راهنمای پیداکردن نگهبانان شمال در تابستان

جایی که دو صورت فلکی معروف دب‌اکبر و ذات‌الکرسی در دو سوی ستاره قطبی در آسمان دیده می‌شوند. برای پیدا کردن این دو کافی است طبق تصویر شبیه‌سازی شده در همین ستون رو به شمال بایستید و به‌دنبال پیداکردن هفت ستاره‌ای باشید که قرارگیری‌شان کنار هم و از به هم متصل کردن فرضی آنها شکلی شبیه ملاقه در ذهن تداعی می‌شود.

اهالی نجوم و جغرافیا که با فنون جهت‌یابی در شب آشنا هستند می‌دانند در صورت به هم متصل کردن دو ستاره پایینی ملاقه به نام‌های دُبه و مِراق و امتداد دادن فاصله بین آنها به میزان پنج برابر رو به جلو (طبق شکل) ستاره قطبی در آسمان را خواهیم یافت. ستاره قطبی، پرنورترین ستاره صورت فلکی دب اصغر است و در نقشه‌های نجومی با نام جُدَی مورد اشاره قرار می‌گیرد. اهمیت ستاره قطبی از این جهت است که پیوسته موقعیتی ثابت در آسمان شب دارد و چرخش ظاهری همه ستاره‌ها و طلوع و غروب همه اجرام شامل ماه، خورشید، سیاره‌ها و... گویی به دور محوری ظاهری انجام می‌شود که امتداد این محور به ستاره قطبی می‌رسد. از این جهت در طول شب کافی است ستاره قطبی را پیدا کنیم و رو به آن بایستیم تا در حقیقت رو به جهت شمال ایستاده باشیم و به این ترتیب سایر جهت‌های شرق و غرب و جنوب خود را نیز پیدا کنیم.

وقتی دب اکبر را پیدا کردید، به موقعیت ستاره‌های آن در آسمان توجه کنید. کافی است دو ساعت بعد از این رصد مجدد به پشت‌بام یا حیاط منزل که نخست از آنجا دب اکبر را پیدا کرده بودید بازگردید تا متوجه چرخیدن ستاره‌های دب اکبر به دور ستاره قطبی بشوید. با گذشت زمان و نزدیک شدن به ساعات بامداد خواهید دید، دب‌اکبر آن‌قدر به دور ستاره قطبی می‌چرخد که ستاره‌هایش در ارتفاع پایینی از افق قرار می‌گیرند و به بیان ساده‌تر غروبشان پشت کوه‌ها و ساختمان‌ها و دیگر عوارض زمینی مانع دیده شدنشان با چشم می‌شود.

در این شرایط می‌بینید دیگر صورت فلکی معروف قسمت شمالی آسمان شب به نام ذات‌الکرسی در ارتفاع مطلوب و قابل قبولی از افق شمالی قرار می‌گیرد. ستاره‌های ذات‌الکرسی وقتی در ارتفاع بالایی از افق و نزدیک به بالای سر باشند به شکل M و وقتی در ارتفاع کمی از افق باشند به شکل W قابل مشاهده‌اند.

معمولا وقتی دب‌اکبر در آسمان در موقعیت مناسبی برای رصد نباشد، برای پیداکردن ستاره قطبی از ستاره‌های ذات‌الکرسی کمک می‌گیریم. به این صورت که میانه (یا نیمساز) سه ستاره‌ای از ذات‌الکرسی که زاویه بازتری با هم می‌سازند را رو به جلو می‌کشیم تا به ستاره قطبی برسیم.

دب‌اکبر و ذات‌الکرسی در داستان‌های اساطیر همواره نگهبانان شمال و در عمل راهنمای مسافران در طول تاریخ در دریا و خشکی برای جهت‌یابی بوده‌اند. در هفته‌های آینده درباره جهت‌یابی با ستاره‌ها نکات بیشتری برایتان خواهم گفت.

کاظم کوکرم

دانش