رهاورد سفر ملک سلمان به سرزمین تزارها

توافق‌نامه های اقتصادی

به گزارش جام جم آنلاین، سفر ملک سلمان به روسیه با امضای 14 سند همکاری در زمینه‌های مختلف بین دو کشور همراه شد. این قراردادها را در سه حوزه مهم نظامی، انرژی و هسته‌ای می‌توان تقسیم کرد.

1- مقامات سعودی درباره خرید حدود 3 میلیارد دلار سلاح از روسیه به توافق رسیدند. شاید مهمترین بخش توافق تسلیحاتی ریاض – مسکو که هنوز در دست بررسی است، فروش سامانه دفاع ضدموشکی اس 400 به عربستان باشد که در نوع خود دارای اهمیت زیادی است، و توان دفاعی عربستان را برخلاف وابستگی تاریخی به آمریکا این بار به یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاع ضدموشکی روسی مجهز می‌کند.

2- توافق دیگر درباره ادامه همکاری‌های دو کشور در بازار جهانی نفت است. الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه درباره نتایج مذاکراتش با خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان گفت: روسیه درباره بازار نفت هیچ اختلافی با عربستان ندارد، و به اقدام مشترک برای کاهش تولید نفت پایبند است.

حدود 9 ماه پیش وزرای نفت کشورهای عضو اوپک و روسیه با توافق راهبردی برای کاهش تولید نفت، موجب ثبات بازار و بهبود در نرخ جهانی نفت شدند.

3- نتیجه دیگر سفر ملک سلمان به مسکو توافق درباره توسعه فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای در عربستان است. در این چارچوب شرکت هسته‌ای روس اتم و عربستان یک «برنامه همکاری» را در زمینه استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای امضا کردند. مطابق این توافق دو طرف در زمینه ساخت راکتورهای کوچک و متوسط تولید برق و نمک‌زدایی از آب دریا سرمایه‌گذاری خواهند کرد.

توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای عربستان، آموزش کارکنان مراکز هسته‌ای این کشور و ساخت یک نیروگاه هسته‌ای در عربستان از دیگر مفاد توافق دو طرف است.

عربستان اوایل سال 2017 هم یک تفاهم نامه ساخت راکتورهای هسته‌ای را با چین امضا کرد. ریاض قصد دارد تا 20 سال آینده 16 راکتور هسته‌ای بسازد.

سطح واقعی روابط روسیه و عربستان

در نگاه تاریخی، روابط روسیه و عربستان همواره روابطی عادی و غیر راهبردی بوده است. علت این امر هم در ماهیت غربی خاندان آل‌سعود و مناسبات راهبردی ریاض با جهان غرب نهفته است.

به عبارت دیگر رژیم آل‌سعود که موجودیت خود را متاثر از حضور استعماری بریتانیای کبیر در خاورمیانه پساعثمانی می‌داند، همواره یکی از کانون‌های اصلی نفوذ انگلیس و آمریکا در حوزه خلیج فارس بوده است. موقعیتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سیاست خارجه مستقلانه جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش تثبیت شد.

به همین دلیل حاکمیت سعودی در قطب‌بندی نظام منطقه‌ای و بین‌المللی همواره تابعی از بلوک غرب و سیاست‎های آمریکا بوده، و شخصیت مستقلی در سیاست خارجی نداشته، و این نکته که ملک سلمان در تاریخ 85 ساله پادشاهی سعودی، اولین شاه عربستان است که به روسیه سفر کرده است، سطح واقعی مناسبات دو کشور را به درستی نشان می‌دهد.

در شرایط کنونی هم مواضع ریاض و مسکو در خصوص تحولات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی در تقابل با هم قرار دارد و همین امر نیز مانع از تبدیل شدن روابط دو کشور به مناسبات راهبردی، بلندمدت و ریشه دار شده است.

اختلاف عمیق سیاست‌های روسیه و عربستان در مساله مبارزه با تروریسم و تحولات کشورهای سوریه، عراق، یمن و قطر و نگاه متمایز دو کشور به موضوع برجام و توافق هسته‌ای ایران با گروه 1+5 بخشی از اختلافات عمیق ریاض و مسکو در حوزه منطقه‌ای به شمار می‌آید که مانع از تعریف روابط دو کشور در حوزه مناسبات راهبردی است.

«النا سوپونینا» شرق شناس روسی در گفتگو با خبرگزاری «نووستی» گفته است: سفر پادشاه عربستان به روسیه یک سفر تاریخی است، زیرا بعد از گذشت 10 سال از سفر رسمی ولادیمیر پوتین به عربستان صورت گرفته است و علت تاخیر آن هم جنگ‌ها و بحران‌های متعدد در منطقه خاورمیانه بود که باعث بروز اختلاف در موضع گیری‌های مسکو و ریاض و سردی روابط دو کشور شده است.

با این حال عربستان به عنوان منبع سرشار نفت و سرمایه مورد توجه کشورهای مختلف جهان بوده و دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا پیش از سفر جنجالی اخیرش به این کشور از عربستان به عنوان گاو شیرده یاد کرده بود، به همین دلیل طبیعی است که روسیه هم تلاش کند از ذخایر ارزی سرشار و منایع مالی عظیم این کشور سهم خود را بردارد.

اهداف سیاسی سفر ملک سلمان به مسکو

خارج از اهداف اقتصادی سفر ملک سلمان به روسیه، آل سعود اهداف سیاسی مهمی را هم در این سفر در نظر داشته‌اند. برخی ناظران از «تلاش برای نزدیک سازی سیاست منطقه‌ای روسیه به عربستان» به عنوان ماهیت کلی اهداف این سفر در ابعاد سیاسی یاد می‌کنند.

مقامات کرملین در موضوعات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی مواضعی کاملا متفاوت با عربستان داشته و دارند. در سوریه رژیم سعودی به عنوان بخشی از ائتلاف آمریکایی یکی صحنه‌گردانان حمایت از تروریسم تکفیری است که رهبری بخش‌های عمده‌ای از معارضان و تروریست‌ها برای براندازی رژیم سوریه و شخص بشار اسد را بر عهده داشته است.

اما در شرایط کنونی که شکست عناصر تروریستی و معارضین مسلح در سوریه قطعی شده است، ریاض تلاش دارد با نزدیک شدن به مسکو و اعمال تغییر تاکتیکی در سیاست‌های خود، سهمی در آینده سوریه به دست آورد، و روسیه را از ادامه مشارکت با ایران در مدیریت تحولات سوریه بازدارد.

تکرار ادعاهای ضد ایرانی ملک سلمان در مسکو که تهران را به مداخله در کشورهای منطقه و حمایت از تروریسم متهم کرده است، گویای هدف ضدایرانی وی در این سفر است. موضعی که با سکوت معنا دار رئیس جمهوری روسیه مواجه شد، و به قول محافل سیاسی و رسانه‌ای، وی پاسخ منفی قاطعی به ریاض داد.

روزنامه آمریکایی «هافینگتون پست» در این باره نوشت: «ملک سلمان نتوانست پوتین را برای دوری از ایران متقاعد کند.»

در واقع سفر ایران‌هراسانه ملک سلمان به روسیه که کمتر از یک ماه پس از سفر مشابه رئیس کابینه صهیونیستی به مسکو صورت گرفت، سرنوشتی غیر از سفر بنیامین نتانیاهو نداشت، و نتوانست در نگاه مسکو به تهران و همراهی روسیه و ایران در مدیریت تحولات منطقه‌ای تغییری ایجاد کند.

در خصوص یمن، عراق و قطر هم مقامات روسیه هیچ موضعی دال بر تغییر در مواضع پیشین خود اتخاذ نکرده و همچنان بر پرهیز ریاض از توسل به تجاوز و تحریم علیه کشورهای منطقه اصرار دارند.

با این همه سفر ملک سلمان به روسیه را باید نمادی از تلاش برای بهبود روابط ریاض – مسکو و پذیرش نقش مهم روسیه در معادلات خاورمیانه دانست. اظهارات اخیر عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در حمایت از طرح کاهش مناطق تنش در سوریه و عقب نشینی از شرط حذف اسد از آینده سوریه نشانه‌هایی از تغییر در نگاه عربستان است که درچارچوب پذیرش نقش روسیه در تحولات سوریه ارزیابی می‌شود.

جمع بندی

سفر ملک سلمان به سرزمین تزارها از نگاه دو طرف پیام‌ها، اهداف و دستاوردهای متفاوتی داشته است.

سعودی‌ها در این سفر تلاش کرده‌اند با نشان دادن توان مالی و قدرت خرید و مشارکت اقتصادی خود به روس‌ها یادآوری کنند که سرمایه و ذخایر ارزی سرشار عربستان قابل چشم‌پوشی برای هیچ قدرتی نیست.

بعلاوه مقامات ریاض تلاش کرده‌اند، در این سفر از سردی روابط دو کشور بکاهند، و دور جدید مناسبات با روسیه را برای جلب نظر مقامات کرملین آغاز کنند. در این چارچوب تعدیل مواضع ریاض در موضوعات منطقه‌ای، نوعی بازسازی در سیاست خارجی عربستان ارزیابی می‌شود.

با این همه سطح 3 تا 5 میلیارد دلاری توافقنامه های دو کشور در این سفر و مقایسه آن با حجم 500 میلیارد دلاری توافقات اخیر عربستان و آمریکا، این نکته را نشان داد که همچنان نگاه راهبردی عربستان به آمریکاست، و این کشور در دور جدید تعامل با روسیه هم صرفا نگاهی تاکتیکی و مقطعی دارد.

از سوی دیگر روسیه نیز نشان داده است که با توجه به موقعیت منطقه‌ای عربستان بنا ندارد برای همیشه سیاست تقابل با این کشور را در پیش بگیرد، و می‌کوشد با تنوع بخشی به قدرت بازیگری خود در منطقه از ظرفیت‌های این کشور ثروتمند و دارای ‌نفوذ در حوزه خلیج فارس، خاورمیانه و جهان اسلام برای پیشبرد اهداف منطقه‌ای خود بهره بگیرد.

اما آنچه فراتر از این اهداف و دستاوردها در خصوص روابط ریاض و مسکو قابل توجه است، عمق شکاف راهبردی دو کشور در خصوص تعامل با آمریکا، حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم است.

اختلافاتی که با منافع حیاتی دو کشور گره خورده و به نظر نمی‌رسد دو طرف شرایط، برنامه و اراده‌ای جدی برای تغییر در این خصوص داشته باشند. در نتیجه انتظار تغییری راهبردی در مناسبات مسکو و ریاض به رغم سفر ملک سلمان به روسیه انتظاری دور از واقعیت و رویایی به نظر می‌رسد.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین