با جوهر سرخ

مبانی توسعه و تمدن غرب

شهید آوینی در کتاب «مبانی توسعه و تمدن غرب» ابتدا به ارائه تعریفی از توسعه می‌پردازد و در ادامه آرای متفکران غربی را در این زمینه نقد می‌کند. او با آوردن شاهد مثال‌هایی از انحطاط خانواده و محیط زیست و... در تمدن غرب، پنبه توسعه‌یافتگی این جوامع را می‌زند. شهید آوینی در فصل‌هایی با عنوان «از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی» و «و ما ادریک ما البانک؟» به بیان مباحثی درباره اقتصاد می‌پردازد. داشتن گوشه چشمی به سیستم آموزشی و نسبت آن با
توسعه‌یافتگی و همچنین نقد مندرجات کتب تاریخ رسمی را که بر اساس اعتقادات غیرواقعی مورخان عصر جدید نگارش یافته از دیگر مباحث این کتاب است.

رستاخیز جان و انفطار صورت

«رستاخیز جان» از میان مجموعه مقالاتی است که در سال‌های 68 تا 71 در حوزه هنر و ادبیات و فرهنگ نگارش یافته و در مطبوعات به چاپ رسیده‌، گزینش شده است. این کتاب شامل چهار بخش است. بخش اول به ادبیات و زبان فارسی اختصاص یافته است و بخش دوم کتاب، سه مقاله در حوزه فرهنگ را در خود جای داده است. شهید آوینی طی دو مقاله این بخش به بحث تهاجم فرهنگی پرداخته است. بخش سوم شامل سه مقاله در مورد همه‌گیرشدن رسانه‌های جمعی جدیدتر نظیر ویدئو و ماهواره است و مقاله معروف «انفجار اطلاعات» در این بخش قرار دارد. بخش چهارم، دو مقاله متفاوت را در خود جای داده است؛ یکی در مورد وضع تئاتر در مواجهه با سینما و تلویزیون، آیا تئاتر زنده می‌ماند و دیگری که کتاب با آن به پایان می‌رسد منشور تجدید عهد هنر؛ پیام امام خمینی در تجلیل از هنرمندان متعهد. شهید آوینی در کتابی دیگر هم به هنرهایی غیر از سینما پرداخته است. «انفطار صورت» شامل شش مقاله همراه با دو یادداشت ناتمام درباره هنرهای تجسمی است و احتمالا به مذاق دوستداران گرافیک خوش خواهد آمد. دید کلی که بر تمام مقالات کتاب سایه انداخته، نگاهی تأویلی بر هنر گرافیک، مبانی، سیر تاریخی و ماهیت آن است. نویسنده معتقد است هنر با سفارش می‌میرد و در عین حال بر آن است که هنر گرافیک ماهیتا سفارش‌پذیر است. توضیح این پارادوکس در مقاله دوم کتاب آمده که عنوان آن گرافیک و انقلاب اسلامی است.

آینه جادو

اگر تشنه نگاهی جدید، ناب و الهی به سینما هستید سه‌گانه آینه جادو را از دست ندهید. شهید آوینی در جلد اول این کتاب به تامل درباره ماهیت سینما می‌پردازد و به دور از نگاه غربزده رایج، مسائل جدیدی را مطرح می‌کند. طرح مباحثی درباره جذابیت در سینما، زبان سینما، سینما و اوقات فراغت و همچنین مقالاتی درباره سینما و تلویزیون مطالبی است که جلد اول آینه جادو را تشکیل می‌دهد.

تمام نقد‌هایی که سیدمرتضی آوینی در فاصله سال‌های 1368 تا 1372 بر فیلم‌های سینمایی نوشته به اضافه دو سه مقاله سینمایی دیگر، جلد دوم کتاب آینه جادو را تشکیل می‌دهد. این نقدها شامل بیشتر فیلم‌های مهم جشنواره نهم، دهم و یازدهم فجر می‌شود. ضمن آن‌که دو مقاله ابتدای کتاب هم با تأکید بر فیلم‌های جنگی به نمایش درآمده در جشنواره هفتم نوشته شده ‌است.

شاید یکی از جالب‌ترین بخش‌های این کتاب مقاله‌ای با عنوان عالم هیچکاک است که نویسنده با ارائه تفسیری جامع و استثنایی درباره ویژگی فیلم‌های آلفرد هیچکاک، نسبت سینما و ادبیات در آثار او، معنای راز در قصه‌هایی که او تعریف می‌کند و مفهوم گناه، ترس، وسوسه و معما در آثار او را بیان می‌کند.

جلد سوم آینه جادو برای اولین بار در سال 78 چاپ شد و با انتشار آن کار گردآوری و تنظیم نوشته‌ها و گفته‌های سینمایی مرتضی آوینی به پایان رسید. این کتاب باقیمانده آثار تألیفی، همچنین سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مؤلف را دربردارد.

«سینما، مخاطب» عنوان مطلبی از این کتاب است که حاوی متن سخنرانی مؤلف در سمینار بررسی سینمای پس از انقلاب و پاسخ‌های کتبی به نامه‌های اعتراض‌آمیزی است که از سوی جریان غرب‌زده سینما در همان سمینار خطاب به سخنران نوشته شده بود. این پرسش و پاسخ‌ها علاوه بر آن‌که جذاب است، نوعی جمع‌بندی آخرین عقاید آن شهید درباره سینما، روشنفکری، عرفان‌زدگی و هنر مدرن محسوب می‌شود.

فتح خون

فتح خون شهید آوینی، فضایی کاملا متفاوت با دیگر آثار او دارد و تنها کمی به متن‌های او در روایت فتح –کتاب گنجینه آسمانی- پهلو می‌زند. نویسنده که در این کتاب خود را راوی می‌خواند هم حوادث و اتفاقات را روایت می‌کند و هم با عبور از ظاهر سعی می‌کند به باطن حوادث هم نقبی بزند. در ده فصل، از هنگام شهادت امام حسن مجتبی (ع) در چهل و نهمین سال هجرت رسول ا... تا دهم محرم 61 هجری و عجیب است که نوشته با شهادت عباس بن علی (ع) نیمه‌تمام مانده است. شهید آوینی فصل آخر کتاب را با شهادتش نوشت.

فتح خون این فرصت را به خواننده می‌دهد از منظری جدید و با روایتی عاشقانه و عارفانه نگاهی دوباره به حماسه کربلا بیندازد. کتاب، خوشخوان و روان است و می‌تواند برای همه خوشایند باشد.

فردایی دیگر

این کتاب از آن جهت اهمیت دارد که شهید آوینی خود از میان نوشته هایش آن را گلچین کرده و به دست انتشار سپرده است. از لحاظ موضوعی نیز گرچه مقالات به ظاهر پراکنده می‌نماید اما می‌توان آنها را در دو بخش دسته‌بندی کرد. بخش نخست، مجموعه سه مقاله است که به فهم و تفسیر عالم غربی در وجوه گوناگون آن پرداخته و بخش دوم از چهار مقاله با موضوع شعر تشکیل شده و در آن، عالم اشراقی و دینی که در این عرصه از ادبیات جلوه‌گر است، تبیین گردیده است.

کسانی که سنشان قد می‌دهد حتما به یاد دارند که چطور در سال‌های ابتدایی دهه 70 کشور ژاپن به‌عنوان یک الگوی دست یافتنی از توسعه یافتگی مطرح و حتی عبارت ژاپن اسلامی نقل محافل بود. شهید آوینی در مقاله سرزمین آفتاب که در کتاب فردایی دیگر منتشر شده است به تحلیل ویژگی‌های قومی مردم ژاپن که آنها را برای بسط تمدن غربی در سرزمین خود و پذیرش همه‌جانبه آن آماده کرده و موجبات توسعه شگفت‌انگیز اقتصادی و تکنولوژیک آن را فراهم آورده است، می‌پردازد.

حکومت فرزانگان

شهید آوینی در این کتاب، مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام دارد. کتاب حاصل گردآوری پاره‏ای دست نوشته‏ها از شهید سید مرتضی است که درباره موضوع ولایت فقیه و حاکمیت سیاسی در اسلام به رشته تحریر درآمده است. این مقالات در زمان حیات شهید در مجله اعتصام منتشر شده و برای اولین بار توسط مؤسسه فرهنگی هنری شهید آوینی به صورت این کتاب به چاپ رسیده است.

حلزون‌های خانه به دوش

لحن شهید آوینی در مقالات کتاب «حلزون‌های خانه به دوش» کمی متفاوت است و کلمات و عبارات پیچیده برخی کتاب‌ها را ندارد. همین امر هم موجب شده است تا این کتاب یکی از پر مخاطب ترین آثار این شهید باشد. نویسنده در این کتاب به جنگی تمام عیار با روشنفکران وادی فرهنگ و هنر برخاسته و با مقالات یا جوابیه‌هایی که به برخی نوشته‌های آنها داده، این قشر را رسوا کرده است.

شهید آوینی خودش می‌گوید: «من با زندگی به سبک و سیاق متظاهران و روشنفکران آشنا نیستم؟! خیر من از یک راه طی شده با شما حرف می‌زنم. من سال‌های سال در یکی از دانشکده‌های هنری درس خوانده ام، به شب‌های شعر و گالری‌های نقاشی رفته‌ام، موسیقی کلاسیک گوش داده‌ام.ساعت‌ها از وقتم را به مباحث بیهوده درباره چیزهایی که نمی‌دانستم، گذرانده‌ام.

من هم سال‌ها با جلوه‌فروشی و تظاهر به دانایی زیسته‌ام. ریش پروفسوری و سبیل نیچه‌ای گذاشته‌ام.»

آغازی بر یک پایان

خواندن نظرات شهید آوینی درباره غرب وقتی تکمیل می‌شود که آرای او درباره انقلاب اسلامی را به عنوان حرکتی تمدنی در برابر غرب بدانید. «آغازی بر یک پایان» مجموعه مقالات شهید آوینی درباره انقلاب اسلامی است.

نویسنده در بخش اول به امام خمینی(ره) و ولایت فقیه می‌پردازد و در بخش دوم مسائل فرهنگی و اجتماعی مبتلا به انقلاب و نظام اسلامی را طرح و بررسی می‌کند.

بخش سوم کتاب دو مقاله در مورد بوسنی و هرزگوین است.

اما بخش چهارم در پنج مقاله به وضعیت معنوی جهان معاصر و حرکت باطنی انقلاب اسلامی در آن می‌پردازد.

کتاب آغازی بر یک پایان یکی از بهترین منابعی است که می‌توان برای شناخت ریشه تحلیل‌ها و نظریات شهید آوینی در باب غرب خواند.

با خواندن آغازی بر یک پایان، بوضوح می‌توانید از آبشخورهای نظریه‌های سینمایی این متفکر آگاهی پیدا کنید.

همان نگاهی که شهید آوینی به انسان و جایگاه او در تناسبات امام و امت دارد و همچنین غایتی که برای انسان انقلابی و مومن متصور است، بن مایه تحلیل‌ها و نظریات هنری اوست.