فقط یک نمره ناپلئونی

استاد سرکلاس با بچه ها شوخی می کند و سر به سر می گذارد...او که جوان است و تجربه اولین ترم های تدریس خود را پشت سر می گذارد.

کد خبر: ۱۰۲۸۸۱

حالا که از بچه ها می خواهد ساکت باشند و با هم پچ پچ نکنند، کسی به حرفش توجهی نمی کند. چند لحظه ای می گذرد و او که می بیند کسی به زبان خوش با او راه نمی آید، به تهدید و ارعاب رو می آورد. با خودکار می زند روی میز و می گوید: «ساکت باشید لطفا. اگر ببینم کسی حرف می زند، نمره آخر ترمش را می دهم !11.75 استاد جوان از این که حربه اش برای کنترل کلاس و بچه ها نمره باشد، سخت بیزار است.
او که می داند چنین نمره ای را هرگز به چنان دلیلی به دانشجویی نخواهد داد، کمی صبر می کند تا همه ساکت شوند و وقتی اشتیاق شنیدن را در چشمان دانشجویانش می بیند، درس را شروع می کند. او معتقد است که نمره به تنهایی نمی تواند ملاک مناسبی برای ارزیابی فعالیت دانشجویان باشد و به همین خاطر هم از آنها می خواهد بی آن که دغدغه نمره داشته باشند سعی کنند تا خوب بیاموزند که اگر چنین اتفاقی بیفتد نمره خوبی هم خواهند گرفت.
او می گوید: «نمره ای مثل !19.75 در دنیای پرشتاب امروز، بشر هر لحظه شاهد وقوع تغییر و تحول در شکل و صورت نظام های اجتماعی است. یکی از این نظام ها آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت است که با توجه به پیشرفت های مختلفی که در حوزه های مختلف وجود داشته است ، دگرگونی هایی اساسی یافته است و با فاصله گرفتن از شکل ها و شیوه های سنتی رایج ، با شرایط امروز زندگی انسان ها هماهنگ و همساز شده است. توجه بیشتر به تفکر و خلاقیت در نظام های آموزشی جدید که هر روز هم شکل تازه تری به خود می گیرند، سبب افزایش بازده آموزشی شده است و دانش آموز یا دانشجو به جای اندوختن اطلاعاتی که ممکن است هیچ کاربردی هم در زندگی او پیدا نکنند ، بیشتر مهارت هایی را فرا می گیرد که با آنچه می خواند ارتباطی تنگاتنگ دارد و از دل آموختن این مهارت ها، شیوه حرکت و عمل او در زندگی هم تعیین می شود که در واقع همان مهارت های زندگی هستند. به نظر می رسد در چنین شرایط جدیدی نمی توان برای ارزیابی حرکت و عمل دانش آموز و دانشجو، از همان عیار و میزان سنتی ، یعنی نمره استفاده کرد. چون به طبع ارزیابی آن چه امروز در سیستم های نوین آموزشی اتفاق می افتد با متر و معیار نمره ، قابل سنجش نیست.
البته باید به این نکته هم توجه داشت که این نظام های تعلیمی و تربیتی که به صورتی علمی پایه ریزی شده اند، برای سنجش نتیجه هم راهکارهای تازه ای را ارائه می کنند که می توانند مکمل نمره دانشجو و بخصوص نمره های نظری او باشند. به این ترتیب به وجه عملی آموزش هم در کنار وجه علمی آن توجه می شود و در نهایت آموختن و عمل کردن ، جایگزین اندوختن و فراموش کردن می شود. اما آیا چنین جریانی در نظام آموزشی کشور ما و بخصوص سیستم آموزش عالی ما وجود دارد و آیا برنامه ریزی های انجام شده برای توجه به وجه کاربردی علم ، توانسته است اهمیت نمره را نزد دانشجویان و حتی استادان کمرنگ کند؛ متاسفانه به نظر می رسد پاسخ این سوالات منفی هستند.

نمره مهمتر شده است

با توجه به تغییراتی که در سیستم آموزش عالی به وجود آمده ، تلاش شده است در پیوند علم و عمل ، تحولی اساسی به وجود آید. این تحول در شکل گیری دانشگاه های علمی کاربردی قابل پیگیری است ، اما نکته اینجاست که چه برای ورود دانش آموزان به این دانشگاه ها و چه برای ادامه تحصیل آنها در مقاطع بالاتر، ملاک و معیار شرط معدل است و همین مساله سبب می شود که نمره بیش از پیش اهمیت پیدا کند. در چنین فضایی دانشجویان نه به دنبال یادگیری ، که در تلاش برای گرفتن نمره بالاترند و این موضوع علاوه بر این که کیفیت آموزش را تحت تاثیر قرار می دهد و آن را با چالش روبه رو می کند، بعضا دانشجویان را هم دچار فشارها و استرس های روانی ، خاصه در شب امتحان می کند و از سویی دیگر همه چیز شب امتحانی می شود. یعنی دانشجو برای گرفتن نمره ، تمام فعالیت هایش را در شب امتحان فشرده می کند تا با استفاده از محفوظاتش بتواند به سوالات پاسخ دهد و بعد هم آنها را فراموش کند!
مشکل دیگری که در این شرایط عیان می شود چگونگی طرح سوالات امتحانی است که به استادان بازمی گردد. اگر استادان در طرح سوالات امتحانی شان شرایطی را به وجود آورند که دانشجو به جای استفاده از اندوخته هایش از آموخته هایش استفاده کند، آن وقت می توان امید داشت توجه به تفکر و اندیشه و در کنار آن ، خلاقیت در میان دانشجویان رواج پیدا کند. برای رسیدن به چنین نقطه ای طرحهای مختلفی ارائه شده است و دکتر محمدمهدی زاهدی ، وزیر علوم ، تحقیقات و فناوری چندی پیش در جمع استادان و کارکنان دانشگاه بوعلی سینای همدان با اشاره به طرحی برای ساماندهی آزمون ها گفت: «در بحث سنجش دانشجو، نمره دروس استاندارد ملی و مهارت فردی دانشجو در آزمون ها، به عنوان یک معیار کلی قرار گرفته است؛ حال باید دید دروس استاندارد ملی ، مهارت فردی و معیار کلی چه هستند؛ الهه شهبازی معاون آموزشی یک مرکز علمی کاربردی درباره اجرای مصوبات شورای عالی برنامه ریزی دانشگاه ها در مورد سنجش دانشجویان با ملاک هایی فراتر از نمرات پایان ترم آنان می گوید: «ما تلاشمان بر این است که با رعایت مصوبات و اجرای آنها به استاندارد برنامه ها برسیم.
آیین نامه های خودمان را هم مطابق همین مصوبه ها به استادان ابلاغ می کنیم ، اما این که آیا استادان ما دقیقا از این آیین نامه ها تبعیت می کنند یا نه ، اطلاع صددرصدی ندارم. ما از استادان می خواهیم نسبت به حضور و غیاب دانشجوها حساس باشند و آنچه را هم که در طول 16جلسه آموزش به دانشجویان انتقال می دهند. با درخواست خلاصه مطالب هر جلسه پیگیری می کنیم. البته در واقع این کار از طریق مدیران گروهها و گروههای آموزشی انجام می شود». اما نظر شخصی وی البته به عنوان یک کارشناس آموزش این است که نمره ، ملاک و معیار مناسبی برای سنجش دانشجویان نیست و حتی برخی فاکتورهای تاثیرگذار در آن ، می تواند باعث تضییع حق برخی دانشجویان در مقایسه با برخی دیگر باشد. شهبازی می گوید: از آنجا که همه دانشجویان با یک ظرف پیمانه می شوند، ممکن است گاهی حق کسی تضییع شود. این امر در رشته هایی که کار عملی هم در آنها مهمتر است ، بیشتر به چشم می خورد. به عنوان مثال دانشجویانی هستند که از قبل کار را آموخته اند و خب ممکن است به همین خاطر، کمتر در کلاسها حاضر شوند. حالا وقتی یکی از معیارهای نمره در نزد استاد، حضور و غیاب است ، خب طبیعتا همین دانشجویی که کارش را هم خوب بلد است ، نمره خیلی خوبی نمی گیرد. به نظر می رسد برای این که عدالت بیشتری در نمره دانشجویان لحاظ شود، باید آیتم های دیگری هم برای نمره پیش بینی شود. شهبازی هر چند نمره را معیار مناسبی برای سنجش دانشجویان نمی داند، اما تا به حال به جایگزینی هم برای آن فکر نکرده است. او معتقد است حداقل باید برای رشته های خاص ، معیار دیگری برای سنجش دانشجویان پیش بینی کرد. حالا چه کسی باید این پیش بینی را بکند، باید دید. البته این را هم باید افزود که در همان مصوبات شورای عالی برنامه ریزی دانشگاه ها، در مورد درسهای دارای شرایط خاص ، تصمیم گیری به مدیران گروهها و گروههای آموزشی سپرده شده است ، اما مشکل اینجاست که معیار همچنان نمره است و تنها در کیفیت عمل استادان تغییراتی به وجود می آید.

تلاش بیشتر، نمره بهتر!

مریم افضلی استاد دانشگاه آزاد اسلامی می گوید: «اگر سوالات به صورتی استاندارد طراحی شوند، آن وقت نمره می تواند معیار مناسبی برای سنجش دانشجو باشد. اگر سوالات تنها در حد دانش دانشجو باشند و فقط معیار محفوظات باشد و نه توانمندی دانشجو، آن وقت نمره به هیچ وجه نمی تواند میزان پیشرفت دانشجو را تعیین کند. اما اگر استادان علاوه بر توجه به حیطه دانش به حوزه های دیگر فعالیت یک دانشجو هم توجه کنند ، آن وقت نمره کار کرد صحیح خود را پیدا خواهد کرد. یک استاد باید علاوه بر سوالاتی که دانش فرد را ارزیابی می کند، سوالاتی را هم در حوزه درک و فهم ، کاربرد، تجزیه و تحلیل و ارزشیابی و نقد و بررسی طرح کند. چون در غیر این صورت ، اگر مثلا برادر یک دانشجو جزوه او را بخواند و حفظ کند، آن وقت او هم می تواند نمره قبولی بگیرد. سوالات کاربردی و تحلیلی ، آموخته های فرد را هم ارزیابی می کنند و آن وقت نمره ملاک مناسبی برای سنجش دانشجو خواهد بود.»

روز آخر ترم

جلسه های آخر هر نیمسال تحصیلی ، تمام بچه ها تقریبا یک دغدغه دارند و آن نمره پایان ترم است. البته در این میان آنها که بهتر کار کرده اند و حضور پررنگ تری داشته اند ، نگرانی کمتری دارند و آنها که به هر دلیلی ، با سمت و سوی کلاس همراه نبوده اند ، طبیعتا نگرانند. این دغدغه و نگرانی ادامه دارد. تا روزی که نمرات اعلام شود و آن روز، عده ای راضی اند وعده ای هم مطابق معمول ، ناراضی. برخی هم کارشان از نارضایتی می گذرد و فریاد اعتراض سر می دهند و چند نفری هم احتمالا اعتراض شان را به گوش استاد می رسانند تا شاید تجدید نظری حاصل شود. به نظر می رسد حالا که نمره ، معیار و ملاک ارزیابی پیشرفت و ارتقای دانشجوست ، بهتر است دانشجویان هم برای رسیدن به نمره ای مطلوب که البته هدف نیست ، تلاش کنند. به هر حال هر چقدر هم که شما یک درس را خوب آموخته باشید، برای آن که این مساله را نشان بدهید، لازم است که نمره خوبی هم بگیرید. پس برای گرفتن نمره خوب ، تلاش کنیم!

مصوبات شورایعالی

در مصوبات جلسات 209 تا 212 شورایعالی برنامه ریزی دانشگاه ها، آمده است: ماده 18 ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانشجو در هر درس ، براساس میزان حضور و فعالیت در کلاس ، انجام تکالیف درسی و نتایج امتحانات بین نیم سال و پایان نیم سال صورت می گیرد و مدرس هر درس مرجع ارزیابی آن درس است. ماده 19 معیار ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانشجو نمره امتحانی است و نمره دانشجو در هر درس به صورت عددی بین صفر تا 20 تعیین می شود. شورایعالی برنامه ریزی دانشگاه ها، در ماده 18 مصوبات خود، علاوه بر نمره امتحان پایان ترم ، بر میزان حضور و فعالیت دانشجو در کلاس ، انجام تکالیف درسی و نتیجه امتحان میان ترم به عنوان دیگر فاکتورهای سنجش دانشجو توجه می کند. اما آیا این فاکتورها در دانشگاه ها و میان استادان و دانشجویان هم مقبول هستند و آیا در همه دانشگاه ها به اجرا درمی آیند؛