تقریبا هیچ!

نمایشگاهی که هر سال عدد و رقم‌های عجیب و غریبی از تعداد بازدیدکنندگانش می‌شنویم و شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین نمایشگاهی است که در کشور برگزار می‌شود. البته مقایسه این آمار با آمار سرانه مطالعه، انسان را به تناقض و پوچی خاصی می‌رساند! برای این‌که از سی و یکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سر در بیاوریم، سری به مصلی زدیم تا ببینیم نمایشگاه چه شرایطی را تجربه می‌کند و چه حال و هوایی دارد.

از شلوغی قطاری که به سمت ایستگاه متروی مصلی می‌رود، می‌توان فهمید که امسال هم نمایشگاه به شلوغی همیشه است. در مترو تابلوی تبلیغاتی یکی از ناشران کمک‌آموزشی خودنمایی می‌کند که با فونت بزرگ، توصیه می‌کند به نمایشگاه کتاب نروید! منظورش از این تبلیغ آوانگارد این است که می‌توانید کتاب‌ها را اینترنتی سفارش دهید. پس از ورود به محوطه مصلی، جمع‌های دو سه نفره‌ای به چشم می‌خورند که خسته از کتاب‌گردی، زیر سایه درختان و روی چمن‌ها نشسته‌اند. غرفه‌هایی هم درمحوطه آماده شده که در بالای آن کلمه استراحتگاه به بزرگ‌ترین شکل ممکن نوشته شده و مردم روی صندلی‌های غرفه مشغول استراحت هستند. در مسیر رسیدن به بخش‌های اصلی نمایشگاه، بازاریاب‌ها بسیار فعالانه حضور دارند و می‌خواهند به هر قیمتی شده، یک مودم با n گیگ اینترنت رایگان به شما بفروشند.

نفس کشیدن سخته

پس از طی کردن مسیر و عبور از بخش‌هایی مانند ناشران دانشگاهی، ناشران کمک‌آموزشی و ناشران کودک و نوجوان که مخاطب‌های خاص خودشان را دارند و هرکدام با چندین بلندگو برای جذب مخاطب تبلیغ می‌کنند، به شبستان مصلی می‌رسیم که به ناشران عمومی اختصاص دارد و همواره شلوغ‌ترین و پرطرفدارترین بخش نمایشگاه است. کتابخوان‌هایی که کم‌طاقت‌تر هستند، همان جلوی شبستان روی پله‌ها نشسته‌اند و کتابی را می‌خوانند که چند دقیقه قبل از نمایشگاه خریده‌اند. به محض ورود به شبستان، بوی کاغذ به شکل مخلوط با هرم گرما به صورتمان می‌خورد. با این‌که سقف اینجا نسبتا بلند است، ولی به بلندی سالن شهر آفتاب نیست و به همین دلیل، وضعیت هوای سالن به ویژه در ساعات شلوغی چندان مطلوب نیست. این وضعیت برای کسانی که با مشکلات تنفسی دست به گریبان هستند، آزاردهنده‌تر هم خواهد بود.

غرفه درویشی

بعضی از غرفه‌ها مملو از مراجعه‌کننده است که البته شلوغ شدن کتابفروشی اتفاق مثبت و خوبی است، ولی اگر این‌طور به مساله نگاه کنیم که برخی ناشران معروف یک غرفه کوچک اجاره کرده‌اند، دیگر این قدر خوشحال نمی‌شویم. مثلا غرفه نشر افق که کتاب‌های پرطرفداری را عرضه می‌کند، آن‌قدر کوچک است که نمی‌توان کتاب‌ها را به درستی دید. فکرش را بکنید، غرفه‌ای مانند افق از لحاظ متراژ تفاوتی با غرفه اداره فرهنگ و ارشاد فلان استان جنوبی کشور ندارد. ناشرانی هم هستند که هر سال آنها را در نمایشگاه می‌بینیم و عجیب است که چطور درآمد دارند و تعطیل نمی‌شوند. ناشرانی که همگی دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی چاپ می‌کنند و هیچ وقت کسی جلوی غرفه‌شان نمی‌ایستد. چند اپلیکیشن ویژه کتاب‌های الکترونیکی و صوتی مهمانان دیگر نمایشگاه امسال هستند که در دوره‌های قبل آنها را نمی‌دیدیم و بویژه از جهت حفظ طبیعت و قطع درختان کمتر می‌توانند حائز اهمیت باشند. هرچند خیلی‌ها همچنان ورق زدن کاغذ را به بالای و پایین کردن صفحه گوشی و تبلت ترجیح می‌دهند.

کتابفروشی به مثابه بوتیک

امسال برای پیدا کردن کتاب‌ها و ناشران مورد نظرتان یک راه دیگر هم دارید، علاوه بر کسانی که همیشه در غرفه اطلاع‌رسانی نشسته‌اند و پاسخگوی مخاطبان نمایشگاه هستند، دستگاه‌هایی با مانیتور بزرگ لمسی گذاشته‌اند که می‌توانید خودتان کار جست‌وجو را انجام دهید. البته این کار خوب هم بدون نقص نیست و به طور میانگین از هر سه دستگاه، یک دستگاه خراب است. کمی که کتاب‌گردی کنید و به غرفه‌های مختلف سر بزنید، ممکن است برخورد غرفه‌دارانی که انگار به اندازه کافی آموزش ندیده‌اند و با حوزه کتاب آشنا نیستند، شما را اذیت کند. افرادی که طوری یک کتاب را پرزنت می‌کنند که اگر قرار بود سس مایونز بفروشند هم به همین شکل این کار را می‌کردند. مورد داشتیم یک کتاب ناشناس را به عنوان مهم‌ترین رمان قرن بیستم فروخته و برای مجاب کردن خریدار، چند جایزه نوبل و پولیتزر هم به کتاب اهدا کرده. در حالی که غرفه‌دار نمایشگاه کتاب باید اطلاعات کافی درباره کتاب‌ها داشته باشد و بتواند به اندازه توضیح بدهد.

اینترنتی بخرید

وقتی از شبستان بیرون می‌آییم، بوی غذا ما را به سمت غرفه‌های همیشه پررونق فروش خوراکی می‌کشاند. این‌طور که فروشنده‌ها می‌گویند، امسال فروش ساندویچ سرد و سوسیس و کالباس ممنوع شده که اتفاق مثبتی است. غذاها کمی سالم‌تر از قبل شده و به سمت چیزبرگر، کباب ترکی و... رفته.

در نهایت رفتن به نمایشگاه کتاب برای خریدن کتاب کار چندان عاقلانه‌ای نیست. با وجود کتابفروشی‌های اینترنتی که در همه ایام سال به اندازه نمایشگاه کتاب تخفیف دارند و در زمان برگزاری نمایشگاه این تخفیف را بیشتر هم می‌کنند، طی کردن مسیر و ماندن در شلوغی و هوای گرم، توجیهی ندارد. چیزی که حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با این عنوان عریض و طویلش را دوست‌داشتنی می‌کند، شرکت کردن در نشست‌های فرهنگی و دیدار با نویسندگان محبوب و گشت و گذارهای دوستانه است، همین و دیگر هیچ.

محمد وفایی - خبرنگار