شرف؛ موزه‌ای که انسان را عاشق می‌کند

جنگل‌های زیبای گز و پسته وحشی، غار مزدوران، رباط ماهی، شهر باستاتی خاور، دریاچه بزنگان، چاه‌های گاز شورلق و گنبدلی، مقبره بابا لقمان سرخسی و‌... تنها بخشی از دیدنی‌های خاص این مسیر است که شما را عاشق آن می‌کند. البته هرکسی که در این راه گام نهد و به هر دلیل موفق به تماشای آثاری که نام آن رفت، نشود، اما تنها و تنها ساعتی چند در بنایی که ۱۳۶ کیلومتری شرق مشهد و ۴۵ کیلومتری سرخس و ۶ کیلومتری مشرق روستای «شورلق» قرار دارد، سر کند، عاشق این جاده خواهد شد و در هر فرصتی تلاش می‌کند ساعتی را در این مجموعه شگفت‌انگیز به سر برد و اما این مجموعه زیبا و شگفت انگیز «رباط شرف» نام دارد؛ کاروانسرایی که در قرن ششم هجری قمری توسط «شرف الدین ابوطاهرابن سعدالدین علی القمی» حاکم مرو و وزیر مقتدر سلطان سنجر سلجوقی ساخته شده است. گواه این ادعا هم متن کتیبه‌ای آجری است که در زیر ایوان انتهایی پاطاق قوس سر در این بنای عظیم باقی مانده و در آن ضمن نام بردن از سازنده تاریخ ۵۴۹ قمری هم به عنوان سال پایان ساخت رباط ثبت شده است.

این آجرکاری خارق‌العاده

اما بی‌شک آنچه رباط شرف را خاص می‌کند، نه قدمت آن و نه محدوده مکانی و نه نام سازنده آن است، حتی قرار گرفتن آن در فهرست کاروانسراهای اصلی جاده ابریشم در خراسان بزرگ و ایران نیز باعث ویژه و ممتاز شدن آن نشده و درواقع آنچه رباط شرف را ویژه و خاص کرده، تنوع خارق‌العاده آجرکاری‌های موجود در آن است؛ تنوعی که باعث شده (نه تنها به گواه اگر نگوییم همه باستان شناسان فعال در حوزه فرهنگی ایران، بل تمامی اهل این حرفه که ساعاتی چند را در این بنای خاص به سر برده‌اند)، رباط شریف‌؛ موزه آجرکاری ایران باشد. و اما رباط شرف از منظر معماری بنایی است با ۱۰۹ متر طول، ۶۳ متر عرض و 4۶۴۴ مترمربع زیربنا که در هر کدام از بخش‌های آن تنوع بسیار زیاد هنر آجرکاری را می‌توان به نظاره نشست. این هنر تا جایی در رباط شرف پیش رفت کرده که می‌توان مدعی شد هیچ نمونه آجرکاری را نمی‌توان در ایران پیدا کرد که مشابه آن در بخشی از فضاهای متعدد رباط شرف وجود نداشته باشد. البته این تنوع در آجر‌کاری را، تزئینات متنوع گچی که شامل نقش‌های مختلف هندسی، اسلیمی و کتیبه است، تکمیل می‌کند. این رباط یک ورودی و یک سردر زیبا با دو طاق مرکب دو طرف و البته یک ایوان ورودی و دو حیاط دارد. حیاط اول مستطیل شکل بوده و در دو سوی مدخل آن دو تالار دراز برای اقامت نگهبانان بنا شده است. بناهای دو سوی حیاط دوم نیز چون تأسیسات حیاط اول است و فقط در حیاط مربع شکل دوم آثار یک حوض بزرگ را می‌توان دید. قسمت اصلی بنا یعنی شاه‌نشین در انتهای حیاط دوم است و در پشت ایوان انتهایی آن محوطه‌ای چهارگوش با سه در قرا ر دارد که طرف راست آن به اصطبل و طرف چپ بنا، به اتاق‌ها و حیاط‌های خصوصی راه دارد. از ویژگی‌های بنای رباط شرف دومسجد آن است که یکی در طرف چپ دالان ورودی حیاط اول با دو ورودی و دیگری در سمت چپ دالان ورودی حیاط دوم با دو محراب قرار دارد. همچنین بنا شش برج دارد که چهار برج هشت گوش در حیاط دوم و دو برج در حیاط اول است. محور اصلی بنا از جنوب شرقی به شمال غربی است و نشان می‌دهد بنا با توجه به قبله ساخته شده است. و اما حسنش گفتی عیبش را هم بگو زیرا هر چند رباط شرف بسیار دیدنی است و در محل تسهیلات رفاهی مختصری هم دارد، اما متاسفانه راه دسترسی به آن پس از جدایی از جاده مشهد - سرخس به سامان نیست .

رضا سلیمان نوری

ایران