رونمایی از جرم در حاشیه شهر

موضوع حاشیه‌نشینی یکی از معضلات شهری است که از حیث بستر قرار گرفتن برای ارتکاب جرایم مورد توجه کارشناسان حقوقی، قضایی و جرم‌شناسان بوده است. این که جرایم در مناطق حاشیه‌ای بیشتر از سایر مناطق است مورد پذیرش همه بوده و آمارهای به دست آمده از پرونده‌های مطروحه در دادگستری نیز حکایت از این واقعیت دارد. مهاجرت از شهرها به حاشیه‌ها با سرخوردگی اجتماعی همراه است و آسیب‌های جدی روحی ـ روانی و اجتماعی در این مهاجرت‌ها نهفته است.

حاشیه‌نشینی یک پدیده اجتماعی است و امروزه به صورت یک معضل شهری خود را نشان داده، چراکه بین پدیده و جرایم و مسائل اجتماعی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و آمار جرایمی چون سرقت، اعتیاد و انحرافات اجتماعی بیشتر در این مناطق از شهر رخ می‌دهد. فقر اقتصادی، بالا بودن میزان جرایم و کمبود خدمات زیربنایی، پایین بودن سطح سواد، واحدهای مسکونی فرسوده و... از خصوصیات مشترک مناطق حاشیه‌نشین به شمار می‌روند. مناطق حاشیه‌نشین در برگیرنده جغرافیایی مشخص هستند که با ناهنجاری‌های اجتماعی به لحاظ از بین رفتن ارزش‌های انسانی در حاشیه شهرها بسرعت پرورش می‌یابد و اعمالی چون دزدی، اعتیاد، قاچاق، فحشا در آنجا بیش از متن اصلی شهر دیده می‌شود. افراد حاشیه‌نشین دارای خرده فرهنگ‌های خاص مناطق کوچک هستند و بسیار دیر جذب فرهنگ شهری می‌شوند.

مطابق قانون اساسی، یکی از وظایف قوه قضاییه پیشگیری از جرم است و همچنین مطابق ماده 4 قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1369 تامین امنیت و رفع معضلات اجتماعی به عهده نیروی انتظامی است. ولی این به آن معنی نیست که دستگاه‌ها و ادارات، دیگر تکلیف و مسئولیتی از این حیث ندارند. پیشگیری از جرم و تامین امنیت از مسائلی است که بدون دخالت سایر نهادها و دستگاه‌های دولتی و عمومی امکان دستیابی به آن امکان‌پذیر نیست.

قوه قضاییه و نیروی انتظامی هرچقدر سریع‌تر و با قاطعیت و دقت بیشتر مبادرت به برخورد با پدیده‌های مجرمانه کنند، باز ریشه و علل به وجود آورنده پدیده‌های مجرمانه مثل بیکاری و فقر و فاصله طبقاتی سرجای خود باقی است.

زنان و کودکان بیشتر آسیب می‌بینند

لیلا اسماعیلی، کارشناس ارشد روان‌شناسی درباره دلایل درگیر شدن حاشیه شهرها با بحران رشد بزه به جام‌جم می‌گوید: حاشیه‌نشین‌ها به افرادی گفته می‌شوندکه در محدوده شهر زندگی می‌کنند ولی جذب نظام اقتصادی اجتماعی نمی‌شوند. آنان با زندگی حاشیه‌ای، کار حاشیه‌ای و قطعا سرنوشت حاشیه‌ای روبه‌رو خواهند بود. بهداشت روانی و جسمی پایینی در افراد ساکن در حاشیه شهرها وجود دارد. همه این شرایط در کنار فقر و اعتیاد به سمت زندگی آنها می‌آید.

وی ادامه داد: آنان از سطح فرهنگی و تحصیلات پایین برخوردارند. مهارت‌‌های فنی آنها پایین است. همین باعث می‌شود در نتیجه این گونه افراد جذب مشاغل کاذب و مجرمانه شوند. برای آنها پر کردن اوقات فراغت معنا ومفهومی ندارد. آنها برای به دست آوردن پول سرقت یا تن‌فروشی می‌کنند یا مرتکب قتل می‌شوند.

این روان‌شناس افزود: آنها برای به دست آوردن مقداری پول برای تامین هزینه زندگی‌شان حاضر به انجام هر خلافی می‌شوند. اصولا حاشیه‌نشینی باعث ارتکاب جرم می‌شود. در حاشیه‌های شهرها بیشترین افرادی که در معرض خطر هستند، خانم‌ها و کودکان هستند که دچار بیشترین آسیب می‌شوند. کودکان بهداشت جسمی ندارند. از سویی دچار سوءتغذیه می‌شوند. دوران کودکی ندارند و نمی‌توانند از لذت‌های کودکانه و بازی‌های کودکانه بهره‌مند شوند. آنها دچار آسیب‌های جسمی و جنسی زیادی می‌شوند. از تحصیل محروم می‌مانند چون خانواده هزینه ندارد آنها را به مدرسه بفرستد که تحصیل کنند.

اسماعیلی گفت: گاهی نیز بچه‌هایی که در حاشیه‌‌های شهرها زندگی می‌کنند بهره‌مندی‌شان از تحصیل درصد ناچیزی است. آنها در کودکی و خیلی زود وارد بازار کار می‌شوند. باندهای قاچاق روی این رده سنی ـ کودکان ـ برای کارهای خلاف سرمایه‌گذاری می‌کنند. پدیده معتادشدن و اعتیاد میان این کودکان شکل می‌گیرد. هر قدر فقر بیشتری داشته باشند، گرفتار شدن آنها در اعتیاد بیشتر می‌شود. اصولا کودکان ساکن حاشیه شهرها، خلاف‌هایی همچون سرقت انجام می‌دهند. آنها گمان می‌کنند جامعه حق آنها را گرفته است؛ بنابراین درصدد گرفتن این حق هستند، به همین علت دست به خلاف می‌زنند. پرخاشگری یک رفتار طبیعی میان کودکان حاشیه‌نشین است. کم‌کم این شرایط باعث می‌شود اختلال سلوکی برای این کودکان به وجود آید. آنها شخصیت‌هایشان عوض شده و به ضداجتماعی تبدیل می‌شود. مثلا آنها وقتی به سن جوانی می‌رسند به باندهای اراذل و اوباش گرایش پیدا می‌کنند.

این روان‌شناس ادامه داد: دومین گروهی که پدیده حاشیه‌نشینی درزندگی آنها اثر می‌گذارد خانم‌ها هستند. حاشیه‌نشینی محیطی ناامن برای دختران و زنان به وجود می‌آورد. برای آنها حوادثی ازجمله آزار و اذیت جسمی و جنسی، بیماری‌های مقاربتی، ایدز و هپاتیت شکل می‌گیرد. آنها اغلب برای تامین هزینه زندگی‌هایشان از خانه به امید زندگی بهتر فرار می‌کنند. ازدواج‌های اجباری دارند. حتی برخی ازدواج‌هایی که آنها انجام می‌دهند در مراجع رسمی ثبت نشده است. فرزندان متولد شده آنها بدون شناسنامه هستند. سقط جنین‌های مکرر دارند. در شرایط نامطلوب زندگی می‌کنند.

وی خاطرنشان کرد: گاهی برخی از این زنان و دختران ساکن حاشیه‌نشین ازدواج‌هایی با اتباع بیگانه انجام می‌دهند که سرنوشت خوبی در
انتظارشان نیست. همین باعث می‌شود دچار افسردگی شوند و سرانجام دست به خودکشی بزنند و به زندگی خود پایان دهند. هر کدام از این موارد می‌تواند به یک معضل و آسیب اجتماعی بزرگ تبدیل شود. شرایط برای آنها به گونه‌ای رقم می‌خورد که باعث می‌شود آنها به سمت و سوی انتقامگیری از جامعه و اطرافیان خود پیش بروند.

اسماعیلی معتقد است: بالا رفتن میزان طلاق و به وجود آمدن فرزندان طلاق باعث تزلزل بنیان خانواده‌ها شده و زنان و دختران جوان دچار سرخوردگی و شکست می‌شوند. زنان معتاد می‌شوندو نشاط زندگی و اجتماعی را از خود می‌گیرند. آنها دفاعی از خود در قبال اجتماع نمی‌توانند انجام دهند.

وی این گونه ادامه داد: بناچار در سیزده چهارده سالگی تن به ازدواج‌های اجباری می‌دهند و بعد از آن مجبور می‌شوند نقش همسر و مادر را ایفا کنند. گاهی دیده می‌شود این مادران حتی به سن بلوغ هم نرسیده‌اند که ازدواج می‌کنند. برخی حتی بدون داشتن روابط بین همسری تن به ازدواج می‌دهند و این علت می‌تواند به خاطر نداشتن پول باشد. همه اینها خود می‌ تواند عامل به وجود آمدن بزرگ‌ترین معضل و آسیب اجتماعی باشد.

مشارکت مردمی ؛ کاهش جرایم حاشیه‌نشینی

دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره حاشیه‌نشینی و ارتکاب جرایم ناشی از آن به جام‌جم می‌گوید: براساس برآوردهای انجام شده، بیش از 13 میلیون حاشیه‌نشین در کشور وجود دارد که این افراد بیشتر در شهرهای بزرگی همچون تهران، کرج،‌ شیراز، اصفهان، اهواز و شهرهای بندری زندگی می‌کنند. وی افزود: براساس مکتب شیکاگو هنگامی که ترس از شناخته‌شدن و خودکنترلی میان افراد جامعه‌ای ضعیف باشد و فقر را نیز به آن اضافه کنیم، ‌زمینه بروز انواع جرایم و آسیب‌های اجتماعی شکل می‌گیرد. یکی از دلایل بروز آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین هم عوامل مذکور است. چون این مناطق اغلب شلوغ و پرتردد هستند و افراد شناختی از یکدیگر ندارند، بنابراین ترسی هم برای شناخته‌شدن از سوی دوستان و آشنایان ندارند و به همین دلیل مستعد هستند به هر نوع بزه‌ای دست بزنند.

این جامعه‌شناس معتقد است: قرار گرفتن خرده‌فرهنگ‌های مختلف کنار یکدیگر، نبود یا ضعف کنترل و نظارت اجتماعی روی حاشیه‌نشینان باعث شده، معنویت میان این قشر کمرنگ شود و وقوع جرم افزایش یابد. این عوامل باعث شده است آسیب‌ها و بزه‌هایی همچون اعتیاد،‌ دزدی، رابطه نامشروع، گورخوابی، قاچاق مواد مخدر، نزاع‌های دسته‌جمعی، تن‌فروشی،‌ کودکان کار و بسیاری دیگر از جرایم در این مناطق از شهر به وفور به وقوع بپیوندد. وی گفت: در این زمینه باید اقدام به افزایش تعداد تشکل‌های مردم نهاد و مشارکت مردم کرد، چرا که تشکل‌های مردم نهاد پتانسیل بسیار مناسبی برای آموزش حاشیه‌نشینان و کنترل آسیب‌های این قشر دارند، قشری که پتانسیل انواع و اقسام آسیب‌ها همچون اعتیاد، قاچاق، تن‌فروشی، کودکان کار و... را دارند و براساس اطلاعات عنوان شده، برخی زندانیان کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند.

حاشیه‌نشینی معضل بزهکاری

محسن مدیرروستا، بازپرس جنایی تهران دراین باره به جام‌جم می‌ گوید: حاشیه‌نشینی در کلانشهرها وجود دارد. در حاشیه امکانات مانند شهرها نیست. اغلب افرادی که برای زندگی به حاشیه شهرها می‌روند، برای این است که آنجا هزینه زندگی و محل اسکان ارزان‌تر است.

وجود حاشیه در شهرها و اسکان افراد در آنجا باعث می‌شود افراد به جرایم مختلف گرایش داشته باشند. افراد مجرم، جامعه ستیز و بزهکار هستند. اغلب بزهکاران در حاشیه شهرها دیده می‌شوند. با توجه به این که در آنجاها مکانیسم امنیتی لازم وجود ندارد یا کمتر دیده می‌شود باعث می‌شود افراد بزهکار بیشتر آنجا مرتکب جرم شوند. به طور مثال انشعاب آب و برق در آنجا حتما باید با ارائه مدارک خانوارها به مراجع مربوط انجام گیرد، اما چون خانوارهای ساکن در حاشیه شهر برای استفاده از این امکانات مدارک مناسب ندارند، بنابراین از انشعابات آب و برق به طور غیرقانونی استفاده می‌کنند و همین کار غیرقانونی قاتل آنها می‌شود.

گاهی دیده می‌شود افراد بزهکار در مناطق حاشیه‌نشین به مصرف، توزیع و تولید مواد مخدر رو می‌آورند. حتی می‌بینیم در این مناطق خرید و فروش و نگهداری اموال سرقتی نیز انجام می‌گیرد. حاشیه شهرها پاتوقی برای فعالیت‌های مجرمانه افراد بزهکارو خلافکار است. وی گفت: جرایمی دیگر نیزدر حاشیه‌ها شکل می‌گیرد که ازجمله از آن می‌توان به درگیری و نزاع‌های میان افراد مثلا معتادان با هم یا سارقان برسر تقسیم اموال سرقتی اشاره کرد گاه این درگیری‌ها رنگ خون می‌گیرد و منجر به جنایت می‌شود. اکثر افراد ساکن در حاشیه شهرها از امکانات آموزشی مناسب بهره مند نیستند و حتی فرزندان خود را برای سوادآموزی به مدارس نمی‌فرستند. برای حل مشکلات حاشیه‌نشینی باید همه سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط با هم همکاری لازم را داشته باشند تا بتوانند معضل حاشیه‌نشینی را از بین ببرند که کمتر شاهد وقوع جرایم در این گونه مناطق باشیم.

معصومه ملکی