سه‌چهارم کودکان ایرانی به مهدکودک نمی‌روند

با وجود نفوذ بالای مهدهای کودک در شهرهای بزرگ، هنوز ردپای کمرنگی از مهدها در شهرهای کوچک دیده می‌شود؛ به‌طوری که به گفته حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، فقط 20 تا 25 درصد کودکان ایرانی تا پایان پنج سال به مهد کودک می‌روند؛ این در حالی است که جامعه‌پذیری کودکان در مهدها رشد قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند.

به گفته این مقام مسئول، تمام کودکان بویژه کودکان در خانواده‌های دهک‌های پایین درآمد، باید به آموزش مهدها دسترسی داشته باشند و لازم است پوشش آموزش کودکان در مهدهای کودک افزایش یابد. همچنین باید به آموزش خانواده‌ها نیز توجه داشت تا در ساعاتی که کودکان در مهد نیستند و در خانه به سر می‌برند از آموزش‌های لازم برخوردار شوند؛ در واقع باید باید به خانواده‌ها آموزش‌های لازم ارائه شود تا وقت کودکان به بطالت سپری نشود و فقط در خانه به تماشای تلویزیون نپردازند، بلکه در تعامل مثبت با والدین، جامعه پذیری بهتری داشته باشند.

مسعودی فرید اعتقاد دارد حتی تعداد لغاتی که کودکان در مهدهای کودک می‌آموزند، بیشتر از سایر کودکان هم سن و سالشان است.

این مقام مسئول به ایرنا خبر می‌دهد امسال با همکاری صدا و سیما و خیرین قرار است خدمات آموزشی مهدها به کودکانی که در این مراکز نیستند، ارائه شود و اعتبارات لازم برای این کار نیز تامین شده است، زیرا آموزش‌های مهد یا والدین تاثیر بسزایی در رشد ذهنی و فکری، تعاملات اجتماعی و جامعه‌پذیری کودکان دارد و باید به رشد خدمات آموزشی در مهدها و همچنین حضور کودکان در این مراکز حساس توجه کنیم.

با وجود چنین اثرات قابل توجهی که از حضور بچه‌ها در مهد کودک به دست می‌آید، اما هنوز هم حدود 75 تا 80 درصد کودکان به دلایل مختلف به مهد کودک نمی‌روند و والدین آنها ترجیح می‌دهند حداقل تا قبل از مدرسه، کودکشان در همان محیط خانه بازی کند و کودکی اش را بگذراند.

رشد 13 درصدی حضور بچه‌ها در مهد کودک

براساس آمارهای رسمی، هم‌اکنون حدود 7500 مهد شهری، 7500 روستا مهد و 1200 تا 1300 مهد در حاشیه شهرها در کشور فعالیت دارند.آمار 20 تا 25 درصدی از حضور بچه‌ها در مهد کودک در شرایطی اعلام شده که تا همین چند سال پیش، تعداد بسیار کمتری از بچه‌ها به مهد کودک می‌رفتند. براساس آمارهای رسمی، تا کمتر از دو سال پیش این آمار حدود 11 درصد بود. با توجه به آمارهای فعلی می‌توانیم بگوییم آمار حضور کودکان در مهدهای کودک‌ به نسبت دو سال پیش، حدود 8 تا 13 درصد افزایش پیدا کرده است.

البته انوشیروان محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی کشور می‌گوید: جمعیت کودکان حاضر در مهد کودک بسیار کم است و باید مشوق‌هایی را فراهم کنیم تا پوشش مهد‌های ما فراگیرتر شود. باید در این خصوص به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا در برنامه ششم توسعه، حداقل 6 درصد به جمعیت پذیرش مهد‌های کودک اضافه کنیم. یکی از بهترین راه‌ها برای افزایش میل والدین به حضور بچه‌ها در مهد کودک، استفاده از نیروهای تخصصی است تا خانواده‌ها با اطمینان خاطر راضی شوند کودکشان را به مهد بسپارند. محسنی بندپی در این باره می‌گوید: باید شرایطی را فراهم کنیم تا مربیان و مدیران مهد‌های کودک علاوه بر علاقه و انگیزه، تخصص لازم را داشته باشند و فعالیت در مهدها به جای افزایش تئوری‌ها، جنبه بازی و مهارت‌آموزی داشته باشد.

با توجه به این که به گفته این مقام مسئول، رشد هوشی کودکان تا چهار سالگی تا 50 درصد و تا هفت سالگی تا 75 درصد تکامل پیدا می‌کند، بنابراین افزایش آمار 25 درصدی از حضور بچه‌ها در مهد کودک، تاثیر مستقیمی بر رشد هوش کودکان و ارتقای توانمندی‌های اجتماعی آنان دارد.

چه کودکانی نیاز کمتری به حضور در مهد کودک دارند؟

چند گروه از خانواده‌ها تمایلی برای فرستادن بچه‌هایشان به مهد کودک ندارند. قطعا گروه اول، خانواده‌های کم‌درآمدی هستند که پرداخت شهریه از توان اقتصادی آنها خارج است.

تعداد این خانواده‌ها هم کم نیست. بخصوص در مناطق محروم و حاشیه شهرها، تعداد کودکانی که به مهد کودک می‌روند بسیار کمتر از مناطق برخوردار است. گروهی از والدین نیز اگرچه مشکل مالی برای ثبت نام فرزندشان در مهد کودک ندارند، اما علاقه مند نیستند فرزندشان در مهد حضور داشته باشد؛ یعنی کلا اعتقادی به تاثیر آن بر رشد اجتماعی کودک ندارند.

خدیجه فدایی، روان‌شناس بالینی که بیش از 20 سال در حوزه روان‌شناسی کودک کار کرده است در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: امروزه سبک زندگی خانواده‌ها کاملا متحول شده است. خیلی از مادران در شهرهای بزرگ، شاغل هستند و در کلانشهرها، بسیاری از خانواده‌ها در آپارتمان‌های کوچک زندگی می‌کنند. بسیاری از این خانواده‌ها، یک یا دو فرزند بیشتر ندارند که طبیعی است در این شرایط، فرزندان چنین خانواده‌هایی فرصت‌های زیادی برای اجتماعی شدن در اختیار ندارند.

به گفته فدایی، بچه‌ها با حضور در مهد کودک، مفهوم عملی مشارکت، همکاری، رعایت نوبت، کمک به دیگران و مراعات کردن حال افراد ضعیف‌تر را می‌آموزند، در حالی که مثلا کودکی که تک فرزند خانواده است و در یک آپارتمان 50 متری زندگی می‌کند، نمی‌تواند چنین مفاهیمی را به صورت عملی بیاموزد.

در گذشته، همسایه‌ها با همدیگر ارتباط گسترده‌ای داشتند و دید و بازدیدهای فامیلی هم حسابی داغ بود، اما به گفته فدایی، هم‌اکنون در کشور ما چنین شرایطی بسیار کمرنگ شده است. گاهی حتی همسایه‌های دیوار به دیوار نیز همدیگر را نمی‌شناسند و محیط خانه‌ها نیز حیاطی برای بازی بچه‌ها ندارد. در این وضعیت، گزینه‌ای جز مهد کودک باقی نمی‌ماند که در آن کودک هم بازی کند و هم مراحل تکامل و رشد اجتماعی را بگذراند.

به قول این روان‌شناس، تنها در صورتی که خانواده‌ای پرجمعیت با تعداد فرزندان بالا و ارتباطات گسترده خانوادگی و اجتماعی وجود داشته باشد، اگر والدین بر بازی و فعالیت بچه‌ها نظارت داشته باشند، در این شرایط شاید نیازی به حضور کودک در مهد نباشد، اما در غیر این صورت حضور بچه‌ها در مهد کودک، یک ضرورت اجتماعی انکارناپذیر است.

حداقل فایده حضور کودکان در مهد کودک این است که بچه‌ها یاد می‌گیرند دیگران هم مثل آنها حق دارند بازی کنند و لذت ببرند. کاهش حس خودخواهی در بچه‌هایی که به مهد کودک می‌روند، اتفاقی است که خواه ناخواه پیش می‌آید. کودک برای حفظ منافع خود هم که شده، یاد می‌گیرد به حقوق هم سن و سال‌هایش در مهد کودک احترام بگذارد، چون تنها در این صورت می‌تواند با آنها بازی کند و لحظاتی خوش را بگذراند.

نکته دیگری که در فضای مهد کودک‌ها بسیار حیاتی است، حفظ سلامت این محیط است. بسیاری از خانواده‌ها از این موضوع گلایه دارند که با سپردن فرزندشان به مهد‌کودک، آمار مریض‌شدن‌های کودکشان بالا می‌رود. البته بخشی از این مشکل اجتناب‌ناپذیر است، چون به هر حال در اجتماع کودکان، برخی بیماری‌های ویروسی منتقل می‌شود، اما مسئولان مهد‌های کودک‌ می‌توانند با ارتقای بهداشت محیط و آموزش به بچه‌ها که چطور از خود در برابر بیماری‌های مسری مراقبت کنند، قدم مهمی در حفظ سلامت بچه‌های مهد بردارند.

ضرورت ارتقای کیفیت خدمات مهد کودک

مهد کودک همیشه هم محلی برای رشد اجتماعی کودک نیست. در برخی مهدهای کودک حتی کودک زیر شش ماه را هم می‌پذیرند. در این حالت دیگر مهد کودک را باید محلی برای ادامه حیات کودک به حساب آورد و نه جایی که کودک در آن مهارت‌های اجتماعی را یاد می‌گیرد.

سن ورود کودک به مهد باید سه سال باشد و در غیر این صورت ممکن است ضربات روحی جبران‌ناپذیری به کودک وارد شود. سپردن کودک زیر سه سال به مهد کودک، حس ناامنی روانی زیادی به او تحمیل می‌کند، زیرا کودک در سنین زیر سه سال، وابستگی عاطفی عمیقی با والدین و بخصوص با مادر دارد و هرگونه دور شدن طولانی مدت از مادرش را به مثابه از دست دادن مادرش تصور می‌کند.

مریم ظهوریان، جامعه‌شناس و مدیر انجمن زنان ناشر در گفت‌وگو با جام‌جم عقیده دارد کیفیت پایین برخی مهدهای کودک، خانواده‌ها را نسبت به سپردن بچه‌هایشان به این مهد‌های ‌کودک بی‌میل کرده است. به گفته او، در خیلی از مهدها، مربیان تخصصی حوزه کودک فعالیت ندارند و حتی در برخی مهدها، موارد پرخاش و بدرفتاری با کودکان دیده می‌شود؛ طوری که برخی کودکان فضای این مراکز را اصلا دوست ندارند.

این که خیلی از مهدها، کشش و جاذبه لازم برای جذب بچه را ندارد و فضای مفرحی برای بچه ایجاد نمی‌کند، باعث می‌‌شود کارکرد مهد کودک با تعریف استانداردش فاصله داشته باشد.

این جامعه‌شناس، کارکرد موثر مهد کودک را فقط در شرایطی می‌داند که کیفیت این مراکز آموزشی ارتقا پیدا کند و خدمات تخصصی و علمی در همه مهدهای کودک ارائه شود. البته به گفته او، حتی حضور کودک در بهترین و تخصصی‌ترین مهد کودک هم نباید وظایف والدین را تحت تاثیر قرار دهد، بلکه پدر و مادر باید نقش و وظیفه خود را به بهترین شکل انجام دهند.

این که پدر و مادر به دلیل شرایط شغلی‌شان، کودک را از طلوع صبح تا غروب در مهد کودک بگذارند، این رفتار هم به باور این جامعه‌شناس نمی‌تواند رویکرد علمی برای تربیت کودک باشد، زیرا در این صورت، کودک از حضور والدین خود در ساعت‌های طولانی محروم خواهد شد و محبت لازم بین کودک و والدین نیز کمرنگ می‌شود. در این حالت، ارتباط عاطفی بین والدین و کودک هم مخدوش می‌شود، اما اگر کودک فقط در چند ساعت محدود در مهد کودک باشد و بعد از آن به محیط خانه برگردد، در آن صورت، هم مراحل اجتماعی شدن و تعامل با سایر کودکان را می‌گذراند و هم از کانون پرمهر خانواده، محروم نخواهد شد.

کودکی که از صبح تا غروب به مهد‌کودک سپرده می‌شود، ناخودآگاه احساس مزاحم‌بودن و بی‌ارزشی می‌کند. چنین کودکی نمی‌تواند خاطرات خوبی از والدین را در ذهنش ثبت کند که همین خاطرات ناخوشایند ممکن است رابطه فرزند و والدین را حتی در دوران بزرگسالی فرزند هم تحت تاثیر قرار دهد.

امین جلالوند

جامعه