فقط گفت‌وگوی بدون پیش‌شرط

همچنین در سوریه موفقیت‌های زیادی حاصل شد و در میدان نظامی، پیشروی نیرو‌های مقاومت و نیروهای ارتش سوریه مشهود بود و باوجود این پیروزی‌های میدانی اما ایران همواره در پی آن بوده که خط مذاکرات سیاسی برای ایجاد مناطق بدون درگیری یا کم تنش همچنان ادامه پیدا کند و از سویی دیگر ایران برای یافتن راه‌حل‌های سیاسی همچنان گام بردارد. این رویکرد هم از چشم عربستان سعودی پنهان نبوده است. در لبنان موفقیت‌های چشمگیری حزب‌الله در آزادسازی ارتفاعات عرسال و اخراج گروه‌های مسلح از آن منطقه باز هم نقش جمهوری اسلامی ایران در حمایت از تلاش‌های حزب‌الله و ارتش لبنان تداوم داشته و تاکید بر یافتن راه‌حل سیاسی برای خروج گروه‌های مسلح از عرسال و تبادل اسرا باز هم نقش موافق ایران قابل ملاحظه بود. بنابراین ملاحظه می‌کنیم که ایران با وجود این‌که توان بالای حمایت از فعالیت‌های میدانی در این سه کشور را دارد اما جست‌وجوی راه‌حل‌های سیاسی و دیپلماتیک فراموش نشده از سوی جمهوری اسلامی ایران برای عربستان قابل تامل و قابل ملاحظه است. چنین فرآیندی این سوال را برای عربستان به‌وجود می‌آورد که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند و مایل است که برای بحران‌های منطقه راه‌حل سیاسی از طریق مذاکرات بیابد. همین موضوعات در بحران قطر و یمن هم قابل تسری است. همچنین برای مشکلات مردم بحرین و مردم شرق عربستان نیز قابل طرح است.

از سویی دیگر این رویکرد برای شاهزاده جوانی که خواهان توسعه کشورش است این نتیجه را به بار می‌آورد که توسعه بدون آرامش و بدون همکاری منطقه‌ای قابل تحقق نخواهد بود اما فرود آمدن از نوک درخت تهدیدها به انتقال جنگ به داخل ایران و پایین آمدن از زمین گفت‌وگوی هموار ناگهانی نخواهد بود بلکه نیازمند تدریجی و گام به گام حرکت کردن است. به نظر می‌آید انعطاف‌های مختصری که در برخی رفتارهای مقامات سعودی در همین جهت می‌تواند تعبیر شود و چشم‌انداز روشن‌تری برای فراهم ‌آوردن گفت‌وگوی مسئولانه، ‌همگرایانه و سازنده فراهم بنماید. با این وصف چنین رویکردی در حالی صورت می‌گیرد که ایران در گذشته تجربه تلخی از رفتارهای حاکمان سعودی داشته است. با این حال به نظر می‌رسد جای گلایه و تامل همواره می‌تواند مطرح شود اما مهمتر این که احتمالات گوناگون را باید در نظر گرفت و بدون پیش شرط بتوان گره‌های موجود در درک بحران‌های منطقه بوجود آورد. این پیش شرط نباید از سوی ایران و عربستان مطرح شود تا زمینه گفت‌وگو برای یافتن راه‌حل‌های منطقی و واقع‌گرایانه با حفظ منافع ملت‌های منطقه بوجود آورد. از سویی دیگر تجربه نشان داده است که به‌رغم امیدهای اولیه‌ای که عربستان به ایالات متحده داشت اما با توجه به رویکردهای نیم‌بند و کاسبکارانه ترامپ رنجش‌هایی را برای حاکمان سعودی در پی داشته است. نباید اجازه دهیم منافع ملت‌های منطقه قربانی طمع‌ورزی‌های دونالد ترامپ بشود. اگر ترامپ به‌دنبال چاپیدن مردم منطقه است و اگر برخی افراد با او همراهی کرده باشند اما در جایی باید این چاپیدن ثروت‌های مردم منطقه متوقف شود و یک منطق انسانی و همگرایانه و مسئولانه به دور از تهدیدها و در برابر تهدید مشترک که افراط‌گرایی و تروریسم است گام برداشت.

صباح زنگنه / تحلیلگر مسائل خاورمیانه