاکید کردند:در قضیه برجام، بنده اشتباه کردم اجازه دادم وزیر خارجه ما با آنها صحبت کند؛ ضرر کردیم. مهدی فضائلی، کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با جام‌جم در تحلیل بیان این موضع از سوی رهبر انقلاب گفت: رهبری در مورد کلیت مذاکرات و اصل برجام بحثی نداشتند. به طور مشخص اجازه مذاکره به وزیر خارجه را مطرح کردند. این اعتراف به نوعی می‌خواهد بزرگی خطای دیگران را بیان کند. هم خطای خوشبینی به آمریکا و هم خطای بزرگ بدعهدی آمریکایی‌ها. وی اظهار کرد: متاسفانه امروز با توجه به این‌که تجربه برجام را داریم همچنان برخی این بدعهدی‌ها را نادیده گرفته و سخن از مذاکره با آمریکا می‌گویند!

درس مذاکره با آمریکا

برجام با وجود خسارت‌هایی که برای کشور داشت فوایدی هم داشت و مهم‌ترین آن، عینیت یافتن غیرقابل اعتماد بودن آمریکا برای جامعه و بویژه نسلی است که شاید کمتر از نزدیک این مساله را لمس کرده‌ بودند.

این نسل با دیدن نتایج تجربه مذاکره با آمریکا در برجا می‌تواند راه صحیح را در آینده تشخیص دهد به شرط آن‌که عده‌ای که نمی‌خواهند واقعیات را ببینند مانع این کار نشوند. البته آنها هم که هنوز فکر می‌کنند راه‌حل مشکلات کشور، ارتباط با آمریکاست و هنوز دم از مذاکره میان تهران و واشنگتن می‌زنند باید بدانند جامعه دیگر اجازه تکرار اشتباه در این مساله را به آنها نخواهند داد.