همگرایی دفاعی نیازمند اشتراکات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی

در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحولات منطقه در شرایطی قرار دارد که ضروری است هر دو بازوی دفاعی ـ امنیتی و سیاسی فعال باشند چرا که در منطقه شاهد درگیری‌های نظامی هستیم و در عین حال سیاست خارجی کشورهای منطقه و حتی بسیاری از کشورهای عضو در جهت تثبیت آن وارد عمل شده‌اند که بارزترین جلوه آن سوریه است. بنابراین با توجه به چنین شرایطی وزارت دفاع راهی جز فعال‌تر شدن در این عرصه ندارد و شرایط موجود در برخی کشورهای منطقه از جمله یمن، عراق و سوریه و اساسا ظرفیت‌های منطقه‌ای ایران موجب شده بتواند وارد رایزنی‌های دفاعی ـ امنیتی شود. اما در مجموع منتهی شدن این تلاش‌ها به پیمان‌های امنیتی- منطقه‌ای به شرایط محیطی منطقه بستگی دارد.

جمهوری اسلامی ایران با بیشتر کشورهایی که با آنها رایزنی دفاعی می‌کند از جمله عراق، پاکستان، سوریه و آذربایجان پیمان‌های امنیتی دارد. با این حال ممکن است برخی از آنها جنبه مشارکت استراتژیک دوجانبه داشته و برخی در مراحل اولیه باشد. اما در مجموع طی یکی دو ماه اخیر و با توجه به سفرهای مقامات دفاعی کشورمان، دیپلماسی دفاعی ایران ابعاد و برجستگی خاصی پیدا کرده است.

در این میان این نکته وجود دارد که متاسفانه قطب‌بندی‌های موجود در منطقه که البته مربوط به اکنون نیست درها را به سمت ائتلاف سوق می‌دهد. در گذشته به دلیل این‌که جمهوری اسلامی ایران و عربستان در ذیل نظام سیاسی آمریکایی بودند در کنار هم قرار داشتند، اما پس از پیروزی انقلاب یک رویارویی ایدئولوژیک در دو سوی خلیج فارس اتفاق افتاده که کشورهای منطقه را به سمت مسابقه تسلیحاتی سوق داده که البته سیاست قدرت‌های بزرگ نقش مهمی در آن دارد. در این میان به نظر می‌رسد عربستان به نمایندگی از این قطب‌بندی‌ها در جنوب خلیج فارس باعث بلوک‌بندی‌هایی در شمال خلیج فارس هم می‌شود.

این در حالی است که قطب‌بندی‌های خلیج فارس منافع کشورهای منطقه را تامین نمی‌کند. از دیرباز سیاست ایران‌هراسی بخشی از استراتژی‌های ایالات متحده برای ایجاد مسابقه تسلیحاتی در منطقه و تبدیل منطقه به بازار فروش تسلیحات بوده است. امروزه تحت عنوان شیعه و سنی کشورهای منطقه را با هم درگیر کرده و این درگیری ظرفیت‌های جدیدی را برای کشورهای غربی جهت فروش سلاح و کنترل و سیاست افزایش قدرت رژیم صهیونیستی به وجود آورده است. به همین دلیل اساسا کشورهای منطقه نباید به سمت پیمان‌های دو جانبه بروند، بنابراین گزینه مهم برای این کشورها تشکیل مجموعه امنیتی توسط خود کشورهاست تا به این ترتیب صلح و ثبات بین کشورهای منطقه به وجود آمده و از منابع جهت توسعه منطقه استفاده شود.

دو قدرت منطقه‌ای ایران و عربستان می‌توانند به جای رقابت در کنار هم قرار گیرند و در این صورت دیگر کشورها هم به تبعیت از آن همکاری خواهند کرد و شاهد همکاری منطقه‌ای خواهیم بود که هدف اصلی آن توسعه صلح و امنیت است.

این در حالی است که در حال حاضر کشورهای منطقه با بیرون ارتباط گرفته‌اند و به جای بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه تابع کشورهای فرامنطقه‌ای شده و به این ترتیب سودی عاید کشورهای داخل منطقه نشده بلکه نصیب قدرت‌های دیگر می‌شود. البته با وجود اهمیت تشکیل پیمان‌های امنیتی و دفاعی میان کشورهای منطقه، موانعی نیز در این میان وجود دارد؛ از جمله این‌که فرهنگ حاکم بر کشورهای منطقه برخلاف اروپا که همبستگی ارگانیکی است؛ همبستگی محیطی است، بنابراین این کشورها نیاز به رشد در این زمینه دارند.

همگرایی نیازمند سنخیت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و در نهایت وجود یک نهاد مدیریتی قوی است که این عناصر هنوز در کشورهای حوزه خلیج فارس و غرب آسیا از استحکام لازم برخوردار نیستند، با این حال اگر اراده سیاسی رهبران کشورهای منطقه بر این قرار گیرد قادر خواهند بود بر کاستی‌های موجود فائق آیند و از طریق پیگیری در سطح بالا منافع کشورها را به هم پیوند بزنند و فراملی‌گرایی را تحت عنوان منطقه‌گرایی ایجاد و همه کشورها در ذیل آن قرار بگیرند که خروجی آن صلح، امنیت و توسعه کشورهای عضو خواهد بود.