تئاتر به روایت سیاه‌بازها و نقال‌ها

این دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، علاوه بر اجراهای معمول صحنه‌ای و خیابانی و نیز برگزاری یک کنسرت تخت‌حوضی در تالار محراب، با برگزاری دو کارگاه آموزشی نقالی و همچنین کارگاه موسیقی توصیفی شبیه‌خوانی همراه بوده است. البته باید اهدای جایزه جلال ستاری را هم به فهرست برنامه‌های قابل توجه این دوره از جشنواره اضافه کرد که اقدامی چشمگیر محسوب می‌شد. هر چند خود استاد به خاطر بیماری نتوانست از کرج به تهران بیاید و همسرش لاله تقیان که برای نمایش ایرانی زحمت‌ها کشیده، طی پیامی گفت ترجیح می‌دهد کنار استاد بماند تا او برای تئاتر ایران بماند! علاوه بر این، نکته دیگری که درباره برگزاری این دوره از جشنواره باید به آن اشاره کرد، رونمایی کتابی مهم در سمینار پژوهشی جشنواره بود؛ ژاک ترودو پژوهشگر کانادایی و عضو کمیسیون میراث جهانی یونیما و رئیس سابق این مجمع، دایره‌المعارف نمایش عروسکی سراسر دنیا را در سمینار پژوهشی جشنواره آیینی سنتی رونمایی کرد که در این دایره‌المعارف به عروسک مبارک ایرانی هم پرداخته شده و بخش‌هایی از این کتاب به تشریح و توضیح تاریخچه حضور این عروسک در نمایش‌های سنتی ایرانی اختصاص یافته است.

جشنواره کافی نیست

داوود فتحعلی‌بیگی، که او را به عنوان پدر تئاتر آیینی و سنتی می‌شناسیم، دبیر این دوره از برگزاری جشنواره است. او معتقد است در سال‌های اخیر در جامعه توجه به هنرهای آیینی و سنتی افزایش یافته است.

فتحعلی‌بیگی این افزایش توجه را از سویی مربوط به فارغ‌التحصیلان رشته نمایش می‌داند و از سوی دیگر، توجه مردم به برخی سنت‌های خودشان.

این نمایشنامه‌نویس در این گفت‌وگو نیز مانند اغلب گفت‌وگوهایش بر تاسیس مرکزی به نام مرکز هنرهای آیینی و سنتی تاکید دارد و می‌گوید: باید شرایطی فراهم شود تا بتوان با تاسیس چنین مرکزی در معرفی بیشتر ظرفیت‌های این ژانر به جوانان تلاش کرد. چندین سال است من و دیگر دوستانم تلاش کرده‌ایم هنرهای آیینی و سنتی فقط به اجراها محدود نشود بلکه با ورود به محافل آموزشی، شکل آکادمیک به‌خود بگیرد. البته در سال‌های اخیر با پیگیری‌هایی که انجام داده‌ایم، قرار شده رشته هنرهای آیینی و سنتی به شکل مستقل در دانشگاه، مجالی برای تدریس و آموزش و فراگیری داشته باشد.

فتحعلی‌بیگی با اشاره به برگزاری سالانه جشنواره تئاتر آیینی و سنتی، آن را بسنده‌کردن به بهره‌گیری از فرازهای محدودی از عرصه‌هایی چون هنر آیینی و سنتی می‌داند و معتقد است، می‌توان برای این نوع از هنرهای نمایشی، کارهای بیشتری کرد. اگر شرایط دیدار با این هنرها در جامعه فراهم شود، می‌توان به شناسایی زوایای پیدا و پنهان آن بیشتر امیدوار بود.

کارگردان نمایش رام‌کردن زن سرکش، مهم‌ترین مشکل در عرصه هنرهای آیینی و سنتی را خلأ پژوهش مدون و فقدان سالن‌های مناسب برای اجرا می‌داند.

آشتی با آیین‌ها

مهدی پتکی که با میرزا فرفره نوشته و کار خودش، در بخش صحنه‌ای هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی حضور داشته است، درباره برگزاری این دوره از جشنواره می‌گوید: کاش برای اجراهای صحنه‌ای این جشنواره نیز مانند اجراهای خیابانی، بلیتی در نظر گرفته نمی‌شد. نمایش‌های آیینی و سنتی، باید بدون بهای بلیت و حتی با در اختیار گذاشتن امکانات از تماشاگر عام پُر شود چراکه مردم باید با نمایش‌های آیینی آشتی کنند و بدانند که مشکلات تئاتر فقط با نمایش‌های ایرانی درمان می‌شود.

این کارگردان که اولین نمایش سیاه‌بازی در طول 18 دوره برگزاری این جشنواره را اجرا می‌کند، معتقد است افرادی که در زمینه نمایش‌های آیینی و سنتی در استان‌های خود به فعالیت مشغول هستند، باید از مدعوین اصلی این جشنواره باشند تا کارها را بسنجند و همین موضوع باعث غنی‌تر شدن نمایش‌ها در زمینه آیینی و سنتی می‌شود. پتکی، برنامه‌ریزی‌ هجدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را مناسب نمی‌داند و می‌افزاید: ما شهرستانی‌ها سه روز پذیرش شدیم که فقط دو بار نمایشمان را اجرا کردیم.

علی نصیریان نویسنده، کارگردان و بازیگر: برای پیشرفت هنرمندانی که در عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی بویژه نمایش‌های شادی‌آور حضور جدی دارند، برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی واجب است که امیدوارم این موضوع هرچه زودتر مورد توجه برگزارکنندگان جشنواره قرار گیرد. ای کاش این فرصت پیش می‌آمد که بتوانم تجربیات خودم در عرصه‌های مختلف نمایش‌های آیینی و سنتی را تا زمانی که زنده هستم در اختیار هنرمندان جوان قرار دهم.

مرضیه برومند، دبیر جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی: این‌که بچه‌ها از کودکی با نمایش‌های آیینی و سنتی آشنا شوند، بسیار عالی است. همان‌طور که در حال حاضر کل پارک دانشجو و محوطه مجموعه تئاتر شهر، درگیر برگزاری جشنواره تئاتر آئینی و سنتی شده که به نظرم خیلی خوب است، امیدوارم هرچه می‌گذرد امکانات‌مان بیشتر شود تا بتوانیم همه مردم شهر را درگیر تئاتر کنیم.

عبدالرضا اکبری، بازیگر و کارگردان: نمایش‌ سنتی، در عین ساده‌بودن خیلی فنی است و لحظات جذابی دارد. موازی نقش حرکت‌کردن در این نوع نمایش‌ها و فن فاصله‌گذاری، در نمایش‌های اصیل ایرانی از جمله روحوضی و تعزیه وجود داشته است. ما ایرانی‌ها همیشه علاقه‌مند بودیم در فضایی خالی بتوانیم به مکان‌های مختلف سفر کنیم و مرزها را بشکنیم.

تبلیغات محیطی گسترده

نکته‌ای که در برگزاری هجدهمین جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی بسیار به‌چشم می‌آید، تبلیغات گسترده آن در سطح شهر تهران است. هم خود اتوبوس‌ها و هم ایستگاه‌هایشان، بیلبوردهای شهری، عرشه‌های پل هوایی، ایستگاه‌های مترو و بی‌آرتی این روزها برای اهالی آیینی و سنتی تئاتر سنگ تمام گذاشته‌اند. این تبلیغات که با هماهنگی میان چند سازمان و نهاد مختلف در سطح شهر تهران انجام شده، منجر به استقبالی بیشتر از دوره‌‌های گذشته برگزاری این جشنواره شده است. در همین راستا گذر عکسی با به نمایش‌ گذاشتن 60 فریم از بخش‌های مختلف جشنواره در سال‌های گذشته از جمله شبیه‌خوانی، تعزیه و نمایش‌های بخش بین‌الملل در بلوار شهریار تا پایان جشنواره برپا شده است که ایده نو و جالب توجهی است.