شوش؛ پایتخت تاریخی ایران

ماپاریان، دسبول، آدینه، لشکر، مقام علی و گرگر، نام شش دروازه‌ای است که تعداد دیگری از مورخان معتقد هستند در گذشته متعلق به شوشتر بوده و همین امر باعث شهرت آن به شوشتر شده است. «شه شاتر» به معنای شهر شاه، «شوشا» و «سوسا» که مطبوع و دلپسند معنا می‌دهد و نیز «تیشتر» همان الهه‌ باران، ایزدبانوی آب‌آفرین، نام‌های دیگری است که در گذشته شوشتر را به آن‌ها می‌خواندند. گروهی دیگر نیز براین باور هستند، «شوشین دخت»، همسر «یزدگرد سوم»، شخصی است که شهر شوشتر را احداث کرده است و به همین دلیل نام وی بر این شهر گذاشته شده است که البته این مورد چندان درست به نظر نمی‌رسد چراکه تاریخچه شوشتر بسیار قدیمی‌تر از زمان یزدگرد سوم است.

سازه‌های آبی شوشتر

یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های صنعتی در دوران پیش از انقلاب صنعتی، «سازه‌های آبی شوشتر» است که قدمت آن‌ها به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. مجموعه‌ای ارزشمند که با گذشت دوران مختلف، امروزه نیز مورد استفاده قرار گرفته و از طرف سازمان جهانی یونسکو به «شاهکار نبوغ و خلاقیت»، ملقب شده است.

قطعا سازه‌های آبی شوشتر، نمایی از علم و هنرمندی ایرانیان در دوران مختلف تاریخ است که در قرن سوم میلادی که مقارن با حکومت ساسانیان بوده، پیشرفت و نوسازی قابل توجهی را به خود دیده است. صخره‌های دیدنی که از روی آن‌ها آب به آبگیر پایین‌دست سرازیر می‌شود، یکی از تماشایی‌ترین بخش‌های این سازه‌های آبی است که با عبور از دشت‌های جنوبی شوشتر و رونق بخشیدن به کشاورزی و باغبانی منطقه، هزاران سال آب مورد نیاز این ناحیه از کشور را تامین کرده و تا دهه‌های اخیر نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری

در 10 کیلومتری مسیر دزفول به شوشتر و در میان خرابه‌های شهر جندی شاپور که یکی از محوطه‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود، یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی استان خوزستان قرار دارد که به «آرامگاه یعقوب لیث صفاری»، شناخته می‌شود. این آرامگاه کهن که قدمت آن به دوران سلجوقیان تا حکومت قاجاریان بازمی‌گردد، دارای یک گنبد مخروطی شکل دندانه‌دار و از بهترین نوع گنبدهای مخروطی شکل در خوزستان است که در بخش شمال شرقی روستای شاه آباد این استان جنوب غربی کشور، ساخته شده است. سازه‌ اصلی بنای بقعه از خشت خام بوده و نقش‌های برجسته، ملات گچ و خاک نیز در ساخت آن مشاهده می‌شود.

منطقه حفاظت شده کرایی

در 25 کیلومتری از جنوب شرقی شهرستان شوشتر، یکی از مناطق گردشگری تاریخی و طبیعی استان خوزستان قرار دارد که به «منطقه‌ حفاظت شده‌ کرایی»، نامگذاری شده است. وسعت این منطقه نزدیک به 40 هزار هکتار است که رشته‌کوه سیاه یا کوه شه در آن قرار گرفته است. پوشش گیاهی منطقه‌ کرایی از نوع مرتعی و در انواع مختلف است که می‌توان به بادام کوهی، انجیر کوهی، کلخنگ، رملیک، سریم، گز، کاسنی، لگومینوز، بارهنگ، بومادران، پونه و درخت کنار اشاره کرد. جانورانی همچون قوچ، میش، گرگ، تشی، تیهو، کبک، پلنگ و هو نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. همچنین در این منطقه می‌توان آثار باستانی مانند خرابه‌های قلعه گره و مقابر چند امامزاده را مشاهده کرد. چشمه‌های کرایی مانند راهدار، خرسی، چاه کرا، کرایی قدیم و آبگرمک نیز از جاذبه‌های طبیعی منطقه‌ی کرایی است که تماشای آن‌ها برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، مناسب است.

پل بند لشکر

«پل بند لشکر»، یکی دیگر از آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری شهرستان شوشتر است که قدمت آن به دوران حکومت ساسانیان بازمی‌گردد. این سازه‌ی تاریخی با مصالحی چون ماسه سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دارای طولی بالغ بر 124 متر است. ارتفاع این پل در قسمت‌های مختلف، متغیر است اما به طور میانگین دارای بلندایی حدود 8 متر و 35 سانتی‌متر است.

در دوران حکومت صفویان پل بند لشکر مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است، به همین دلیل طاق‌ها و نوع ساخت آن‌ها متعلق به این دوره است. پل بند لشکر روی نهر داریون احداث شده و دارای 13 دهانه است. این سازه‌ ارزشمند ایران کهن که در گذشته شوشتر را به یکی از شهرهای مهم به نام «عسکر مکرم»، متصل می‌ساخت و یکی از دروازه‌های شوشتر به حساب می‌آمد. حضور آثاری تاریخی همچون قسمت‌هایی از چند آسیاب‌ سنگی قدیمی و نیز بقعه‌ی امامزاده عبدالله (ع) در نزدیکی این پل قدیمی، این منطقه از شوشتر را به یکی از مکان‌های دیدنی این شهرستان تبدیل کرده است.

نهر داریون شوشتر

«نهر داریون»، یکی دیگر از دیدنی‌های شگفت‌انگیز و قابل توجه شهرستان شوشتر است که قدمت آن به دوران حکومت داریوش هخامنشی بازمی‌گردد. جالب است بدانید که این نهر در شهر شوشتر از «رود شطیط» جدا می‌شود و دوباره پس از پیمودن مسیری، به آن متصل می‌شود. در زیر قلعه‌ سلاسل، سر دهانه‌ی نهر قرار گرفته و در دوران گذشته، آن را از داخل قلعه و با کمک میراب‌ها، کنترل می‌کردند.

در مورد قدمت نهر داریون با استناد از متون تاریخی، می‌توان قرن پنجم قبل از میلاد را که همان دوران حکومت داریوش اول است، درنظر گرفت. در مورد وجه تسمیه این سازه‌ آبی کهن، برخی از مورخان و باستان‌شناسان معتقد هستند که این نام برگرفته از نام داریوش است. «دارا» و «داریوش»، دیگر نام‌های نهر داریون است که بعضی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اثر ملی ایران، در سال 2009 میلادی به ثبت میراث جهانی یونسکو رسید.

برج کلاه فرنگی شوشتر

در مرکز شهرستان شوشتر، در کنار رود کارون و در نزدیکی یکی دیگر از آثار تاریخی کشور به نام «بند میزان»، عمارتی تاریخی و ارزشمند قرار گرفته است که از آن به «برج کلاه‌فرنگی شوشتر»، یاد می‌شود. قدمت این برج متعلق به دوران حکومت قاجاریان است که سازندگان آن را به صورت هشت‌ضلعی طراحی و ساخته‌اند. جالب است بدانید که فاصله بخش زیرین این بنای تاریخی که برج روی آن قرار دارد، با سطح زمین برابر با 4 متر است. حال با احتساب ارتفاع هفت متری برج، کلاه‌فرنگی شوشتر دارای بلندایی برابر با 11 متر خواهد بود. ساکنین بومی شوشتر معتقد هستند که در زمان حکومت قیصر روم یا شاپور ساسانی، از آن به عنوان مقر دیده‌بانی استفاده می‌شد که امر نظارت بر امور و فعالیت کارگران که در بند میزان مشغول به کار بوده‌اند، صورت می‌گرفت.

خانه مستوفی شوشتر

«خانه‌ مستوفی» از عمارت های تاریخی شهرستان شوشتر و یکی از آثار ارزشمند ایران کهن است که کارشناسان بناهای تاریخی، قدمت آن‌ را به دوران حکومت پادشاهان قاجار نسبت داده‌اند. این بنای ارزشمند تاریخی متعلق به یکی از تجار مشهور شوشتر به نام «محمدعلی مستوفی» است که براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، در بافت قدیمی این شهرستان ساخته شده است. معمار این عمارت، طرح نخستین آن‌ را به شکل عمارتی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی طراحی کرده است. این خانه‌ی تاریخی بهره‌مند از چشم‌اندازی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد نسبت به رود شطیط و پل‌بند قدیمی شادروان است که خود نمونه‌ی بارزی از هنر و استادی معماران و هنرمندان در ایران کهن به شمار می‌رود. امروزه با دایر شدن بخش‌های مختلفی از جمله موزه خانه‌ی مستوفی، رستوران، مرکز صنایع دستی و عکاسخانه در این مجموعه‌ی تاریخی، آن را به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری شوشتر می‌شناسند.

زیگورات چغازنبیل

زیگورات چغازنبیل پرستشگاهی است که ایلامیها (عیلامیها) برای خدایان خود ساخته بودند. چغازنبیل در 45 کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانی هفت تپه در استان خوزستان واقع است و شوش را به یکی از اماکن دیدنی و باستانی ایران تبدیل کرده است. اونتاش ناپیریشا شاه ایلام (عیلام) در قرن سیزده پیش از میلاد معبد چغازنبیل را برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، بنا کرد. زیگورات در زبان عیلامی به معنای نیایشگاه است و چغازنبیل واژه ای محلی به معنای زنبیل واژگون است و نام باستانی این بنا به شمار نمی‌آید بلکه این مکان نزد باستان شناسان به دور اونتاش معروف است که به معنای قلعه اونتاش است البته در برخی متون میخی از این شهر با عنوان ال اونتاش به معنی شهر اونتاش نام برده شده است.در مرکز این شهر، معبد عظیم چغازنبیل به صورت مطبق بنا شده معبد چغازنبیل بزرگ‌ترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است که تا کنون شناخته شده است.معبد چغازنبیل،بنایی مربعی با صدوپنج متر طول و عرض و 52 متر ارتفاع در پنج طبقه ساخته شد که امروزه ارتفاع آن 25 متر و تنها 2 طبقه و نیم از آن باقی مانده است.

بنای زیگورات چغازنبیل از آجر ساخته شده است و بر روی آجرهای آن نوشته‌های زیادی به خط ایلامی دیده میشود. در تمام طول بنای زیگورات آبراههایی دیده میشود ،شاید دلیل آنها حفاظت از بنا در مقابل بارانهای سیل آسای محل است. دورتادور معبد چغازنبیل سنگفرش است و در بعضی از سنگفرشها آثار جای پای بچه دیده میشود. دلیل آن تا کنون نا معلوم است. در شمال غربی بنای زیگورات پناهگاههای کوچکی وجود دارد که مربوط به خدای ایلامی ایشنیکراب است. درون محوطه یک ساعت خورشیدی بزرگ نیز دیده میشود.

دورتا دور زیگورات چغازنبیل را دیواری احاطه می‌کرده که در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان کریریشا، ایشنی کرب و هومبان بنا شده است.همچنین معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته اند و مجموعه این معابد توسط حصار دیگری احاطه می‌شده است.در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه‌های شهر در سطح زمین دیده می‌شوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته که کل شهر را محصور می‌کرده. در زیر یکی از این کاخ‌ها پنج مقبره زیرزمینی کشف شده است که احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است.

موزه شوش

موزه شوش واقع در استان تاریخی خوزستان با 550 ‏متر مربع زیربنا در میان باغی به وسعت 14635 ‏متر مربع از مکانهای دیدنی شهرستان شوش می‌باشد. موزه شوش بر سر راه قلعه باستانی شوش و در روبه‌روی بقعه دانیال نبی قرار دارد. موزه شوش در سال 1345 شمسی جهت نمایش دادن آثاری نزدیک به 160 سال از کاوشهای باستان شناسی شهر شوش و چغازنبیل ساخته شده است.

نمای بنای موزه شوش آجری است. بنای اولیه موزه همزمان با شروع حفاری‌های شوش و با استفاده از آجرهای بدست آمده از حفاریهای شوش و چغازنبیل ساخته شده و طی سالهای بعد نیز به آن افزوده شده است. ساختمان موزه شوش دارای دو سالن بزرگ است که آثاری از دوره پیش از عیلام تا دوره اسلامی را در خود جای داده است. این آثار از مجسمه‌ها و سرستون‌های مکشوفه از مسجد سلیمان و آپادانای شوش، تابوت‌های سفالی و سنگی و خمره ای سفالی، مجسمه‌های خدایان، تزیینات دیواری سفالی، چگونگی تدفین در دوره ایلامی همراه با وسایل متعلق به فرد متوفی، پاشنه در، آجر نوشته‌های مکشوفه از شوش و چغازنبیل، خط نوشته‌های ایلامی، اکدی، پارسی باستان، آرامی، سریانی و پهلوی میانه، گوی‌های سفالی و گل میخ‌های تزیینی سفالی و کاسه‌های مکشوفه از حمیدیه مربوط به صابیین مندایی منقوش به اوراد مقدسی تشکیل شده است.

از جمله دیدنی ترین اشیا بخشی از دیواره کاخ آپادانای شوش میباشد. از مهم ترین تفاوتهای این کاخ با تخت جمشید وجود همین سنگ نگاره‌های رنگین است.

همچنین داخل حیاط موزه شوش بعضی از مجسمه‌ها و آثار باستانی در داخل محفظه‌های شیشه ای برای بازدید عموم قرار دارند.براستی که می توان موزه شوش را یکی از مکانهای دیدنی استان خوزستان برشمرد زیرا گنجینه ایست از سالها تمدن این دیار کهن.

پل بندر شادروان

این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 78 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل بند شادروان بر روی شاخه شطیط ساخته شده و یکی از اساسی ترین بخشهای تأسیسات آبی شوشتر محسوب می‌شود. این پل بند با شماره 78 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. پیشینه ساخت این پل بند مربوط به دوره شاپور ساسانی است و بر اساس شواهد و مدارکی در زمان شاپور ساسانی پی ریزی و ساخته شده است. پل بند شادروان در 300 متری جنوب بند میزان – در شمال غربی شوشتر بر روی شاخه اصلی رود کارون (شطیط)ساخته شده است. و در حال حاضر بقایای آن در کنار پل آزادگان به چشم می‌خورد.