اعتماد نداریم اروپا باید تضمین بدهد

در ارتباط با میزان امید به اروپا برای ایستادگی مقابل واشنگتن با توجه به اهمیت پیوندهای اقتصادی قاره سبز با آمریکا با دکتر سید محمد صدر، دیپلمات باسابقه کشورمان که در دولت اصلاحات معاون وزیر خارجه بود و اکنون یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام است، گفت‌وگو کرده‌ایم.

او همچنین در بخشی از این گفت‌وگو به تحولات منطقه و ارتباطات روسیه و رژیم صهیونیستی و تاثیر این روابط بر آینده تحولات منطقه صحبت کرده‌ است. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

در حال حاضر شاهد رایزنی‌های ایران با اروپا برای حفظ برجام هستیم، در چنین شرایطی و بدون حضور آمریکا چقدر می‌توان به ادامه برجام همراه با اروپا امیدوار بود؟

بهتر است ابتدا نگاهی به تاریخچه مذاکرات هسته‌ای ایران داشته باشیم. شبیه مذاکرات برجام را در دوران اصلاحات، وزرای خارجه کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه با جمهوری اسلامی ایران داشتند. مدت‌ها رفت‌و‌آمد صورت گرفت و در سعدآباد توافقی انجام شد. موارد ذکرشده در آن توافق، تقریبا همان موضوعاتی بود که در برجام مورد توافق اروپا با ایران قرار گرفت. اما جورج بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا توافق سعدآباد را رد کرد و به این ترتیب نتایج به‌هم ریخت.

امروز نیز به واسطه خروج ترامپ از برجام، برای دومین‌بار تلا‌ش‌های اروپا برای حل ماجرای هسته‌ای ایران از سوی آمریکا زیر پا گذاشته می‌شود و این کشور نه تنها قطعنامه‌های سازمان ملل را نادیده می‌گیرد بلکه به این واسطه و با خروج از برجام به اروپا توهین کرده است.

اتحادیه اروپا در ارتباط با موضوع هسته‌ای احساس می‌کند دولت ترامپ هیچ‌گونه ارزشی برای آنها قائل نیست و تنها منافع خودش را دنبال می‌کند، بنابراین برخورد اروپا با برجام و ایستادگی در مقابل آمریکا، به معنای ایستادگی اروپا در همه موارد نیست. آنچه مسلم است اروپا در این مورد خاص احساس می‌کند مورد اهانت ترامپ قرار گرفته است. اروپا معتقد است در منطقه حضور دارد اما آمریکا از این منطقه فاصله گرفته بنابراین اجازه بر هم زدن توافق را نداشته است. به دلایل ذکر شده، اروپا ادامه برجام را در چارچوب منافع خود می‌داند. بنابراین جمهوری اسلامی ایران نیز در مذاکرات اولیه‌ای که بعد از خروج ترامپ از برجام داشته است، احساس می‌کند اروپا در پی حفظ برجام علی‌رغم مخالفت آمریکاست.

با توجه به اخباری که از مردد شدن برخی شرکت‌های بزرگ اروپایی نظیر ایرباس و توتال منتشر شده است آیا اقداماتی که اروپایی‌ها در دستور کار دارند در عمل می‌تواند منافع ایران را تامین کند؟

البته بحث پیچیده است، اما در عین حال تا کنون برداشت ایران از مذاکرات این است که اروپا برای حفظ برجام اراده دارد اما بحث توانایی‌اش در این جهت هنوز به صورت قطعی مشخص نیست. آقای مکرون در یکی از مصاحبه‌های اخیرش گفته هیات مدیره شرکت‌هایی از جمله توتال در جهت همکاری با دیگر کشورها تصمیم‌گیرنده هستند و دولت‌های اروپایی توان فشار برای همکاری این شرکت‌های بزرگ با ایران را ندارند.

البته در این میان نکته مهم این است که در گذشته نیز قطعنامه‌هایی علیه ایران در زمان آقای احمدی‌نژاد صادر شد و آمریکا تحریم‌هایی علیه ایران اعمال کرد اما به دلیل عدم بین‌المللی بودن تحریم‌ها، اروپایی‌ها همکاری چندانی با آن نداشتند اما بعدها که چند قطعنامه بین‌المللی علیه ایران در زمان ریاست‌جمهوری آقای احمدی‌نژاد صادر شد، اروپاییان نیز اقدام به همکاری کردند.

بحث این است که در حال حاضر تحریم‌ها بین‌المللی نیست، بنابراین به لحاظ حقوق بین‌الملل، کشورها مجبور به اجرای تحریم‌های یکجانبه کشوری نیستند. موضوع دیگر این است که به عنوان مثال دولت‌های اروپایی شرکت‌های بزرگ را تشویق به همکاری با ایران کنند، البته نکته‌ای که در این میان مطرح است اغلب شرکت‌ها صرفا اروپایی نبوده بلکه چندملیتی هستند و دامنه آنها در اروپا و آمریکا گسترده است.

اروپایی‌ها از یکطرف به خاطر پرستیژ سیاسی خود می‌خواهند برجام را حفظ کنند و از یک سو به‌دلیل حجم بالای مبادلات تجاری با آمریکا نمی‌خواهند روابط اقتصادی با آمریکا و متحدانش را فدای رابطه با ایران کنند. همین مساله باعث شده که به اعتقاد برخی تحلیلگران، اروپا از یک سو با انجام اقدامات نمایشی تلاش کند پوسته‌ای از برجام را حفظ کند و از سوی دیگر عملا در چارچوب خواسته‌های آمریکا حرکت کند. نظر شما در این باره چیست و جمهوری اسلامی ایران باید چه اقدامی انجام دهد تا قربانی چنین سناریویی نشود؟

در این ماجرا رابطه اروپا با ایران مطرح است. هم به لحاظ تاریخی و هم در طول 40 سال پس از انقلاب اسلامی، ایران و کشورهای مختلف اروپایی از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و... رابطه طولانی با هم داشته‌اند هر چند که ممکن است به لحاظ کمی، میزان رابطه ایران با این کشورها قابل مقایسه با آمریکا نباشد، اما در عین حال این کشورها همیشه منافعشان را در نظر گرفته و تلاش می‌کنند ارتباط خود را با کشورهای مختلف حفظ کنند.

اما آمریکا به واسطه خروج از برجام، قطعنامه سازمان ملل که تائیدکننده برجام بود را نادیده گرفت و اقدام ضد حقوق بین‌الملل انجام داد. ترامپ نشان داده فرد نرمالی نیست و از قراردادهای دیگر هم خارج شده است، بنابراین می‌توان عملکرد ترامپ را برخلاف سیاست‌های چندجانبه‌گرایی اوباما عنوان کرد.

رهبر انقلاب تاکید کرده‌اند اروپایی‌ها باید سکوتی را که در سال‌های اخیر در مقابل نقض عهدهای آمریکا در برجام داشته‌اند جبران کنند. این جبران به شکل ارائه قطعنامه پیشنهاد شده؛ به نظر شما اروپا در این زمینه اقدام خواهد کرد؟

نمی‌توانم به صورت دقیق تهیه قطعنامه از سوی اروپا را پیش‌بینی کنم اما در هر صورت این اقدام جزو شرایطی است که رهبری تعیین کرده‌اند و باید انجام شود. اما نکته مهم این است که اروپاییان به صورت صریح موضع‌گیری‌هایی علیه آمریکا در مورد برجام داشته و بعد از خروج ترامپ از برجام اعلام کردند که در برجام می‌مانیم، همین نکته مهمی است اما میزان مقاومت آنها در مقابل آمریکا به آینده بستگی دارد.

صدور قطعنامه علیه آمریکا چه دستاوردی می‌تواند داشته باشد؟

صدور چنین قطعنامه‌ای به لحاظ بین‌المللی برای اروپا و ایران عالی و در جهت منزوی کردن آمریکا خواهد بود، البته امروز نیز به معنای واقعی در موضوع هسته‌ای آمریکا منزوی شده است. یکی از اساتید روابط بین‌الملل به من می‌گفت در تاریخ روابط بین‌الملل سابقه نداشته که به این شکل اروپا، چین، روسیه و تمام دنیا در مقابل آمریکا بایستند. چنین وضعیتی نتیجه عملکرد خوب دیپلماسی ایران است، بنابراین اگر در چنین شرایطی قطعنامه‌ای نیز علیه آمریکا تصویب شود به انزوای بیشتر این کشور در جامعه بین‌الملل منتهی می‌شود.

رهبری در بخشی از بیانات اخیرشان در جمع مسئولان نظام تاکید کردند که به دلیل عدم انجام اقدامات عملی قوی در مقابل نقض عهدهای آمریکا در دو سال اخیر، مقامات این کشور گستاخ‌تر شده‌اند. برای این‌که از این تجربه در ادامه راه و در مقابل اروپا به بهترین نحو استفاده شود چه اقدامی باید انجام داد تا در آینده اروپایی‌ها همان مسیری را که آمریکا رفت نروند؟

در روابط بین‌الملل اعتماد و اطمینان وجود ندارد، بلکه بحث مذاکره بر سر میز است. باید موضوعاتی که در جهت منافع ملی قرار دارد را بخواهیم، تضمین گرفته و در آن جهت حرکت کنیم. همانگونه که در برجام عمل کردیم. در مجموع منافع ملی ایران در متن برجام تامین شد اما یک مرتبه فردی مانند ترامپ همه تعهدات را نادیده گرفت و البته در جامعه بین‌الملل منزوی شد. بنابراین نکته مهم این است که به هیچ کسی اعتماد نداریم و منافع ملی برای ما مهم است که آن‌هم در مذاکرات مشخص می‌شود.

نقش روسیه و چین را در ادامه برجام چگونه ارزیابی می‌کنید. بویژه این‌که اخیرا خبرهایی درخصوص برخی چرخش‌ها در مواضع روسیه شنیده می‌شود؟

چین سیاست خارجی کاملا محافظه‌کارانه دارد، در برنامه درازمدتی استراتژی برای خود تعریف و بر آن مبنا حرکت می‌کند. برای روسیه و چین نیز منافع اقتصادی و حجم رابطه با آمریکا مهم است اما در عین حال با توجه به این‌که این کشورها نیز عضو دائمی شورای امنیت هستند و ترامپ قطعنامه شورای امنیت که مهر تائید آنها را نیز داشته نادیده گرفته توهین به آنها محسوب می‌شود.

بنابراین طبیعی است که هر دوی این کشورها به دنبال حفظ برجام هستند مخصوصا چین که رابطه اقتصادی خوبی با ایران دارد و البته روسیه نیز در حال گسترش این روابط است.

در عین حال اخباری مبنی بر چرخش مواضع از سوی روسیه نشنیده‌ام، اما در هر صورت مواضع روسیه به اروپا خیلی نزدیک‌تر است تا به آمریکا؛ حتی شنیده‌ام روسیه به ایران توصیه کرده که همکاری با اروپا را برای حفظ برجام ادامه دهد و گفته که این به نفع همه کشورهای طرفدار برجام است.

نقش روابط روسیه و اسرائیل در تحولات سوریه

خبرهایی که درباره توافقات روسیه و اسرائیل در مورد سوریه و حضور ایران در این کشور منتشر می‌شود چقدر صحت دارد و چه تاثیراتی بر آینده تحولات سوریه دارد؟

نگاه ما به اسرائیل همانند نگاه روسیه نیست. روسیه و اسرائیل ارتباط طولانی مدت با هم دارند. نتانیاهو به مسکو سفر کرده و بلافاصله بعد از آن سفر، روسیه اعلام کرد موشک‌های اس 400 را به سوریه نخواهد داد. در واقع اطمینان‌هایی به اسرائیل داد. بنابراین تصور این‌که روسیه در ارتباط با اسرائیل متحد ایران است تصوری اشتباه است. اما ایران و روسیه در ارتباط با مسائل داخلی سوریه، در جهت حفظ قدرت دولت کنونی سوریه همچنین مقابله با تروریسم همکاری دارند اما در ارتباط با اسرائیل طبیعتا مواضع متفاوتی دارند.

آیا فکر می‌کنید سفرهایی که میان مقامات روسیه و اسرائیل انجام شده است می‌تواند روی همکاری‌های تهران و مسکو در سوریه تاثیر بگذارد؟

بله احتمالش وجود دارد.

مریم شریف‌زاده - روزنامه‌نگار