گام‌هایی برای تجاری‌سازی فناوری ایرانی

توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور در راستای رسیدن به خودکفایی و بهره‌برداری از همه امکانات و تخصص‌های داخلی نقش مهمی در پیشرفت در حوزه دانش و فناوری ایفا می‌کند. نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ساخت ایران که از 4 تا 7 اردیبهشت امسال در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد، به معرفی شرکت‌ها و محصولات ساخت ایران که نقش باارزشی در توسعه فرآیندهای صنعتی کشور دارند، پرداخت و بسیاری از طرح‌های دانش‌بنیان در این نمایشگاه رونمایی شد. آنچه در این نمایشگاه بیش از هر چیز جلب توجه می‌کرد، حضور محققان جوان بود.

محصولات ساخت ایران در همه مراحل خط تولید

قطعات و تجهیزات صنعتی همواره نیاز به کنترل و تست‌های دقیق پیش از استفاده در خط تولید دارند و نادیده گرفتن این مرحله می‌تواند با هزینه‌های جبران‌نشدنی جانی و مالی همراه باشد. شرکت دانش‌بنیان فارنکو با ایجاد سیستمی کارآمد و معتبر در زمینه تامین قطعات و تجهیزات ابزار دقیق و سیستم‌های کنترل مورد نیاز صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، خودرو، نیروگاهی و دفاعی به اجرای پروژه‌های متعدد در این زمینه می‌پردازد. امیر احسان برخورداری، مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان درباره نقش این تجهیزات در صنعت به جام‌جم می‌گوید: در خط لوله‌ها، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها بوفور از شیرآلات صنعتی استفاده می‌شود. تا پیش از تحریم‌ها شرکت‌های خارجی دستگاه‌هایی داشتند که قبل از ورود تجهیزات به خط لوله یا بعد از تعمیرات تست می‌شد تا نشتی نداشته باشد، در خط لوله منفجر نشود یا اختلال ایجاد نکند. اکنون با توجه به تحریم‌های کنونی و نیاز خط لوله‌ها، فرصتی برای شرکت‌های ایرانی فراهم شد که دستگاه‌های مکانیزه برای آزمون تجهیزات نفت و گاز در کشور طراحی و ساخته شود. این تجهیزات باید پیش از وارد شدن به خط تولید تست شود تا از کار آنها اطمینان پیدا کنیم و این آزمون مستلزم این است که همه تجهیزات شبیه‌سازی شود.

برخورداری درباره کار اصلی این شرکت دانش‌بنیان می‌افزاید: در طول ده سال ما پله‌پله پیشرفت کردیم و سال گذشته بزرگ‌ترین دستگاه آزمون شیرآلات برای صنایع پتروشیمی در خاورمیانه ساخته شد. این دستگاه‌ها کاملا اتوماتیک است. از سال گذشته نیز ساخت دستگاه تست مخازن را آغاز کردیم. مخازن سی‌ان‌جی خودروها به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کنند و مراکز معاینه فنی نیاز به دستگاه‌های تست این مخازن دارند. با تست این مخازن تا سه سال مطمئن هستیم اتفاق ناگواری رخ نمی‌دهد و اکنون دستگاه‌های تست ساخت داخل آماده بهره‌برداری است.

برخورداری، چالش پیش روی امروز را متقاعد کردن شرکت‌ها برای خرید محصولات داخلی عنوان می‌کند و می‌گوید: ما قطعا باید مسیری را بپیماییم و رشد پیدا کنیم، تا اینجا نیز رشد ما نسبت به شرکت‌های خارجی چشمگیر بوده است. در حال حاضر در بعضی زمینه‌ها اعتمادسازی صورت گرفته، اما برای ورود به بازار جدید هنوز کار ما سخت است. حضور در پارک‌های علمی و فناوری و ارتباط پیدا کردن با استادان دانشگاهی نقش مثبتی داشته است. دانشگاه تهران و پارک علم و فناوری این دانشگاه نیز همکاری بسیاری خوبی با ما داشتند و از ما حمایت کردند. اکنون بحث رقابت نداریم و همکاری برای ما مهم‌تر است، چون نیاز کشور به قدری زیاد است که هنوز احتیاجی به رقابت نیست و پتانسیل انجام کارهای جدید وجود دارد.

پرینترهای سه‌بعدی در ابعاد صنعتی

پرینترهای سه‌بعدی تحول بزرگی در فناوری ایجاد کرده و اکنون قطعات بسیاری که به این شکل ساخته شده‌ در صنایع مختلف استفاده می‌شود.

محققان ایرانی علاوه بر طراحی این قطعات با کیفیت بالا پرینترهای سه بعدی را نیز داخل کشور تولید کرده و مسیر تولید این قطعات را با استفاده از ظرفیت داخل توسعه داده‌اند. شرکت دانش‌بنیان صنایع نورا لایه‌نگار، پرینترهای سه‌بعدی فلزی در نمایشگاه ساخت ایران را عرضه کرد که طراحی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن حاصل تلاش محققان ایرانی است. قطعات تولیدی این دستگاه قطعاتی است با ابعاد پیچیده و خاص که تولید آنها در روش‌های دیگر سخت یا با هزینه بالاست و به‌کمک این روش به‌راحتی و مقرون به صرفه تولید می‌شود.

این دستگاه با فرآیند ذوب گزینشی می‌تواند گستره وسیعی از انواع قطعات را تولید کند. پودر فلزهای مختلف مثل فولاد، تیتانیم و... وارد دستگاه شده و یک نقشه سه‌بعدی به نرم‌افزار دستگاه داده می‌شود، سپس دستگاه قطعه نهایی را آماده‌سازی و پرینت می‌دهد. ساز و کار ساخت دستگاه به صورت لایه‌به‌لایه و به روش ذوب گزینشی با فلز است. این دستگاه برای افرادی که در صنایعی مثل هوافضا، صنایع نظامی، شرکت‌های هواپیماسازی و... با ساخت قطعات پیچیده سر و کار دارند، کاربردی است.

معرفی «سورنا مینی» به جامعه

ربات‌های انسان‌نما همواره موضوع جذابی برای علاقه‌مندان به فناوری‌های رباتیک به شمار می‌رود.

در این نمایشگاه نیز رونمایی از ربات سورنای کوچک با استقبال فراوانی روبه‌رو شد. محققان کشور در دانشگاه تهران پیش از این ربات‌های سورنا یک، دو و سه را رونمایی کردند. در گزارش 8 آبان 1395 گروه دانش روزنامه جام‌جم در همین صفحه گزارش کاملی از عملکرد سردار ایرانی ربات‌ها منتشر شده است. اکنون رونمایی ربات کوچک سورنا با طول 50 سانتی‌متر در نمایشگاه ساخت ایران توانمندی متفاوتی از این ربات را نشان داد. از ویژگی‌های جالب این ربات توانایی برقراری ارتباط با اطرافیان است و حتی می‌تواند به افراد دارای اختلال اوتیسم کمک کند. می‌توان گفت این نخستین گام صنعت رباتیک در زمینه معرفی ربات‌های اجتماعی و سامانه‌های هوشمند برای خدمت‌رسانی رباتیک است.

حسام ملکی، مدیر فنی پروژه سورنا مینی، در گفت‌وگو با جام‌جم درباره ویژگی‌ها و هدف از ساخت این ربات می‌گوید: این ربات می‌تواند سناریوی خود را بنویسد و نوع راه رفتن را در شرایط مختلف تنظیم کند. ربات‌های سورنا یک، دو و سه فناوری بالایی داشتند، اما خروجی آنها و سرریز فناوری آنها این ربات‌های آموزشی هستند. ما نمونه‌های کوچک آزمایشی از آنها ساختیم تا در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی مورد استفاده قرار بگیرند.

وی افزود: در حال حاضر ما پلتفرم استانداردی در کشور نداریم که ایرانی باشد و ربات‌هایی مثل شکل استاندارد نائو در مسابقاتی مثل ایران‌اُپن استفاده می‌شوند. اما این ربات ایرانی است و نشانه‌های ایرانی را در خود دارد. طراحی و ساخت ربات به جز چند قسمت مکانیکی به طور کامل ساخت داخل است و اکنون به سمت نیمه‌صنعتی شدن و تولید پیش می‌رویم. همچنین شکل کلاه این ربات با الهام از کلاه‌های قشقایی ساخته شده و نمادی از سر در دانشگاه تهران و بز ایرانی روی بدنه این ربات دیده می‌شود. بنابراین این ربات می‌تواند جایگزین ربات‌های نائو در مسابقات رباتیک شود.

ربات جراح سینا آماده بهره‌برداری می‌شود

طراحی و ساخت ربات جراح، شاهکار محققان ایران در زمینه مهندسی پزشکی و فناوری‌های وابسته به آن بود و پیشتر نیز گزارشی از روند پیشرفت این ربات در صفحه دانش جام‌جم در تاریخ 4مهر 1394 منتشر شده است. در این نمایشگاه دکتر علیرضا میرباقری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره پیشرفت ربات جراح سینا از آن زمان تاکنون به جام‌جم می‌گوید: بعد از این که ربات سینا داخل کشور مراحل بالینی خود را آغاز کرد، مذاکراتی با دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور انجام شد که ادامه مطالعات بالینی با کمک دانشگاه‌های معتبر کشور انجام و نتایج به صورت عمومی منتشر شد. سه دستگاه از این ربات در اختیار سه دانشگاه مطرح کشور به منظور آزمایش و کار تحویل داده شده است. جراحی‌های بالینی ربات روی حیوان انجام می‌شود تا به لحاظ فنی اطمینان کافی به دست آید. بعد از آن تا حدود دو سال آینده برای دریافت مجوزهای انسانی اقدام می‌کنیم.

براساس تفاهم‌نامه‌ای که با بیمارستان دانشگاهی ژنو امضا خواهد شد، یک دستگاه ربات جراح به این بیمارستان منتقل می‌شود. همزمان اعضای تیم فنی مهندسی دانشگاه EPFL به شرکت ما مراجعه کرده‌اند تا برای پشتیبانی فنی این ربات در کشور سوئیس آموزش ببینند. قرار است به مدت دو سال این ربات در بیمارستان ژنو کار کند و ارزیابی‌های بالینی روی حیوان در کشور سوئیس هم انجام شود تا ما از این تجربیات برای ورود به بازار جهانی استفاده کنیم.

دانش فنی تولید فرآورده‌های زیستی

فرآورده‌های زیستی طیف گسترده‌ای از داروهای زیستی مثل داروهای نوترکیب ـ که حساس، گرانقیمت و استراتژیک هستند ـ تا تجهیزات بیولوژیکی را شامل می‌شوند. قلب فرآیند تولید این داروها با استفاده از این فرمانتورها و بیوراکتورهاست. اکنون شرکت دانش‌بنیان زیست فرآیند صنعت صبا به تولید تجهیزات، توسعه سویه و فرآیندهای زیستی در این زمینه می‌پردازد. این تجهیزات شرایط کنترل‌شده‌ای را ایجاد می‌کنند که میکروارگانیسم یا سلول جانوری رشد کند و منجر به تولید فرآورده شود.

دکتر سیدصفاعلی فاطمی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، درباره تولید این تجهیزات به جام‌جم می‌گوید: انواع داروها، اسیدهای آمینه، پروتئین‌های مختلف، آنزیم‌های صنعتی، محصولاتی مثل خمیرمایه، صمغ‌ها و تولید الکل با این تجهیزات ساخته می‌شوند. ما اکنون به دانش فنی فرمانتورها و بیوراکتورها هم در مقیاس آزمایشگاهی و نیمه صنعتی و تولید رسیده‌ایم. اکنون دستگاه‌های تولید شده، مورد استفاده دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی قرار می‌گیرد و دانشجویان و استادان می‌توانند کار تحقیقاتی انجام دهند. همچنین شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های زیستی از جمله داروها از این دستگاه استفاده می‌کنند.

دانشجویان تحصیلات تکمیلی که مشغول انجام پروژه‌های تحقیقاتی هستند کمک می‌کنند دستگاه‌های جدیدتری نیز با کمک آنها طراحی شود. دانشجویان حوزه‌های زیست فناوری صنعتی، زیست فناوری میکروبی و مهندسان شیمی با گرایش زیست فناوری و محققانی که حوزه کار آنها زیستی است در بحث تولید فرآورده‌ها و دانش فنی کمک می‌کنند. مهندسان برق و مکانیک هم در این گروه هستند و برای ساخت تجهیزات از کمک آنها استفاده می‌کنیم. به این ترتیب اکنون به خودکفایی تولید فرآورده‌های زیستی و تجهیزات لازم برای تولید این فرآورده‌ها در کشور رسیده‌ایم.

توسعه فناوری تولید نانو الیاف در کشور

ایران از پیشتازان فناوری نانو در دنیا به شمار می‌رود و تولید نانو الیاف نیز از جمله جدیدترین کاربردهای این رشته در صنعت است. تحقیق و توسعه در زمینه محصولات پیشرفته نانو الیافی مثل انواع ماسک‌های تنفسی، فیلترهای هوا، فیلترهای مایعات، تولید بانداژهای پزشکی، تولید غشای مهندسی و تولید نانو الیاف سرامیکی از جمله اهداف ساخت دستگاه الکتروریسی است. همچنین وجود چنین دستگاه‌هایی در کشور به تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و در نهایت صادرات به کشورهای منطقه و اروپا کمک می‌کند. شرکت دانش‌بنیان فناوران تجهیزات نانو آزما رویکردی چند جانبه در تجاری‌سازی فناوری‌های نوین پیش گرفته است. این شرکت از سال 1382 در دانشگاه امیرکبیر شکل گرفت و فعالیت خود را در زمینه ساخت دستگاه الکتروریسی و تولید نانو الیاف آغاز کرد. این شرکت دانش‌بنیان فناوری ساخت غشای زیستی پیشرفته با فناوری نانو را برای نخستین بار در کشور تجاری‌سازی کرد. دستگاه الکتروریسی کامل، دستگاه الکتروریسی غیرنازلی آزمایشگاهی و دستگاه الکتروریسی صنعتی از جمله محصولات این شرکت برای تولید نانو الیاف و انواع ترکیبات یکنواخت پلیمری است. همچنین پروژه ساخت دستگاه الکتروریسی مذاب، غشاهای نانوفیلتراسیون و جاذبه‌ای نانو الیافی از برنامه‌های آینده این شرکت است که کاربردهای فراوان در صنایع مختلف دارد.

سپیده شعرباف