بی‌اعتنایی به نشر دیجیتال

به گزارش جام‌جم، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور است. دستگاه‌های مختلفی از وزارت فرهنگ و ارشاد گرفته تا شهرداری تهران برای برگزاری آن بسیج می‌شود و هر ساله بیش از چهار میلیون نفر از این نمایشگاه بازدید می‌کنند. اما هر سال که می‌گذرد نمایشگاه کتاب بیشتر رنگ کارناوال به خود می‌گیرد و کتاب جای خود را به سرگرمی می‌دهد.

در همین دوره، سالنی از سوی شهرداری با عنوان شهر ورزش برپا شده که سرگرمی‌های شاد و مفرحی از تیراندازی با تفنگ و کمان گرفته تا دارت و فوتبال دستی و... را در غرفه‌هایش به بازدیدکنندگان عرضه می‌کند.

برای کودکان هم سرگرمی‌های متنوعی در نظر گرفته شده، مثل خاک‌بازی و قصه‌گویی. در این سالن جای سوزن انداختن نیست و در بخش ناشران کشورها و بازار جهانی کتاب پرنده پر نمی‌زند. ده، پانزده سال پیش که نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران واقع در بزرگراه چمران برپا می‌شد خبری از این سرگرمی‌ها نبود. شاید این سرگرمی‌ها که بخشی از نمایشگاه را به شهر بازی بدل کرده مخاطبان بیشتری را به نمایشگاه کتاب بکشاند تا حداقل یک کتاب بخرند و به تحقق شعار امسال نمایشگاه «یک کتاب بیشتر بخوانیم» رنگ واقعیت ببخشد.

فروشگاهی به وسعت یک شهر

برخی معتقدند نمایشگاه کتاب از رسالت اصلی خود مبنی بر نمایش کارنامه نشر در طول یک سال و کمک به بازار کتاب، دور شده است.

یحیی دهقانی، مدیر کمیته علمی فرهنگی این دوره نمایشگاه کتاب، با بیان این‌که سال‌هاست گفته می‌شود نمایشگاه کتاب یک فروشگاه بزرگ است، عنوان می‌کند: در این سال‌ها مسئولان به‌دنبال راهی بودند تا نمایشگاه از این حالت خارج شود. به باور او، نمایشگاه باید بتواند فرهنگ‌سازی کند تا فروش کتاب در طول یک سال در کتابفروشی‌های کشور را تضمین کند.

از دیگر سوی، همایون امیرزاده، سخنگوی این دوره نمایشگاه کتاب با تأکید بر این‌که نمایشگاه کتاب تهران تلفیقی از فرهنگ و اقتصاد است، به جام‌جم می‌گوید: چرخه سالانه اقتصاد نشر حدود هزار میلیارد تومان است که یک چهارم از این اقتصاد به صورت فشرده و در 10 روز به‌عهده نمایشگاه کتاب است.

در واقع سال مالی ناشران در نمایشگاه کتاب تهران رقم می‌خورد. او با اشاره به این‌که تا پایان روز نهم نمایشگاه بیش از 57 میلیارد تومان خرید کتاب تنها از طریق دستگاه‌های کارتخوان موجود در غرفه‌های ناشران ثبت شده است، افزود: این میزان خرید نسبت به مدت مشابه دوره بیست و نهم این نمایشگاه، 14 درصد رشد را نشان می‌دهد.

همچنین، در این چند دوره با افزودن بخش‌هایی تلاش شده تا بعد نمایشگاهی این رویداد پررنگ‌تر شود. در این خصوص، معاون فرهنگی وزیر ارشاد و رئیس سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به سالن یاس اشاره می‌کند و می‌گوید: فضای فروشگاهی کتاب مانع از این می‌شود که بازدیدکنندگان به سرعت کتاب‌های خود را تهیه کنند. از این نظر سالن یاس با دارا بودن مشاوره‌ها، نشست‌های اینفوگرافی و مشاوره‌های مکتوب می‌تواند به بازدیدکنندگان کمک بالایی کند.

به گفته عباس صالحی از آنجا که فضای نمایشگاهی این سالن باز بوده و افراد می‌توانند مطالعه کنند، این امکان وجود دارد که تمامی عناوین را تورق کرده و در بین آنها کتاب مورد علاقه خود را انتخاب کنند.

چنین انتخاب‌هایی، فرصت و اعتماد بیشتر را برای بازدید کنندگان فراهم می‌کند.

مدیر کمیته علمی و فرهنگی نمایشگاه کتاب نیز به سالن کارنامه نشر اشاره می‌کند و می‌گوید: این بخش را در فضایی به مساحت 450 مترمربع برپا کرده‌ایم و در آن حدود 27 هزار عنوان کتاب چاپ اول سال 95 در معرض دید عموم بازدیدکنندگان گذاشته شده است.

امان از باران و گرمای بی‌امان

نمایشگاه کتاب دومین سال حضورش را در شهر آفتاب تجربه می‌کند. با ارفاق می‌توان به برگزارکنندگان این رویداد بزرگ فرهنگی نمره قبولی داد، اما در روزهای نخست ناشران و غرفه‌داران و بازدیدکنندگان از دست باران و سیل در امان نبودند و در روزهای پایانی از دست گرما و هوای دم‌کرده چادرها.

افزون بر این‌که در دو روز گذشته به‌دلیل تعطیلات پایان هفته استقبال بیشتری از نمایشگاه شده بود و جمعیت زیادی راهی شهر آفتاب شدند.

در این شرایط رضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد در مراسم افتتاحیه اعلام کرده که آماده است کلید نمایشگاه را به اتحادیه‌ها و اصناف بدهد.

محمدرضا مخبردزفولی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ضمن بازدید از نمایشگاه کتاب و مثبت ارزیابی کردن آن، در این خصوص ابراز امیدواری می‌کند واگذاری امور این نمایشگاه به صنوف، در کنار نظارت و ارزیابی اتفاق بیفتد.

به گفته او، اصل کار واسپاری به شرط قاعده و ضوابط نظارت و پاسخگو بودن آن کار خوبی است.

اما و اگرهای نشر دیجیتال

این روزها که شمارگان کتاب به کمتر از 500 نسخه رسیده و برخی از به شماره افتادن نفس‌های بازار کتاب سخن می‌گویند، خیلی‌ها کتاب الکترونیک و نشر دیجیتال را نوشداروی در بی‌درمان نشر برمی‌شمردند. البته این موضع موافقان و مخالفان زیادی دارد.

عباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد این موضوع را پروژه‌ای جهانی می‌خواند که برخی ناشران را برای کاهش هزینه‌های چاپ و کیفیت بالای نسخه دیجیتال به این سمت روانه کرده است.

زهرا شیرکوند سرپرست اداره تألیف و نشر انتشارات شاهد با مقایسه نشر دیجیتال و نشر سنتی و کاغذی، می‌گوید: هریک از این دو حوزه مخاطبان خاص خود را دارد. خرید و خواندن کتاب از عادات گذشته مردم کشور ماست و بسیاری از مردم حتی یک کتابخانه کوچک در منزل خود دارند، اما بهره‌مندی از فناوری که اجازه می‌دهد کتاب‌های الکترونیک همواره با مردم و در دسترس مخاطب باشد، بحثی کاملا متفاوت و جداست.

از سوی دیگر، نادر قدیانی مدیر انتشارات قدیانی و رئیس سابق اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، در این باره می‌گوید: پدیده کتب الکترونیکی در 10 سال گذشته با یک موج در میان مردم آمد و معتقدم با همان موج در حال عقب‌نشینی است.

به گفته او، کتب عمومی اعم از رمان، داستان یا کتب فیلم مورد استقبال مردم است و کتاب‌ها از دور خارج نشده‌اند و چه‌بسا شرایطی بهتر نیز پیدا کرده‌اند.

رضا حاجی‌آبادی مدیر انتشارات هزاره ققنوس نیز کتاب را رسانه‌ای قدیمی و ماندگار می‌داند و به جام‌جم می‌گوید: هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جای کتب چاپی را بگیرد.

همان‌طور که یک شخص کتابخوان قطعا کتاب را با فیلم عوض نمی‌کند و این مساله‌ای است که درباره فیلم و کتاب هری پاتر در اروپا دیده شد؛ با وجود این‌که مردم فیلم این اثر را دیده‌اند، باز هم برای خرید چاپ جدید این کتاب صف می‌بندند.

کاهش 30 درصدی فروش دیجیتال

با وجود نظرات مخالف و موافق، بخش دیجیتال چند سالی است که جایش را در نمایشگاه کتاب محکم کرده است. اما امسال بخش نشر دیجیتال که در نزدیکی پارکینگ شهر آفتاب قرار دارد، در حاشیه قرار گرفته و حتی یکی از بخش‌هایی بود که جمعه هفته گذشته با بارش باران آسیب دید و بازار کسبش فلج شد.

دامون آذری، مدیر موسسه آوانامه که به انتشار کتاب‌های صوتی مشغول است، در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: ناشران دیجیتال پیش‌تر هم از محلی که در آنجا مستقر شده‌اند گله‌مند و ناراضی بودند. ناشران دیجیتال قبل از آسیب‌های بارش باران هم می‌خواستند در جایی مستقر باشند که مردم آنها را ببینند. آنها می‌گفتند حمایت دولتی، سوبسید و تخفیف نمی‌خواهند بلکه نیازمند جایی برای دیده شدن هستند.

او با اشاره به این‌که امسال به ناشران دیجیتال حتی ناشرینی که در زمینه کتاب‌های صوتی و کتاب‌های الکترونیک فعالیت می‌کردند اجازه داده نشد تا در بخش ناشرین عمومی غرفه داشته باشند، می‌افزاید: هر چند یکی دو تا از ناشران توانستند به این مهم دست بیابند، اما پرسش اینجاست که چرا مسئولان تبعیض قائل می‌شوند.

به گفته‌ آذری، این عرصه جایی است که می‌توان در آن شغل ایجاد کرد: اما به دلیل این‌که دیده نمی‌شوند، خیلی‌ از ناشران این عرصه‌ را رها می‌کنند و فعالیت ناشران در این بخش نسبت به سال گذشته 30 درصد کاهش داشته است.

گرامیداشت یاد یک خبرنگار

مراسم گرامیداشت یاد و خاطره محمدرضا رستمی خبرنگار حوزه کتاب و سردبیر نشریه روزانه دوره قبلی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و علی عاشوری مدیر بخش فضای مجازی و سایت این نمایشگاه در دوره‌های گذشته و فعال حوزه کتاب، ظهر دیروز در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

علیرضا بهرامی مدیر اداره فرهنگی خبرگزاری ایسنا و فعال حوزه کتاب و نشر در این مراسم گفت: این‌که در این دوره از نمایشگاه، چشم‌هایمان را به هر سو بگردانیم، اما نتوانیم دوستی عزیز مانند رضا رستمی را در آن بیایم، از لحظه‌هایی است که از بودن در این نمایشگاه دلزده می‌شویم.

کمیل انتظاری