سال سقوط دلار

در حوزه انرژی سال 2017 نسبتا با آرامش و بدون تنش سپری شد و ایران نیز توانست سهم تولید خود را در اوپک حفظ کند، اما تقابلی که عربستان سعودی با ایران دارد کمی پیش‌بینی‌ها را سخت کرد. شاید مهم‌ترین تحولی که در منطقه رخ داد قرارداد 400 میلیارد دلاری عربستان با آمریکا بود که بخش زیادی از آن برای خرید سلاح در نظر گرفته شد. از سوی دیگر دولت آمریکا به دنبال بهبود اقتصاد خود است و زمانی که دونالد ترامپ، نامزد انتخاباتی بود وعده بهبود اقتصاد این کشور را در برنامه‌های خود عنوان کرد و اکنون که رئیس‌جمهور شده قصد دارد به وعده‌هایی که داده جامه عمل بپوشاند. در همین راستا به دنبال لغو همه معاهده‌هایی است که آمریکا با کشورهای دیگر طی سال‌های گذشته منعقد کرده بود و با شعار حمایت از تولید داخل موضوعاتی مانند دیوارکشی با مکزیک و لغو معاهده‌ها و پیمان‌ها با کشورهای اروپایی را مطرح کرد. این اقدام بی‌سابقه آمریکا در حالی بود که اقتصاددانان این کشور مطرح می‌کردند برای پیشرفت اقتصاد جهانی باید کشورها به سمت آزادسازی بروند، اما جالب اینجاست که کشور آمریکا خود به این نسخه پیچیده شده برای سایر کشورها پایبند نبود و بحث محدودیت واردات و همچنین تشویق مردم به استفاده از کالاهای آمریکایی را در نظر گرفت.

از سوی دیگر چین برای این‌که بتواند بازار خود را در کشور آمریکا از دست ندهد ارزش پول ملی خود را در برابر دلار آمریکا کاهش داد تا میزان صادرات برای این کشور به صرفه باشد. آمریکا برای رفع این معضل رایزنی‌های زیادی را با کشور چین در این زمینه انجام داده، اما هنوز موفق به حل آن نشده است.

سال پیمان‌های پولی دوجانبه

شاید سال 2017 را بتوان سال پیمان‌های پولی دوجانبه دانست. در سالی که گذشت کشورهای مختلف سعی کردند دلار را از مبادلات تجاری خود با کشورهای غیر از آمریکا کمرنگ کنند و برای این کار از پیمان‌های پولی دو یا چند جانبه بهره گرفتند. روسیه یکی از کشورهای مورد تحریم آمریکا بود که با استفاده از پیمان‌های پولی توانست نقش دلار را در اقتصاد خود کمرنگ کند. اکنون ایران هم به دنبال پیاده‌سازی چنین سیاستی است، اما هنوز نتوانسته به صورت گسترده در این زمینه گام بردارد. اقتصاد جهانی همچنان با رکود مواجه است و این موضوع در اقتصاد همه کشورها تاثیر گذار خواهد بود.

منطقه و حذف داعش

سال 2017 پایگاه داعش که در سوریه و بخشی از عراق بود توسط سربازان گمنام امام زمان(ع) از بین رفت. حضور داعش در منطقه باعث ایجاد نا‌امنی‌های امنیتی و اقتصادی بود. البته این سیاست کشورهای غربی از جمله آمریکاست که همیشه در منطقه جنگ و آشوب باشد تا آنها بتوانند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند. جورج فریدمن، استراتژیست آمریکایی در کتابی به نام جهان در 100 سال آینده عنوان کرده سیاست آمریکا وجود جنگ در منطقه خاورمیانه است. داعش پدیده شومی بود که توسط ایران از بین رفت، اما بزودی یک جایگزین برای وی انتخاب خواهد شد. در راستای نا‌امنی منطقه عربستان اکنون با یمن در حال جنگ است و آمریکا تجهیزات خود را در اختیار ارتش اجاره‌ای این کشور قرار می‌دهد تا بتواند جنگ را سر پا نگه دارد. انتقال پایتخت رژیم صهیونیستی به قدس شریف نیز از دیگر اقداماتی بود که بر اقتصاد کشورهای منطقه تاثیر می‌گذارد. آمریکا قصد دارد هیچ کدام از کشورهای منطقه از سرمایه‌گذاری کشورهای غربی بهره نبرند و این موضوع بر خلاف خواسته آنهاست. اکنون آمریکا و رژیم صهیونیستی اخیرا طرحی را برای مقابله با ایران آماده کرده‌اند که بازارهای صادراتی ایران را مورد هدف قرار می‌دهد و کاهش خرید نفت هند از ایران یکی از نتایج همین طرح است. در همه شرایط باید آماده بود که با سیاست‌های شوم آمریکا مقابله کرد. دولت آمریکا قصد دارد همه سرمایه‌گذاری کشور‌ها را به سمت کشور خود هدایت کند و در همین راستا نرخ بهره خود را افزایش داده تا سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی داشته باشد که همین موضوع نیز بر اقتصاد جهانی نیز تاثیر خواهد داشت و ممکن است دوباره رکود اقتصادی اتفاق بیفتد. سه نوبت نرخ بهره آمریکا افزایش پیدا کرد و همین موضوع می‌تواند در اقتصاد جهانی تاثیر بگذارد.

نگاه جهانی به سال 2018

در سال 2018 شاهد دو نوع جهان‌بینی متفاوت خواهیم بود که در رقابت با یکدیگر قرار دارند. دونالد ترامپ با اولویت قرار دادن آمریکا، شعار نخست آمریکا‌ را در دستور کار خود قرار داده است. امانوئل مکرون اما نوعی از قراردادهای اجتماعی را که منطبق با جهانی‌شدن هستند، قول داده است، قراردادهایی که در کنار افزایش رقابت و کارآفرینی از کارگرهایی که شغل‌های خود را از دست داده‌اند، حمایت خواهد کرد. ماکرون نمونه امروزی شده تدی روزولت است؛ رئیس‌جمهوری اسبق آمریکا که بیشترین سهم را در عصر ترقی داشت. تقابل آمریکا و فرانسه در زمینه اقتصادی بسیار سخت و نفسگیر است و برای رسیدن به اهداف خود قطعا برنامه‌هایی را در نظر می‌گیرند که با شکست خودشان سایر کشورها نیز مورد آسیب قرار بگیرند.

خداحافظی با پادشاهان پیر و تحولات اقتصادی

امپراتور ژاپن، آکیهیتو، رئیس‌جمهور کوبا، رائول کاسترو و پادشاه عربستان، شاه سلمان رهبرانی هستند که در سال جدید آماده می‌شوند از سمت خود کناره‌گیری کنند و تعدادی زیادی از رهبران جهان که مدت‌هاست بر مسند قدرت تکیه زده‌اند (همچون نیکولاس مادورو در ونزوئلا) سعی خواهند کرد همچنان موضع خود را حفظ کنند. در این وضعیت اقتصاد جهان با تحولات عظیم و بزرگی همراه خواهد بود. کشوری مانند عربستان سعودی که بسیار جنگ طلب است قطعا مشکلات زیادی را در منطقه به وجود خواهد آورد و امنیت سرمایه‌گذاری را در این بخش به خطر می‌اندازد. با این تفاسیر 10 سال پس از بحران مالی 2008، یک حس خوشایند فراگیر در اقتصاد جهان شروع خواهد شد. گرچه برای بسیاری سال 2018 می‌تواند به معنای آغاز بهبود واقعی اقتصاد باشد، اما در واقعیت ممکن است روند بهبود به انتهای خود رسیده باشد. اقتصاد جهان تمایل دارد هر 8 تا 10 سال، وارد رکودی عمیق شود. آخرین رکود مربوط به سال 2008 است. پرسشی که مطرح می‌شود این است که دلیل اصلی رکود بعدی چیست؟ اتخاذ سیاست‌های انقباضی شدید و سریع توسط بانک‌های مرکزی.

یکی از تحولات مهم اقتصادی در سال 2018 سور و سات سیاسی و اقتصادی المپیک زمستانی کره‌جنوبی و جام جهانی فوتبال در روسیه است. این دو رقابت بسیار مهم، توجه جامعه جهانی را به خود جلب خواهد کرد. کره‌جنوبی المپیک زمستانی را در سایه برنامه‌های هسته‌ای کره‌شمالی برگزار خواهد کرد. روسیه نیز در برهه حساسی از روابط این کشور با غرب و اندکی پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری که نتیجه آن پیروزی ولادیمیر پوتین است، رقابت‌های جام‌جهانی فیفا را برگزاری می‌کند و در هر دوی این رویدادها، شاهد تقابل ورزش با سیاست همراه با چاشنی اقتصاد خواهیم بود.

قیمتت نفت

یکی دیگر از موضوعات مهمی که در اقتصاد جهان تاثیر فراوانی دارد قیمت نفت در بازار جهانی است. وقتی قیمت نفت بالاتر برود با این‌که برخی تصور می‌کنند کشورهای نفتخیز سود زیادی نصیبشان می‌شود، اما برخی شرکت‌ها مانند شل آمریکا توجیه اقتصادی پیدا می‌کنند و در این شرایط است که رقابت سخت تر می‌شود. اگر قیمت نفت پایین باشد تولید نفت شل توجیه اقتصادی خود را از دست می‌دهد و کشورهای صادرکننده نفت فقط می‌توانند به مشتری‌های خود کالاهایشان خود را عرضه کنند، اما با افزایش قیمت نفت در بازار جهانی برخی کشورها با کاهش صادرات روبه‌رو می‌شوند و دلیل آن هم ورود نفت شرکت‌هایی است که با قیمت بالای نفت توجیه اقتصادی پیدا می‌کنند.

دکتر وحید شقاقی شهری/ اقتصاددان