سوم آبان از سوی انجمن دیرینه‌شناسی ایران «روز ملی فسیل ایران» نامیده شد

فلسفه اعلام روزی به نام سنگواره‌ها

چیزهای متناقض و عجیبی در کشور ما هست که ذکر برخی مایه افتخار است و برخی مایه اندوه. مثلا ایران یکی از بهترین کشورهای دنیاست برای پژوهش در حوزه دیرینه‌شناسی؛ به قولی «ایران بهشت دیرینه‌شناسان است»؛ اما برعکس، دیرینه‌شناسی یکی از مهجورترین و شاید مغضوب‌ترین رشته‌های پژوهشی در کشور ماست.

کد خبر: ۱۰۸۶۸۵۹

حتی مفهوم دیرینه‌شناسی هم در ایران ناشناخته‌ است و اغلب مردم به خطا تصور می‌کنند دیرینه‌شناسی نام دیگر باستان‌شناسی است! میان مردم کشور ما تفاوت سنگواره‌ها (که بقایای به جا مانده از زندگی جانداران پیش از انسان هستند) و اشیای باستانی (که بازمانده‌هایی از دوران زندگی انسان‌ها هستند) موضوعی است مبهم و تفاوت سنگواره‌ها با دیگر پدیده‌های زمین‌شناختی، بحثی است موهوم.

اما اگر کسی بخواهد در ایران دیرینه‌شناس شود، این مردم نیستند که راهش را سد می‌کنند؛ بلکه انواع و اقسام سیاست‌های درآمدمحور هستند که رشته‌های علوم پایه، ازجمله دیرینه‌شناسی را تحدید و تهدید می‌کنند. در فضای حرفه‌ای، همه شرایط برای ترغیب شما به انتخاب هر مسیری به جز مسیر پژوهش در علوم پایه مهیاست؛ از خانواده‌هایی که رشته‌ای جز پزشکی و مهندسی را شایسته فرزندان خود نمی‌دانند تا دانشگاه‌ها و قاطبه دانشگاهیانی که همه را تشویق به انجام طرح‌های «مساله‌محور» می‌کنند. این واژه مساله‌محور هم البته تعریف خاصی دارد و فقط «مسائلی» را محوری می‌داند که مستقیما با پول و اقتصاد پیوند خورده باشند.

اما در خارج از مرزهای ایران، نه در غرب که مدت‌ها پیش توسعه‌یافته و نه در کشورهای تازه‌توسعه‌یافته آسیا، چنین رویکرد یک‌جانبه‌ای که به سود حوزه‌های فنی و به ضرر علوم پایه تمام شود، مشابهی ندارد. دیرینه‌شناسی یکی از همین رشته‌های ظاهرا غیراقتصادی و بی‌فایده از نگاه دولتمردان و بسیاری اصحاب دانشگاه ایرانی است که خلاف‌آمد عادت، در تمام کشورهای آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، اروپا، آفریقای جنوبی، استرالیا، نیوزلند و بسیاری کشورهای آسیایی مثل چین، ژاپن، مغولستان، قزاقستان، تایلند، اندونزی، هند، پاکستان و حتی میانمار مورد توجه جدی قرار دارد. در همه این کشورها کمک‌هزینه‌های دولتی فراوانی متوجه پژوهش‌های دیرینه‌شناسی می‌شود و دیرینه‌شناسی همان‌قدر مورد توجه خواص و عوام است که مثلا زیست‌فناوری و فیزیک مورد توجه هستند، اما چرا؟ مطمئن باشید این موضوع ربطی به اکتشافات نفتی و معدنی ندارد، زیرا مسائل این حوزه‌ها، دخل و خرج چندانی به دغدغه‌های علمی دیرینه‌شناسان ندارد.

در پاسخ باید گفت شاید مهم‌ترین فایده دیرینه‌شناسی برای همه این کشورها، وابستگی این پژوهش‌ها به زمین باشد. نخست این‌که هیچ کشوری حق ندارد سنگواره‌های کشورهای دیگر را بدون اجازه کشور مبدأ نگهداری کند؛ دوم این ‌که پرورش نسلی از دانشمندان بومی در حوزه دیرینه‌شناسی در هر کشوری ضروری می‌شود. دیرینه‌شناسان جزو معدود دانشمندانی هستند که به‌آسانی نمی‌توانند جلای وطن کنند، چون برای ایشان هیچ‌جا بهتر از وطن نیست؛ سوم این‌که سنگواره‌ها گرچه محدودیت جغرافیایی دارند، ولی پژوهش‌ها و اخبار آنها در همه جهان دست‌به‌دست می‌رود و موجب افتخار ملی می‌شود.

پژوهشگران دیرینه‌شناس ایرانی به همه این موارد واقفند، ولی تقریبا هیچ‌کس دیگر، تاکنون به این موضوعات اهمیتی نداده است. این است که باید روز ملی سنگواره را در ایران جدی بگیریم و مبارک شمریم! بیش‌باد!