سنگ نگاره «بَرم دِلک» شکست

به گزارش جام‌جم، گل بود به سبزه نیز آراسته شد. این زبانزد (ضرب‌المثل) گواهی است بر روزگار نزار و اندوه بار محوطه باستانی برم دلک در شهرستان شیراز که سند هویتی مردمان این دیار به‌شمار می‌آید. محوطه‌ای که دارای سه سنگ نگاره ارزشمند و بی‌همتا از دوره ساسانیان بوده و نزد کارشناسان و باستان‌شناسان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اما با این همه و در چند سال گذشته، روزی نبوده که در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها به دشواری‌های این محوطه ارزشمند تاریخی - فرهنگی پرداخته نشود و چالش‌های پیش‌روی آن به گوش مدیران شهری و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نرسیده باشد. اگر به راستی بخواهیم به تک‌تک دشواری‌های محوطه باستانی برم دلک شیراز بپردازیم باید نامه بالا بلندی نوشته و همه صفحه‌های روزنامه را پُر کرد که در این جا نمی‌گنجد.

تعرض شهرداری به عَرصه سنگ نگاره‌های ساسانی

زمستان 95 بود که شهرداری شیراز بدون هماهنگی و درخواست آگاهی (استعلام) از سازمان میراث فرهنگی و به انگیزه ساماندهی محوطه باستانی بَرم دلک ناخواسته به عَرصه سنگ نگاره‌های ساسانی دست اَندازی (تعرض) کرده و پشت کوهی را که سنگ نگاره‌های ساسانی بر سینه آن تراشیده شده، کنده و گود کرده بودکه با آگاهی رسانی‌های نگارنده و بازدیدکارشناسان میراث فرهنگی از محوطه از ادامه کار آن پیشگیری شد. اما همچنان و پس ازگذشت یک سال و نیم این گودال‌ها و کنده کاری‌ها پر نشده و به حال خود رها شده است که پیچیدگی موضوع را می‌رساند و اِبهام‌هایی را به جا گذاشته است.

چشمه هزاران ساله‌ای که خشک شد

یکی از ویژگی‌ها و برجستگی‌های سنگ نگاره‌های ساسانی بَرم دلک که چشم انداز و صحنه بسیار زیبایی را در برابر دیدگان به نمایش می‌گذارد، وجود چشمه کهنسالی ست که این اثر تاریخی نیز، نام خود را از آن گرفته است؛ چشمه هزاران ساله برم دلک که در تاریخ از آن با نام چشمه‌ای دل انگیز با آب فراوان و درختان و نیزارهای بیشه مانند یاد شده است. اما از نزدیک 15 سال پیش به این سو، و با کندن چاه‌های غیرمجاز از سوی کشاورزان در پیرامون آن، خشکسالی‌های پِی در پی در دو دهه گذشته، ریختن پَساب (فاضلاب) کارخانه صنعتی که با زیر پا گذاشتن قانون‌های میراث فرهنگی و محیط زیست در حریم درجه یک آثار تاریخی برپا شده بود (هم اینک چندین سال است که کارخانه تعطیل شده) و نصب منبع بزرگ آب در بالای کوه و برداشت‌های بی رویه آب و مهم تر از همه مدیریت ناکارآمد شهری و سازمان حفاظت از محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی به‌ طور کامل خشک شده است که آسیب‌های محیطی، آلودگی و بیماری‌های گوناگون را به دنبال داشته و در آینده‌ای نه چندان دور پیامدهای ناگوار آن گریبانگیر مردم منطقه و در کل شهرستان شیراز خواهد شد. موضوعی که بارها کارشناسان محیط زیست به آن اشاره کرده‌اند، ولی گویا گوش شنوایی وجود نداشت. سخن درخُور نگرش این است که شهرداری به جای زنده‌سازی (احیاء) این چشمه هزاران ساله که خاطرات جمعی مردم شهرستان شیراز به آن گِره خورده و روزگاری محل آسایش و گردش مردم و مسافران بوده است، راه‌ها و مسیرهای آن را با جاده کشی و دخالت در سیستم طبیعت و زمین، کور کرده و از میان برده است! خشکیدن چشمه، همچنین کشاورزی در منطقه را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو کرده است. باید دانست یکی از سرچشمه‌های آبی دریاچه مهارلو یا همان دریاچه نمک شیراز که این روزها وضعیت خوبی هم ندارد، همین چشمه برم دلک بوده است. آری چشمه‌ای که هزاران سال جوشان بوده و تمدن‌های فراوانی درکنار آن پدید آمده‌اند، هم اینک به بیابانی تبدیل شده و درختان پیرامون آن را نیز سوزانده و بریده‌اند تا نشان دهیم که هیچ مردمی در جهان اینچنین با داشته‌های خود رفتار نمی‌کند. آری طبیعت خشم خود را نشان داد و ثابت کرد که نباید در آن دخالت کرد. ای کاش که پند بگیریم و بیاموزیم.

بالای سر سنگ نگاره بهرام دوم را شکستند

اما در اقدامی اندوه بار سودجویان اموال تاریخی - فرهنگی و قاچاقچیان به بهانه‌های پوچ یافتن گنج و بتازگی به سنگ نگاره‌های ساسانی برم دلک دست یازیده و به آن دست اندازی کرده و بالای سر و روبه‌روی سنگ نگاره بهرام دوم که در میانه سنگ نگاره‌ها قرار گفته را شکسته و به آن آسیب جدی وارد کرده‌اند که دل هر دوستدار تاریخ و میراث ایرانی را به درد می‌آورد. با این همه، نگارنده برپایه وظیفه ملی خویش با رفتن به سازمان میراث فرهنگی و نشان دادن نگاره‌ها (تصاویر) وضعیت امروز محوطه باستانی برم دلک را به آگاهی مدیران و سرپرستان این سازمان رسانیده و خواستار توجه بیشتری به آن شده است. همچنین در 20 تا 30 متری و حریم سنگ نگاره‌های ساسانی و بتازگی فردی پرورش زنبور راه انداخته که افزون بر چشم‌انداز نازیبا، ترس از گزیدن زنبورها، اندک گردشگران و بازدیدکنندگان را فراری خواهد داد.

سیاوش آریا