روایت چهار دهه مستندهای محیط زیستی

تصویرسازی با طبیعت

امروز نگاه‌ها به حوزه محیط زیست و موضوعات مرتبط با آن کاملا تغییر کرده است. محیط زیست امروز حاصل رفتارهای انسان صنعتی است که بخشی از آن در قامت آلودگی‌های محیطی ظهر و بروز پیدا کرده است.
کد خبر: ۱۱۵۴۲۵۲

علاوه بر این لفظ محیط زیست نیز به عنوان کلیدواژهای مهم در میان کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته تبدیل شده است. کمی آن سوتر از نظر زمانی اما اینطور نبود. در همین سامان هم اوضاع به گونهای دیگر پیش میرفت. دیروز و حتی کمی قبلتر نه آلودگی هوای تهران آنقدر جدی بود و جدی گرفته میشد و نه پدیده ریزگردها به مراکز استانها رسیده بود. پدیدههایی که حالا بخش زیادی از جمعیت مناطق جنوب غربی، جنوب و غرب کشور را فرا گرفته و بنا به اخبار و گزارشهای منتشر شده، دارد به سمت مرکز و مناطق نزدیک به پایتخت کشیده میشود.

دهه 60 ؛ دهه جنگ و حاشیهای بودن محیط زیست

نظری به گذشته از دهه 60 تا کنون تایید میکند که آن روزها هم آثار محیط زیستی کم بود و هم توقع از آثار محیط زیستی پایین؛ چرا که نه شبکههای اجتماعی اینچنین در میان نهادهای مسئول دیده میشدند و نه جمعیت و نهادهای مدنی مردمی به عنوان رابط میان دستگاههای دولتی و مردم، حضور داشتند که بخواهد در تنگناهی توسعه صنعتی به کمک محیط زیست بیاید. آن زمان، محیط زیست صرفا به معرفی طبیعت خلاصه میشد آنهم به شکل سفرنامهای و گزارشی از تالابها و جنگلها. اما هر چه توسعه بیشتر شد و توسعه یافتگی جدی تر و البته جمعیت بیشتر شد و حجم زمینهای قابل استفاده شهری و روستایی به نسبت کم، آنوقت بود که تعاریف دانشگاهی محیط زیستی هم از حالت لوکس بیرون آمد و شکل جدید تری به خود گرفت.

آن روزها، مستند سازی که برای ساخت مستند تالاب و جنگل آستین بالامی زد و با یک تیم 4 و یا 5 نفره، طی 20 تا 40 روز، فیلش یاد هندوستان میکرد و سختترین دردها را بالذت با جان و دل میخرید و دل به دریا میزد تا آموزش و ترویج فرهنگ محیط زیستی را در فیلمهایش بروز رسانی کند و تطبیق دادهها و ستاندهها را با آنچه در دنیای پیشرفته رقم خورده، به روز برساند، مبانیای را شکل داد که حالا هم مورد استفاده قرار میگیرد. کمی که پیش رفتیم، دیگر تالاب تعریف داشت و پرندگانش رفتار شناسی و گونههایش یا بحثهای اکوسیستمی و اکولوژیکی، جنگل یا کویر نیز تعاریف خاص خود را پیدا کردند.

دهه 70 ؛ ورود صنعت به محیط زیست و رشد فیلمهای گزارشی

داستان محیط زیست ادامه پیدا کرد. دهه 70 فرا رسیده بود این روزها تجهیزات هم هر روز به روزتر میشد تجربه عوامل فنی نیز بالا و بالاتر میرفت، چرا که محیط زیست بود و خروج از فیلمهای آپارتمانی و دل به کوه و کویر و دریا زدن آن هم در سرما و گرما و بهار تا زمستان برای دیدن زیباییها در کنار زشتیها و شناخت رفتارهای طبعیت با جاندارانش، همه اینها به کنار حمل تجهیزات سخت و گران قیمت نیز در این میان دلهرههای خواسته خودش را داشت، خبری هم از بیمه نبود. البته نه اینکه امروز هست، آنروز همین هم نبود .

دهه 80 ؛ دهه ساخت مستندهای علمی محیط زیست

در این بین بود که کم کم اواخر دهه 70 فرا رسید. دانشگاهها شروع به برگزاری جلسات و همایشهای محیط زیستی کردند و فیلمهای مستند محیط زیستی را به نمایش گذاشتند، تشکلهای مردمی محیط زیستی شکلی جدی به خود گرفتند و فیلمهای محیط زیستی از کشوی فیلمسازها به پرده همایشها راه یافت. یادم هست که آنروز فرهاد ورهرام میگفت حاضرم فیلمهایم را رایگان هم پخش کنند چرا که دیده شدن و به تبع آن فرهنگسازی اهمیت داشت و به ویژه آنچه در ایدئولوژی فیلمسازی یک هنرمند گذر کرده بود. جریانی در حال شکل گیری بود که دیده میشد. فیلمهای مستندسازان محیط زیستی ایرانی که در تلویزیون به آن بیش از
هر نهاد رسانهای و فرهنگی در کشور بها داده میشد، در جشنوارههای بینالمللی مطرح شدند و جوایز جهانی گرفتند. در واقع در دورانی که خبری از فیلمهای داستانی نبود و جشنوارههای بینالمللی تهی بودند از بسیاری از فیلمهای ایرانی، این آثار و مستندهای محیط زیستی بودند که پرچم ایران بالا میبردند. این روند ادامه یافت تا آلودگی هوای تهران تیتر یک روزنامهها شد. ریزگردهای جنوب کشور قربانی گرفت و کمآبی تبدیل به بحران شد. البته که دانشکدهها و پژوهشکدههای محیط زیستی هم جدیتر در کشور مطرح شدند. حال محیط زیست دغدغه بود آن هم نه برای یک کشور نه بلکه برای جوامع جهانی. نه اینکه ایران بدین شکل بود و با این مشکلات دست و پنجه نرم میکرد که تمام دنیا و کشورهای پیشرفته و در حال توسعه درگیر این موضوعات بودند.

دهه 90 ؛ انسان و محیط زیست و تاثیر متقابل این دو برهم

دهه 90 که رسید، مستندهای محیط زیستی هم وارد عرصه تاثیرگذاری شدند نه اینکه دیگر رفتار شناسی پرندگان و پلنگ و یوزپلنگ و بز و قوچ و میش آنهم با بهترین کیفیت تصویربرداری مهم نباشد بلکه مهم تاثیر انسان بر طبیعت شده بود و تاثیر طبیعت بر انسان.

وقتی بیماریهای ریوی قربانیهای بسیاری گرفت از آلودگی هوا، قلبهای بسیاری پمپاژ شد و با باطری ساعتی شروع خونرسانی مجدد نمود دیگر نمیشد مستندساز طبیعت و محیط زیست باشی و احساس مسئولیت نکنی و در ریزگرد و پیک آلودگی هوا نباشی و فیلم نسازی و البته که دنبال علتهای این پدیده نیز نباشی. اینگونه است که درام هم وارد فیلمهای محیط زیستی شد و داستان هم در مستندهای محیط زیستی شکل گرفت، چرا که نیاز بود بینندگان همهگیر داشته باشد چراکه پیامها مهم بودند و مفاهیم ساده اما در عمق بسیار پیچیده. البته در همین دوران که از آن با عنوان دهه نود یاد میشود پول نفت نیز باید جای خود را به پولسازی از صنعت تو ریسم میداد. پس اینگونه بود که یکبار دیگر همچون دهه 60 و 70 فیلمهای سفرنامهای و طبیعت گردی، کویرنوردی و توریسم کشاورزی جان دوباره گرفت و به این صنعت مهم و پولساز در دنیای ژانرهای مستند جان تازهای داد.

سعید نبی، مستندساز و تهیهکننده

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها