تنهایی‌های انسان قرن 21

انسان قرن بیست و یکم بخصوص از نوع شهرنشینش بالفطره تنهاست و درگیر و گرفتار اقتضائات و چالش‌های برآمده از زندگی ماشینی. ظهور و بروز فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برخاسته از آن، حکم مامنی را برایش پیدا کرده که هر چه بیشتر از زندگی واقعی و نارسایی‌هایش فاصله بگیرد و به محیطی پناه ببرد که بتواند در صورت لزوم، هویت خویش را پنهان داشته و بسیاری از ناگفته‌های خود که در بستر یک جامعه محافظه‌کار امکان و توانایی انعکاسش را ندارد و درخود فرو می‌دهد، آسوده خاطر ابراز کند.

این سکه البته روی دیگری هم دارد؛ گسست اجتماعی. کاربری که ‌چنین غرق در فضای مجازی شده به طور قطع از مناسبات فردی و جمعی‌ای که در عالم واقع و در اطرافش در جریان است، غافل می‌ماند و خواسته یا ناخواسته با این محیط بیگانه می‌شود. چنین رویه‌ای در طول زمان، او را از ارتباط‌گیری با افرادی که در جامعه با آنها‌ سر و کار دارد و حتی اطرافیان درجه اولش هم ناکام می‌گذارد.

می‌گویند فناوری جدید به کشور وارد می‌شود، اما فرهنگ استفاده‌اش نه و درست می‌گویند. پربیراه نیست این ادعا که فرهنگ بهره‌مندی از فضای مجازی را به عنوان یک پدیده نوظهور از ابتدا نمی‌دانستیم و هنوز هم بیش و کم نمی‌دانیم شوربختانه. بی‌گمان تمام بار این کاستی البته بر دوش کاربر هم نیست که متولیان امر هم کم‌کاری داشته‌اند در فرهنگسازی لازم در قالب مقوله‌ای مهم و جدی تحت عنوان «سواد رسانه‌ای». مدت زمان حضور در فضای مجازی و نحوه استفاده از آن به مدیریت و برنامه‌ریزی نیاز دارد. این فضا با تمام مزیت‌ها و کارکردهای مثبت غیرقابل کتمانی که دارد، اگر بدرستی استفاده نشود، به‌طور قطع معضلاتی را با خود به همراه خواهد داشت. شبکه‌های اجتماعی اگر باعث گسست کاربران خود از زندگی واقعی و محیط پیرامون شوند معضل خواهند بود بدون تردید. این فضای به نسبه تازه از راه رسیده، همان‌قدر که می‌تواند کیلومترها را حذف کند و مسافت‌ها را اندک؛ به همان میزان که قادر است فرآیند چند روزه نامه‌نگاری را به یک کلیک ختم کند؛ اعضای یک فامیل را که شاید در طول سال هیچ خبری از هم نداشتند در شمایل یک گروه خانوادگی دور هم گردآورد و ... و ... این کارکرد توانایی هم دارد که سبب غربت و دوری انسان‌ها از اجتماع پیرامون خود شود.

مشاهده پرشمار آدم‌هایی که خسته و مغموم سر در گوشی تلفن‌های همراه خود دارند و نسبت به آنچه‌ در اطرافشان‌ می‌گذرد و در جریان است، بی‌تفاوت هستند یک زنگ خطر است؛ هشداری که مدت‌هاست صدایش به گوش می‌رسد و اگر عاجلانه فکری برایش نشود، قابلیت تبدیل شدن به یک بحران اجتماعی را دارد. این معضل در خصوص کاربران کم سن و سال و به طور مشخص کودک و نوجوان‌، گل‌درشت‌تر و حساس‌تر هم می‌شود. چنین کاربرانی در طول زمان در ارتباط‌گیری با دیگر افراد و حتی بیان نظرات خود در زندگی واقعی و مناسبات اجتماعی ناتوان شده و مبتلا به مشکلات متعدد خواهند شد. نگرش به این موضوع از زاویه‌ای دیگر می‌تواند به نتیجه نه چندان خوشایند دیگر هم ختم شود؛ شاید ارتباطات اجتماعی ما آن‌قدر با نارسایی همراه است که افراد ترجیح می‌دهند مناسبات خود را در فضای دیگری پایه‌‌ریزی کنند. به تعبیر بهتر، کنش‌های اجتماعی در جامعه ما آن‌قدر پیچیده و غامض شده است که آدم‌‌ها عطایش را به لقایش می‌بخشند و به یک فضای متفاوت فارغ از این پیچیدگی‌ها پناه می‌برند. بر جامعه‌شناسان و کارشناسان علوم ارتباطات است که با هم‌اندیشی و تعامل راه چاره‌ای را برای برون‌رفت از این وضعیت بیابند و ارائه کنند. انسان امروزی تنهاست و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برآمده از آن به این تنهایی دامن زده است.

محسن محمدی

دبیر رادیو و تلویزیون