فصـل آشتــی شهـرنشینان با تــالاب

فردا، دوم فوریه مصادف با 13 بهمن، روز جهانی تالاب است. امسال هم روز جهانی تالاب با شعار «تالاب برای آینده شهرهای پایدار» گرامی داشته می‌شود.کنوانسیون رامسر از سال 2015 به بعد شعارهای خود را با محوریت نقش تالاب‌های در آینده بشر انتخاب کرده است.

به این ترتیب که سال 2015 تمرکز شعار روز جهانی تالاب، بر روی منافع این اکوسیستم‌های آبی بود. سال 2016 روی معیشت و سال 2017 با شعار «تالاب‌ها برای آینده و کاهش خطر بلایای طبیعی» گرامی داشته شد.

ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های کشور به جام‌جم می‌گوید: نیمی از جمعیت کره زمین در شهرها زندگی می‌کنند. حدود چهار میلیارد نفر از مردم زمین در مجاورت تالاب‌ها هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050، حدود 66 درصد جمعیت کره زمین در شهرها ساکن شوند. بنابراین با توجه به حرکت جمعیت بشری از روستاها به سمت شهرها، نیاز است که شهرها اساسا مکان‌های پایدارتری برای زندگی باشند.

به اعتقاد کارشناسان یکی از شاخصه‌هایی که باعث پایداری شهرها می‌شود، سلامت محیط زیست بخصوص سلامت تالاب‌هاست. نمونه‌های این مساله ‌در ایران نیز زیاد دیده می‌شود با خشک شدن تالاب‌های مرزی مثل هورالعظیم و هامون و برخی تالاب‌های درون مرزی شامل جازموریان، بختگان و پریشان بستر این تالاب‌ها به کانون ریزگرد تبدیل شده و زندگی را برای مردم شهرنشین غیرممکن کرده است. مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های کشور عنوان می‌کند: تالاب‌ها کارکردهای دیگری هم دارند، از جمله این که نقشی مهم در تعادل دما دارند. آنها به دلیل ظرفیت گرمایی ویژه‌ای که دارند، انرژی خورشید را در روز داخل خود ذخیره کرده و شب رها می‎‌کنند. در نتیجه در مجاورت تالاب‌ها روزها خنک‌تر و شب‌ها دما نسبت به سایر مناطق گرم‌تر است، به همین دلیل ساکنان مجاور تالاب‌ها به انرژی کمتری برای گرمایش و سرمایش منازل خود نیاز دارند.

در شمال ایران نمونه‌های زیادی از تالاب‌های شهری دیده می‌شود، البته تالاب زریوار کردستان که در مجاورت شهر مریوان است یا تالاب گاوخونی در مجاورت ورزنه، از نمونه‌های تالاب‌های شهری هستند.

معرفی 4 شهر تالابی به کنوانسیون رامسر

مسعود باقرزاده کریمی، معاون دفتر زیستگاه و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست نیز در ارتباط با معرفی شهرهای تالابی به کنوانسیون رامسر برای ثبت به جام‌جم می‌گوید: کنوانسیون رامسر در اجلاس سه سال قبل که سال 2015 در اروگوئه برگزار شد، مصوبه‌ای تحت عنوان معرفی شهرهای تالابی داشت.

آن طور که او می‌گوید اعضای این کنوانسیون معتقد بودند خیلی از شهرها در کنار تالاب‌ها رشد کرده‌اند. این شهرها تعاملاتی با تالا‌ب‌ها دارند. باید برای شهرهایی که می‌توانند تالاب را حفظ کنند و بهره‌برداری پایدار از تالاب داشته باشند، سندی تحت عنوان شهرهای تالابی صادر شود که صدور این سند (لایسنس) مراحل و معیارهایی دارد که از سوی کنوانسیون تعیین می‌شود.

از خصوصیت شهرهای تالابی این است که دولت‌ها در انتخاب آنها دخالت نمی‌کنند و فقط در معرفی آنها مشارکت دارند؛ زیرا مسئولان شهرها و شوراهای شهری باید تصمیم بگیرند که می‌خواهند شهر تالابی بشوند یا خیر. مثلا تالاب انزلی از سوی دولت ایران به کنوانسیون معرفی نشده است، زیرا شورای شهر انزلی ازاین مساله استقبال نکرده است.

باقرزاده کریمی ادامه می‌دهد: چهار شهر رشت با تالاب عینک، شهر ورزنه با تالاب گاوخونی، شهر مریوان و تالاب زریوار همچنین تالاب گندمان و شهر گندمان به کنوانسیون رامسر معرفی شدند. در میان این تالاب‌ها، تالاب گاوخونی خشک شده و شهر ورزنه به دنبال مطالبه حقآبه برای این تالاب است.

به گفته او، برای ثبت شهرهای تالابی نیازی نیست تالاب زنده باشد و حتی مردم ورزنه با تالاب خشک شده هم عقد اخوت بسته‌اند.

او درباره تعاملات مردم با تالاب‌های ایران می‌گوید: برخی تالاب‌ها، آب‌بندان‌های مصنوعی هستند که مردم برای مقاصد خود شامل ذخیره آب و صید پرنده ایجاد کرده‌اند. مثل آب‌بندان‌های فریدونکنار یا سرخرود و ازباران که تبدیل به تالاب‌های باارزش شده‌اند.

باقرزاده کریمی ادامه می‌دهد: تالاب‌های طبیعی هم داریم که شهرها در کنار آنها توسعه یافته است. مثل انزلی و تالاب‌های جنوبی شامل بندر خمیر، جزیره قشم و شهر قشم که در مجاورت جنگل‌های حرا واقع شده و مردم تعاملات بومی با تالاب‌ها دارند. این تعاملات خیلی جالب است و ما باید آنها را مستند کرده و تقویت کنیم.

به اعتقاد او، ساماندهی تعامل مردم بومی با تالاب‌ها با اجرای طرح کسب و کار در دشت‌های حاشیه تالاب‌ها و معرفی معیشت جایگزین امکان‌پذیر است و سازمان حفاظت محیط زیست با کمک صندوق کارآفرینی امید، به دنبال ایجاد مشاغلی برای حفاظت از تالاب‌هاست. در این خصوص 11 روستا پایلوت تعریف شده است. 38 پروژه با
3/2 میلیارد تومان اعتبار تصویب و برای کار وارد عمل شده است.

به گفته باقرزاده کریمی، دریافت خدمات اکوسیستمی تالاب‌ها نیز می‌تواند به بهبود وضعیت تالاب‌های شهری منتهی شود.

بازچرخانی پساب؛ امری حیاتی

تالاب‌هایی که خشک می‌شوند نه تنها خدمات اکوسیستمی خود را از دست می‌دهند بلکه به کانونی برای ریزگردها تبدیل می‌شوند. ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های کشور درباره وضعیت آلودگی تالاب‌ها می‌گوید: یکی از مهم‌ترین آلودگی تالاب‌ها، آلودگی رسوبی است. به دلیل حذف جنگل‌ها، رودخانه‌ها و مسیل‌ها بار رسوبی زیادی دارند که برای تالاب‌ها مشکل ایجاد می‌کند.

آن طور که او می‌گوید این شرایط سبب شده تالاب انزلی دچار معضل رسوب شود و عمق 9متری این تالاب به نیم متر کاهش پیدا کند.

از 32 میلیارد متر مکعب پسابی که در کشور تولید می‌شود، 28 میلیارد متر مکعب مربوط به بخش کشاورزی و پنج میلیارد هم پساب صنعتی و کشاورزی است؛ اما از این میزان پساب، کمتر از یک درصد به چرخه آب بازمی‌گردد و این زنگ خطر بزرگی برای کشور است؛ زیرا متوسط بارندگی در کشور ما کمتر از یک چهارم متوسط بارندگی درجهان است.

او ادامه می‌دهد: بازیافت و بازچرخانی آب برای ما مهم است. کشورهایی که وضعیت بارندگی به مراتب بهتر از ما دارند بالای
90 درصد پساب خود را مجددا به چرخه مصرف بازمی‌‎گردانند، اما در ایران میزان بازچرخانی آب کمتر از یک درصد است. در نتیجه فاضلاب تولیدی به چرخه باز نمی‌گردد به این ترتیب این پساب در قالب چاه‌های جذبی یا آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند یا راهی رودخانه، تالاب و دریا شده و این مکان‌ها را آلوده می‌کند.

با توجه به نظر کارشناسان باید تاکید کرد در کشورمان به نحو خطرناکی تمام بسترهای تالابی آلوده شده به همین دلیل تالاب‌های خشک شده علاوه بر این که منشا ریزگرد می‌شوند، حاوی فلزات سنگین و آلاینده شیمیایی هستند که با وزش باد به سمت شهرها روانه می‌شوند. زیرا این تالاب‌ها محل تجمع مواد مختلف، کودهای شیمیایی و فاضلابی بوده‌اند که ما در طول سالیان دراز این ترکیبات را به تالاب تحمیل کرده‌ایم.

لیلا مرگن

جام‌جم