نظرخواهی بزرگ جام‌جم درباره بهترین‌های سینمای دفاع مقدس

هرکدام از فیلم‌ها از زاویه‌ای به جنگ و مقاومت پرداخته و گوشه‌ای از دلیری‌های رزمنده‌های کشور را در مقابله با دشمن نشان دادند. دهه 90 اگرچه دیگر نشانی از رونق تولید در این عرصه ندارد، اما همچنان فیلم‌هایی ساخته می‌شود و نمی‌گذارد غبار سال‌های دوری از دوران دفاع مقدس، روی اهداف و آرمان‌ها بنشیند؛ آثاری که به لحاظ تکنیکی و ساختاری و نوآوری در فرم، واجد استانداردهای مناسب هستند و در مقایسه و رقابت با دیگر فیلم‌ها حرف‌هایی جدی برای گفتن دارند. نکته مهم درباره فیلم‌های متاخر این حوزه، طیف سنی کارگردان‌ها و پدیدآورندگان آنهاست و از فیلمسازان پیشکسوت و صاحب‌نام تا جوانانی که خود نقشی در جنگ نداشته‌اند و سنشان به مشارکت در آن قد نمی‌داد، در میان سازندگان آثار دفاع مقدس و عرصه سینمای مقاومت به چشم می‌خورد.

انتخاب بهترین فیلم و بهترین کارگردان از میان این همه گزینه موجود از اوایل دوران جنگ تحمیلی تاکنون کار بسیار سختی است، اما ما در هفته دفاع مقدس از صد نفر از اهالی سینما خواسته‌ایم دست به این گزینش دشوار و البته دوست‌داشتنی سینمایی بزنند.

ستاره اسکندری، امیر اسفندیاری، انسیه شاه‌حسینی، سیدرضا اورنگ، غلامرضا فرجی، بهرام عظیمی، جواد نوروزبیگی، محمدحسین فرحبخش، سیداحمد میرعلایی، مازیار رضاخانی، امیرحسین صدیق، حسین ایری، رضا سبحانی، روح‌الله سهرابی، سعید سهیلی، شاهد احمدلو، عباس نادری، فخرالدین صدیق‌شریف، محمد احمدی، محمد جعفری، محمدقاصد اشرفی، مهرداد غفارزاده، هادی داداشی، نیوشا ضیغمی، بهروز شعیبی، حمید فرخ‌نژاد، ناصر ملک‌مطیعی، محمد متوسلانی، سارا خوئینی‌ها، احسان عبدی‌پور، محمدصادق کوشکی، گلاره عباسی، بهنوش بختیاری، حمیدرضا مدقق، مهشید افشارزاده، فرود عوض‌پور، ابراهیم وحیدزاده، عبدالله باکیده، بهاره رهنما، جمال شورجه، علی ملاقلی‌پور، افسانه بایگان، سیاوش حقیقی و فریبا نادری جمعی از سینماگرانی هستند که در روزهای گذشته در نظرسنجی بزرگ جام‌جم درباره بهترین‌های سینمای دفاع مقدس شرکت و بهترین‌های خود را انتخاب کردند. نظرات و انتخاب‌های جمعی دیگر از چهره‌ها و اهالی سینما امروز و در این صفحه، پیش روی شماست.

همایون ارشادی، بازیگر

به نظرم بهترین فیلمی که در عرصه سینمای دفاع مقدس ساخته شده، «ملکه» است. این فیلم ضمن این‌که درباره جنگ حرف می‌زند، بیشتر مباحثی چون انسانی و صلح‌طلبانه را مطرح می‌کند. در یکی از سکانس‌های فیلم، رزمنده ایرانی با این‌که امکان شلیک به افسر عراقی را دارد، اما این کار را انجام نمی‌دهد. یکی دیگر از فیلم‌های خوب این عرصه، «سرو زیرآب» است که البته هنوز اکران نشده. این فیلم هم از زاویه‌ای دیگر به دوران جنگ و دفاع مقدس پرداخته است.

بهترین کارگردان سینمای دفاع مقدس هم آقای محمدعلی باشه‌آهنگر، سازنده این دو فیلم است که البته فیلم‌های خوب و تاثیرگذار دیگری هم در این زمینه در کارنامه دارد.

حبیب اسماعیلی، تهیه‌کننده و مدیرپخش سینما

فیلم «سفر به چزابه» را خیلی دوست دارم، دلیلش این است که فیلم از دل خود فیلمساز، مرحوم رسول ملاقلی‌پور بیرون آمده. او خودش هم در زندگی آدم شفاف و خوبی بود. نه فیلم بازی می‌کرد و نه دروغ می‌گفت. رسول واقعا آن چیزی را که شاهدش بود و در رگ و استخوانش وجود داشت در فیلم‌ها به تماشاگران منتقل می‌کرد. او مصداق وقتی از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند، بود. رسول جزو اولین فیلمسازان بود که در این زمینه گام برداشت. انتخاب او به معنی نادیده گرفتن دیگر کارگردانان این عرصه و فیلم‌های خوب آنها نیست.

همین‌طور «بوی پیراهن یوسف» ساخته آقای حاتمی کیا که از آثار مورد علاقه من در حوزه سینمای دفاع مقدس است. «باشو غریبه کوچک» اثر آقای بیضایی را هم خیلی دوست دارم، چون نگاهی غیرمستقیم به جنگ دارد.

ما خودمان هم در زمان جنگ، فیلمی به نام «حریم مهرورزی» را کار کردیم که نگاهی انسانی و صلح‌طلبانه داشت و به موضوع جنگ‌زده‌ها می‌پرداخت.

مهدی بوستانی، فیلمنامه‌نویس و کارگردان

به نظرم فیلم دفاع مقدسی یا به تعبیر غیربومی‌اش، فیلم جنگی فیلمی است که قصه و فضایش یا مستقیما در جبهه‌های جنگ و شهرهای درگیر جنگ می‌گذرد یا تاثیرات مستقیم جنگ بر رزمندگان یا خانواده‌هایشان را مطرح می‌کند. و در میان این‌گونه از فیلم‌ها، آنها که ملموس‌تر و واقعی‌تر و به ذات زندگی روزمره نزدیک‌ترند و از شعار پرهیز دارند، در ذهن ماندگارتر هستند. با این نگاه و در این لحظه بر حسب آنچه ذهن یاری می‌کند، سه انتخاب من می‌شود: بوی پیراهن یوسف( ابراهیم حاتمی‌کیا)، شیار 143(نرگس آبیار) و ایستاده در غبار(محمدحسین مهدویان).

کیوان امجدیان، روزنامه‌نگار و منتقد سینما

در میان فیلم‌های سینمای دفاع مقدس، بیشتر از همه «سرزمین خورشید» را می‌پسندم. البته انتخاب از میان این همه فیلم خوب بسیار سخت است و قطعا فیلم دوم تا دهم اختلاف‌های میلی‌متری با هم خواهند داشت. این فیلم به نظرم تنها فیلمی از دفاع مقدس است که شکل ارائه درستی دارد و با ساختاری شبیه وسترن، از باسمه‌ای شدن پرهیز می‌کند. نماهای لانگ و استفاده از عناصر زیاد در هر قاب باعث می‌شود مخاطب کلیتی را در ذهن تصور کند و دست‌کم با جزئی از آن همدل و همراه شود. در بقیه فیلم‌ها با وجود محسنات زیاد، شکل و ساختار فیلم با نماهایی بسته و عناصر محدود و آکسسوار کاملا انتخاب شده و میزانسن‌هایی که من به آنها نقطه زن می‌گویم (و هدف غایی آنها، تنها کمک به القای مفهوم یا نتیجه روایی مورد نظر کارگردان است) و دست‌کم برای لحظاتی مخاطب را به شک می‌اندازد که نکند یکی سحرم کرده و دارد فقط برایم قصه تعریف می‌کند... و البته باز به مدد استفاده درست کارگردان از ابزارهایش دوباره به خلسه می‌رود.

در فیلم سرزمین خورشید، کارگردان کناری می‌ایستد و گرچه باز همه چیز را او انتخاب کرده، اما چنان مخاطب را مخیر نشان می‌دهد که او ذره‌ای به این‌که در فضای واقعی است و فیلم و قصه‌ای در کار نیست، شک نمی‌کند. فیلم سرزمین خورشید از آنهاست که بعدها بیشتر دیده و درک می‌شود. بهترین کارگردان سینمای دفاع مقدس هم ابراهیم حاتمی‌کیاست به دلیل انتخاب موقعیتش و این‌که حاضر نشده به هیج قیمتی آن‌طرف مردم باشد. او همیشه کنار مردم بوده و در قالب فیلم‌های دفاع مقدسی، حرف‌های مردم دوره خودش را با شهامت زده است.

حسین مسافرآستانه، مدیر فرهنگی

انتخاب من از میان آثار سینمای دفاع مقدس، فیلم «از کرخه تا راین» است؛ به دلیل این‌که به وضعیت رزمندگان در سال‌های پس از جنگ پرداخته است. ضمن این‌که مساله این فیلم فقط هشت سال دفاع مقدس نیست، بلکه اثرات دوران دفاع مقدس در زندگی امروز ساری و جاری است و به مسائلی می‌پردازد که ما هنوز با آنها زندگی می‌کنیم. من هم کارهای رسول (ملاقلی‌پور) را خیلی دوست داشتم و هم کارهای ابراهیم (حاتمی‌کیا) را. به جز «از کرخه تا راین» فیلم «آژانس شیشه‌ای» او را هم خیلی دوست داشتم. کارهای رسول را هم دوست داشتم؛ از فیلم‌هایی چون «افق» تا «نجات‌یافتگان» و «سفر به چزابه».

کامران تفتی، بازیگر سینما و تلویزیون

رسول ملاقلی‌پور و ابراهیم حاتمی‌کیا، بهترین کارگردان‌های سینمای دفاع مقدس هستند. فیلم‌های «قارچ سمی» و «آژانس شیشه‌ای» هم از نظر من بهترین فیلم‌هایی هستند که در این زمینه ساخته شده است. صاحب سبک بودن ابراهیم حاتمی‌کیا و شناخت او از مقوله جنگ دلیل انتخاب من است. درباره زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور هم باید بگویم او چریک‌ترین فیلمسازی است که ممکن بود این مملکت به خودش ببیند. او با توپ و تانک و اسلحه می‌توانست شعر بگوید و تصویر بسازد. خدا را شکر این ویژگی بخوبی به نسل جوان فیلمسازان هم منتقل شده و آقای محمدحسین مهدویان عزیز و همه جوان‌های فعال در این عرصه هم حضور موفقی دارند و فیلم‌های خوبی می‌سازند.

مهدی امینی‌خواه، بازیگر تلویزیون و سینما

فیلم‌های مختلفی درباره دفاع مقدس ساخته شده و هر کدام از فیلم‌ها و فیلمسازان با رویکردی چه جدی و چه طنز و کمدی سراغ این دوران رفته و به شکل‌های گوناگون به آن پرداخته‌اند و رشادت‌ها و ایثارگری‌های رزمنده‌ها را به تصویر کشیده‌اند. «عقاب‌ها» ساخته زنده‌یاد ساموئل خاچیکیان، «کانی مانگا» ساخته مرحوم سیف‌الله داد و «سفر به چزابه» ساخته زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور از فیلم‌های مورد علاقه من در حوزه سینمای دفاع مقدس است. به نظرم بهترین کارگردان‌های این عرصه هم آقایان ابراهیم حاتمی‌کیا و رسول ملاقلی‌پور هستند. باید از آقای عبدالله باکیده هم نام ببرم که ایشان هم فیلم‌های خوبی دراین زمینه ساخته‌اند.

عبدالله اسکندری، طراح چهره‌پردازی

انتخاب من در سینمای دفاع مقدس، فیلم «دوئل» آقای احمدرضا درویش است؛ این فیلم در این زمینه خیلی خوش ساخت و واقعا یک فیلم سینمایی بود و هیچ چیزی به آن سنجاق نشده است. در بخش بهترین کارگردان این عرصه هم آقای درویش را انتخاب می‌کنم، چون فیلم‌های باورپذیری درباره جنگ ساخته‌اند.

بهزاد خداویسی، بازیگر

واقعا نمی‌شود از میان این همه فیلم خوب دفاع مقدسی یک فیلم را انتخاب کرد، بنابراین من شش فیلم را در این حوزه انتخاب می‌کنم؛ کیمیا، هور در آتش، ایستاده در غبار، اشک سرما، اتوبوس شب و باشو غریبه کوچک. عزیزالله حمیدنژاد و احمدرضا درویش هم بهترین کارگردان‌ها و خسرو شکیبایی و پرویز پرستویی هم بهترین بازیگران سینمای دفاع مقدس هستند.

امیریل ارجمند، بازیگر تلویزیون و سینما

مطمئنم با آمار بالا فیلم «آژانس شیشه‌ای» در صدر این نظرسنجی قرار دارد. اگر می‌خواهید هم چالش درباره جنگ و مظلومیت و گاهی هم محکومیت را ببینید، این فیلم بهترین و کامل‌ترین گزینه و ملغمه‌ای درستی از همه این چیزهاست. به نظرم بهترین کارگردان عرصه سینمای دفاع مقدس زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور بود که لحظات حسی و تاثیرگذار خیلی خوبی در فیلم‌هایش داشت. او خیلی خوب قصه تعریف می‌کرد. بویژه در این زمینه باید به فیلم «قارچ سمی» ایشان اشاره کنم. اما فیلم‌های آقای ابراهیم حاتمی‌کیا خرد شما به عنوان تماشاگر را درگیر می‌کند و وقتی تماشای آثار او مثل «آژانس شیشه‌ای» را به پایان می‌رسانید، تا مدت‌ها با آن سر می‌کنید. فیلم «از کرخه تا راین» و «بوی پیراهن یوسف» هم چنین کاری با مخاطبان می‌کنند.

حبیب ایل‌بیگی، قائم مقام بنیاد سینمایی فارابی

نسل ما به دلیل این‌که ارتباطمان با موضوع جنگ و دفاع مقدس بیشتر است، حتی از دیدن فیلم‌های مستند هم در این خصوص به وجد می‌آید و هنوز هم هرجا فیلمی را نمایش دهند، تا آخر آن را تماشا می‌کنیم. حکایت ما با حکایت مخاطب عام فرق می‌کند. اما به نظرم الان باید حتما به کسانی فکر کرد که هیچ تصویر و ذهنیتی از آن دوران ندارند. باید دید چه چیزی می‌تواند آنها را پای این آثار نگه دارد. در فیلم‌های سال‌های گذشته، بیشتر فیلم «ایستاده در غبار» را انتخاب می‌کنم، انتخاب من به‌دلیل کمی روتوش نکردن این فیلم از یک قهرمان ملی و رخدادهای دوران دفاع مقدس است. این نکته باورپذیری تقریبا در فیلم‌های قدیمی کمی سخت بود، به دلیل این‌که رزمنده‌ها را طوری تصویر می‌کردند که با واقعیت فاصله داشت و گاهی در معرفی افراد رزمنده اغراق می‌شد.

به نظرم یکی از فیلم‌هایی که در این عرصه از قلم افتاد و مورد بی مهری واقع شد، فیلم «سرزمین خورشید» ساخته آقای احمدرضا درویش است. این فیلم چند سال زودتر از فیلم «نجات سرجوخه رایان» و با امکانات سینمای ایران ساخته شد، اما به نظرم برخی سکانس‌های آن واقعا فوق العاده بود. این فیلم به زیبایی به موضوع خرمشهر پرداخت، هر چند در این زمینه باید به فیلم «روز سوم» هم اشاره کنم.

من کارهای رسول ملاقلی‌پور را خیلی دوست داشتم و در فیلم‌هایی چون «نجات‌یافتگان» و «سفر به چزابه» خیلی دلچسب و واقعی سراغ موضوع جنگ رفت. حتی هنوز هم که این فیلم‌ها را می‌بینم، باز فکر می‌کنم دفعه اولم است و آنها را تا پایان با عشق و علاقه تماشا می‌کنم. کارهای آقای ابراهیم حاتمی‌کیا هم متفاوت و خیلی سینمایی است. فیلم «بادیگارد» او که جزو سینمای مقاومت محسوب می‌شود، جذابیت‌های سینمایی زیادی دارد.

دیگر الان از سینمای ما پذیرفته نیست که آثار سطح پایین در این حوزه ساخته شود. خوشبختانه هماهنگی‌هایی هم با نهادهای متولی در این زمینه انجام شده و شورایی را در بنیاد فارابی راه‌اندازی کردیم تا با هم‌افزایی و تعامل خوب، آثار استاندارد و جذابی در این خصوص تولید شود.

مهدی عظیمی‌میرآبادی، مدیر سینمایی

فیلم محبوب من در زمینه دفاع مقدس، «آژانس شیشه‌ای» ابراهیم حاتمی‌کیاست. این فیلم از آن آثاری است که بارها می‌توان دید و اطلاعات و ریزه‌کاری‌های بیشتری از آن دریافت کرد. به نظرم این فیلم یکی از نوادر سینمای ایران است که آن سه‌گانه‌ای را که باید داشته باشد دارد؛ سه‌گانه‌ای که هر فیلمی باید سعی کند به‌طرز اعلا داشته باشد. اول وجه فنی و هنری است که آژانس شیشه‌ای بخوبی این جنبه را دارد و مخاطب را به اعتراف وا می‌دارد که فیلم هنرمندانه و باشکوهی دیده است. نکته دوم این‌که هر فیلمی باید کار رسانه هم انجام دهد و آن پیام‌های موردنظر نویسنده و کارگردان را بخوبی به مخاطب منتقل کند. سومین نکته از منظر ارتباط با مخاطب وجهه صنعتی فیلم است که آژانس شیشه‌ای در این زمینه هم موفق عمل کرد و یادم است در همان مقطعی که اکران شد، جایزه بزرگی را به خاطر فروش بیشتر از 500 میلیون تومان دریافت کرد. این فیلم از همان سال‌های 76 و 77 در هر بار نمایش، همچنان تماشاگر دارد و هیچ کس از دیدن این فیلم احساس خستگی نمی‌کند. آژانس شیشه‌ای، بهترین الگو و کلاس درس برای فیلمسازان و علاقه‌مندان به فیلمسازی است. جایگاه ابراهیم حاتمی‌کیا در سینمای دفاع مقدس ارزشمند است، اما انتخاب من در بخش بهترین کارگردان این عرصه، عزیزالله حمیدنژاد است که با جدیت و موشکافی فیلم‌های خیلی خوبی در سینما و بویژه درباره جنگ ساخته، دراین میان باید به فیلم خوب و تاثیرگذار «اشک سرما» اشاره کنم.

علیرضا رضاداد، مدیر سینمایی

اگر از مجموعه آثار حاتمی‌کیا و درویش که به نظر من بهترین فیلمسازان دفاع مقدسند، بگذریم، من به دو فیلم مرحوم رسول ملاقلی‌پور به نام‌های «سفر به چزابه» و «نجات‌یافتگان»، به خاطر نگاه و ساختار متفاوت در زمان ساختشان علاقه‌مندم. اما در میان همه آثار همچنان «مهاجر» و «دیدبان» از رتبه بالاتری از نظر من برخوردار است.

پژمان نعمت‌پور، فیلمساز

از کرخه تا راین و بوی پیراهن یوسف بدون شک جزو بهترین‌های سینمای دفاع مقدسند، چون هر دو مظلومیت ایران در دفاع مقدس را به بهترین و هنرمندانه‌ترین شکل نشان می‌دهند. فیلم‌هایی که هر چند کمترین تصاویر جنگ را به مخاطب نشان می‌دهند، اما بیشترین تاثیر را بر او می‌گذارند. عواقب هر جنگی طولانی‌تر از تاریخ آن جنگ خواهد بود و حاتمی‌کیا استاد مسلم بیان سینمایی جنگ و عواقب آن است.

مسعود نجفی، روزنامه‌نگار و مدیر سینمایی

انتخاب اول من در سینمای دفاع مقدس، فیلم «آژانس شیشه‌ای» ابراهیم حاتمی‌کیاست و دلیل این انتخاب هم جلوتر بودن کارگردان از دوران و روایتی روان از تبعات جنگ تحمیلی و جاری بودن آن در زندگی امروز است. «میم مثل مادر» ساخته رسول ملاقلی‌پور هم انتخاب دوم من است. این فیلم نشان داد همچنان بعد از گذشت سال‌ها می‌توان با موضوعی عاطفی سراغ جنگ تحمیلی رفت و تاثیرگذار بود. بهترین کارگردان سینمای دفاع مقدس هم ابراهیم حاتمی‌کیاست.

مهران رجبی، بازیگر

در میان آثار مختلف و افرادی که در این سال‌ها درباره دفاع مقدس فیلم ساخته‌اند انتخاب من فیلم به نام پدر است؛ فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم حاتمی‌کیا.

علی رستگار