دنیای شگفت‌انگیز مورچه‌ها

پاک‌کننده‌های طبیعت

کافی است، مورچه‌ها را در معرض حجمی از زباله‌های تر قرار دهید و یک هفته به آنها فرصت دهید تا علاوه بر پاکسازی حجم زباله‌ها، شهر زیرزمینی خود را بسازند. این شهرهای زیرزمینی با تونل‌های تو در تو، فضاهای عجیبی پر از مواد غذایی ذخیره شده مورچه‌ها هستند. مورچه‌ها با مصرف ضایعات طبیعی مثل اجزای بدن حیوانات مرده یاحشرات دیگر، به تجزیه آنها در طبیعت کمک می‌کنند. به عبارتی مورچه‌ها به حفظ پاکیزگی محیط اطراف خود کمک می‌کنند.

مورچه‌های نجار (Carpenter ants) ، مورچه‌هایی هستند که در چوب‌های ضایعاتی لانه‌سازی می‌کنند و فرآیند تجزیه این چوب‌ها را سرعت می‌بخشند. در این فرآیند نیز بعد از این که مورچه‌ها تخته چوب را ترک می‌کنند، قارچ‌ها و باکتری‌ها وارد فضای خالی باقیمانده از لانه‌سازی می‌شوند و سرعت تجزیه چوب را بالا می‌برند.

مورچه‌های صحرایی، الگوی سازه‌های دست انسان

مورچه‌های صحرایی، نوع دیگری از مورچه‌ها هستند که تاب‌آوری آنها در صحرا و بیابان غیرقابل باور است. محل زندگی این مورچه‌ها، بیابان‌هایی مثل صحرای آفریقاست که از گرم‌ترین نقاط زمین به شمار می‌رود. محققان دانشگاه نیویورک در آمریکا سال‌ها به دنبال پیدا کردن راز زنده ماندن مورچه‌ها در این شرایط، آنها را مطالعه کردند. یکی از ویژگی‌های متفاوت این مورچه‌ها وجود حسگرهای تشخیص گرما در پاهای مویین بلند آنهاست.

مهم‌تر از شکل پاها، پوشش نازک نقره‌ای بدن مورچه‌های صحرایی است که مقاومت آنها را در برابر گرما بالا می‌برد و بدن را تا چنین حدی خنک نگه می‌دارد. این پوشش لایه‌ای نقش سایبانی را برای مورچه‌ها ایفا می‌کند که نور خورشید را بخوبی بازتاب می‌دهد و تا حد زیادی جلوی تابش پرتوهای خورشید به‌بدن را می‌گیرد. در این حالت، دمای بدن پنج تا 10 درجه خنک‌تر می‌ماند و مورچه‌ها می‌توانند زمان کوتاهی برای تهیه غذا از لانه بیرون بروند. گرم‌ترین زمان روز، بهترین زمان برای مورچه‌های صحرایی است که دنبال غذا و بخصوص حشرات مرده روند و به همین دلیل، آنها به چنین محافظی برای تهیه غذا در این زمان نیاز دارند.

محققان این دانشگاه پس از مطالعه رفتار این مورچه‌ها راه‌حلی نیز برای استفاده از این ایده در ساخت سطوح خنک‌کننده یافتند. آنها اکنون در تلاشند تا موهای مصنوعی شبیه پوشش نقره‌ای رنگ مورچه‌ها طراحی و روی سطوح خنک‌کننده از این پوشش استفاده کنند.

داروساز طبیعت

آنتی‌بیوتیک‌ها در کنار اثر مثبتی که بر درمان بسیاری از بیماری‌ها دارند، گاهی می‌توانند باعث مقاوم شدن بدن در برابر میکروب‌ها و باکتری‌ها شوند. بعد از استفاده گسترده انسان از آنتی‌بیوتیک، مصرف نادرست انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث ایجاد مصونیت میکروب‌ها در برابر آنها شد. به این ترتیب در عمل این آنتی‌بیوتیک‌ها روی باکتری‌ها و قارچ‌ها تاثیرگذار نبودند.

بتازگی نوع جدیدی از مورچه‌ها کشف شده‌اند که می‌توانند سازنده آنتی‌بیوتیک باشند. این مورچه‌های آفریقایی نوعی باکتری دارند که می‌تواند آنتی‌بیوتیک تولید کند. آنتی‌بیوتیک گرفته شده از مورچه‌های آفریقایی فورمیکامیسین (Formicamycin) نام گرفته است. فورمیکا در لاتین به معنای مورچه است و معنای نام این دارو، آنتی بیوتیک گرفته شده از مورچه است.

محققان زیست‌شناس دانشگاه آنگلیای شرقی (East Anglia) در انگلیس معتقدند، این کشف در واقع کشف یک نوع همزیستی اکولوژیک و شیمیایی بین مورچه‌های پرورش‌دهنده قارچ و نوعی باکتری مولد آنتی‌بیوتیک است. نتایج اولیه آزمایش این ترکیبات نشان می‌دهد، این مواد می‌توانند برای درمان بعضی داروها اثرگذار باشند.

مورچه‌های فضانورد

ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) یکی از متفاوت‌ترین مکان‌های زندگی برای انواع موجودات زنده است. در این ایستگاه که در مدار زمین قرار گرفته و به دور زمین گردش می‌کند، نیروی گرانش وجود ندارد و موجودات زنده شرایط متفاوتی را برای زیست تجربه می‌کنند. به همین دلیل، تاکنون موجودات زنده‌ای به این ایستگاه فرستاده شده‌اند تا شرایط زندگی و رشد آنها در شرایط بی‌وزنی مطالعه شود.

حدود سه سال پیش، تعداد زیادی مورچه همراه با یکی از محموله‌های ارسالی به فضا، به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاده شدند تا شرایط زندگی آنها در شرایط بی‌وزنی مطالعه شود. نحوه زیست در فضا، لانه‌سازی و تطبیق با محیط جدید این گروه مورچه‌ها به محققان کمک می‌کند، الگوی مناسبی برای شبکه‌هایی مثل شبکه خطوط پروازی هواپیماها و موارد دیگر پیدا کنند. یکی از ویژگی‌های اعجاب‌آور مورچه‌ها، جهت‌یابی دقیق آنهاست. آنها در فضاهای کوچکی مثل لانه خود می‌توانند بدون برخورد با یکدیگر و بدون خطا مسیریابی کنند. احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد فناوری‌های تازه‌ای خواهیم بود که با الهام از ویژگی‌های اعجاب‌آور مورچه‌ها طراحی شده‌اند.

تاثیر مورچه‌ها به‌اندازه آفت‌کش‌ها

تحقیقات اخیر محققان دانشگاه آرهوس دانمارک نشان می‌دهد، استفاده از مورچه‌ها برای از بین بردن آفت‌ها در مزارع، به اندازه استفاده از مواد شیمیایی تاثیرگذار است. بنابراین استفاده از آنها هم هزینه کمتری دارد و هم برای محیط‌زیست مفیدتر است. طبق این تحقیقات مورچه‌ها می‌توانند نقش آفت‌کش را برای درخت کاکائو و بسیاری از مرکبات تا نخل و سدر ایفا کنند. مورچه‌ها عملکردی عالی برای از بین بردن آفت‌ها دارند و این کار را با کیفیت بهتر از آفت‌کش‌های شیمیایی انجام می‌دهند.

گونه‌ای از مورچه‌های مناطق استوایی روی درختان زندگی می‌کنند و به‌کمک برگ‌ها، لانه‌های توپی شکل برای خود درست می‌کنند. این مورچه‌ها برگ‌ها را به هم می‌بافند تا لانه مناسب خود را تهیه کنند و به همین دلیل مورچه‌های بافنده (Weaver ants) نامگذاری شده‌اند. مورچه‌های بافنده کنار گل‌ها و میوه‌هایی زندگی می‌کنند که آفت‌ها آنها را تهدید می‌کنند. این مورچه‌ها هستند که می‌توانند از این گیاهان در مقابل آفت‌ها حفاظت کنند.

مورچه‌ها، الهام‌بخش ساخت ابرماده

مورچه‌ها که همیشه زندگی دسته جمعی در کنار یکدیگر داشته‌اند، می‌توانند از این خاصیت برای دستیابی به ویژگی‌های عجیب دیگر نیز استفاده کنند. این مورچه‌ها با همکاری یکدیگر به شکل ماده عجیبی در می‌آیند که می‌تواند به محرک‌های مختلف واکنش‌های متفاوت داشته باشد. انبوهی از مورچه‌های آتشین کنار یکدیگر می‌توانند ویژگی‌های یک ابرماده را ایفا کنند. به عنوان مثال در این حالت به یک مایع غلیظ مثل روغن یا عسل یک واکنش و به ماده‌ای کشی و منعطف مثل کش واکنش متفاوت دیگری نشان می‌دهند.

محققان دانشگاه جورجیای آمریکا معتقدند، از این رفتار مورچه‌ها می‌توان برای ساخت ابرماده‌ای با همین خواص کمک گرفت. گروه مورچه‌ها در برابر ایجاد فشار، پاها را به یکدیگر قفل و یک سطح ایستا ایجاد می‌کنند که مقاومت آنها را بالا می‌برد. این مورچه‌ها هنگام وارد شدن فشار، بدون آن‌که بشکنند خم می‌شوند، روی آب شناور می‌مانند و با پراکنده شدن اجازه می‌دهند یک شیء از میان آنها عبور کند.

سپیده شعرباف

دانش