کوچک شدن سفره ایرانی در سینما

در سال‌های نه چندان دور کارگردانان مهمی مثل داریوش مهرجویی در مهمان مامان، لیلا، پری، سارا و...، علی رفیعی در فیلم‌های ماهی‌ها عاشق‌ می‌شوند و آقا یوسف، کامبوزیا پرتوی در فیلم کافه ترانزیت، ابوالقاسم طالبی در فیلم دست‌های خالی و... بر موضوع غذا و دور هم‌نشینی سر سفره در فیلم‌هایشان تاکید می‌کردند، اما سینمای امروز دیگر کمتر توجهی به این دورهم نشینی و ایجاد فضایی صمیمی بین اعضای یک خانواده می‌کند و انگار این دورهم نشینی امروز دیگر خیلی دغدغه سینماگران ما نیست!

درست است که اکنون همه چیزمان شده فضای مجازی و مهمانی‌های امروز در رستوران‌ها خلاصه شده و دیگر از آن جمع‌های گرم خانوادگی خبری نیست؛ اما بی‌تردید یکی از راه‌های صمیمیت، حضور اعضای خانواده بر سر سفره است. چراکه همین بر سر سفره نشستن و دور هم بودن بهترین زمان ممکن برای افراد یک خانواده را به وجود می‌آورد که از حال هم باخبر شوند و به رفع مشکلات یکدیگر بپردازند. نزدیکی و دور هم بودن امروز دیگر نه تنها قدیمی و کهنه نشده، بلکه حس امنیت و آرامش بسیار بالایی برای خانواده ایجاد می‌کند و نمایش آن در قاب سینما قطعا در جامعه تاثیرگذار است و به بالاتر بردن فضای همدلی و صمیمیت بین اعضای یک خانواده کمک می‌کند.

سینما تابع جامعه است

مصطفی رستگاری، فیلمنامه‌نویس آثاری چون «چهل سالگی»، «دریاچه ماهی» و... در گفت‌وگو با جام‌جم بیان کرد: در نمایش صحنه‌های دورهمی در یک خانواده در سینما و تلویزیون (در گذشته بخصوص) تجربه‌های موفقی داشتیم. فیلم‌های آقای مهرجویی یا سریال‌هایی مثل «خانه سبز» که امروز با وجود گذشت این همه سال همچنان بازپخش می‌شود از نمونه‌های بارز نمایش این دورهمی‌هاست. تاثیرگذاری سکانس‌های این فیلم‌ها البته تابع نگارش خوب و شخصیت‌پذیری دقیق کاراکترهای آن است. چرا که نشان‌دادن یک خانواده بر سر سفره به خودی خود نمی‌تواند تضمینی برای تحکیم بنیان‌های یک خانواده خوب باشد و این موضوع برمی‌گردد به چارچوب داستان. ممکن است یک داستان درام خیلی قوی داشته باشد و اصلا چنین صحنه دورهمی هم نداشته باشد، اما با نمایش فداکاری یک بچه صمیمیت و محبت یک خانواده را به شایستگی نمایش دهد.

نویسنده سریال «به دنیا بگویید بایستد» خاطر نشان کرد: سینمای کنونی تابعی از ظرفیت روانی و فکری جامعه است.

روابط موزاییکی درون خانواده

دکتر امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با تاکید بر تاثیرپذیری جامعه از رسانه‌های دیداری و شنیداری به جام‌جم گفت: جای تاسف دارد که نمایش اعضای یک خانواده سر سفره شام یا ناهار در فیلم‌های سینمایی کمرنگ شده است.

وی افزود: ما اکنون در جامعه شاهد روابطی به نام روابط موزاییکی درون خانواده هستیم. به این معنا که مثلا موقع شام اعضای یک خانواده هر کدام سرگرم کارهای شخصی هر چند در درون خانه هستند و هیچ‌کدام نمی‌آیند سر سفره کنار هم بنشینند. در حال حاضر آمریکا بالاترین جامعه دنیا در دینداری است. از سال 1978 بحث کمرنگ شدن نقش خانواده در جامعه مطرح شد و به همین منظور غربی‌ها صدها فیلم ساختند که پیوند بین اعضای خانواده را محکم کنند تا به تبع آن جامعه شان محکم بماند و پیشرفت کند، اما جامعه ما چه کرد؟ در فیلم‌های ما بیشتر به تنش و دعوا پرداخته می‌شود و این جهتگیری منفی است. از این نکته نباید غافل شد که فیلم‌ها و سریال‌ها بر جهت‌دهی ذهنی افراد جامعه تاثیر دارند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در جامعه ما روابط بین اعضای یک خانواده کمرنگ شده و کارگردانان ما که در این جامعه رشد کردند هم متاثر از این فضا هستند. در فیلم‌های خارجی معمولا قبل از غذا خوردن دعا می‌خوانند، اما در فیلم‌های ما نه تنها دعا یا شکرگزاری نمی‌کنند بلکه حتی سر یک سفره هم نمی‌نشینند. فیلم‌های ما روابط معنوی درون خانواده را مورد توجه قرار نمی‌دهد و این موضوع روی جامعه تاثیرگذار است.

سینما، آیینه جامعه

اصغر هاشمی، کارگردان فیلم‌هایی چون «زیر بام‌های شهر»، «روزهای انتظار»، «مهریه بی بی» و... با بیان این‌که جنس فیلم‌های کنونی تغییر کرده، گفت: به‌دلیل شرایط اجتماعی و اقتصادی تحمیل شده به ما، دورهم‌نشینی هم کم شده و به تبع این تغییرات اجتماعی جنس فیلم‌ها هم تغییر کرده است. در دهه‌های 60 و 70 فضای اجتماعی به گونه دیگری بود و بنابراین جنس فیلم‌ها هم فرق داشت. به هر حال سینما آیینه جامعه است.

او خاطرنشان کرد: اکنون رویکرد فیلمسازهای ما تابع جو عرضه و تقاضاست و شاید فیلم دورهمی ساختن در گیشه بیننده خاصی نداشته باشد ؛ چون خانواده‌ها جنس رویکردشان به سینما و نگاه کردن‌شان به فیلم عوض شده. این تحولی است که در جامعه رخ داده و مقصر آن فیلمساز نیست. الان خانواده‌ها در کنار تفریح شان می‌آیند و فیلم می‌بینند و سلیقه و ذائقه مخاطب تغییر کرده که بعضا این تغییرات شاید هم چندان مثبت نباشد.

سفره دوست‌داشتنی مادر

«سفره از صفای میزبان خرم می‌شه، نه از مرصع پلو / حرمت زنیت مادرتون رو حفظ کنین / محمد ابراهیم، گوشت‌رو خیلی ریز نکن مادر، اون وقت می‌گن خورشت‌شون فقط لپه داره و پیاز داغ». اینها دیالوگ‌های آشنای فیلم «مادر» ساخته شادروان علی حاتمی است که بحق باید او را برجسته‌ترین فیلمساز وابسته به آداب و سنن ایرانی دانست. تمام‌ شخصیت‌های‌ اصلی‌ فیلم‌های‌ حاتمی‌ یک‌ ایرانی‌ تمام‌‌عیار هستند. آنها با صرف‌ وقت‌، حوصله‌ و دقت‌ فراوان‌ به‌ انجام‌ نقاشی‌ ایرانی‌، موسیقی‌، خوشنویسی‌ و حتی‌ خورد و خوراک‌ و پوشاک‌ به‌ سبک‌ ایرانی‌ می‌پردازند و در طول‌ ماجراهای‌ خود نیز بارها در برابر غرب‌زدگی‌ و وادادگی‌ در برابر مظاهر فرهنگ‌ دیگری‌ می‌ایستند.

فیلم‌های اشتها برانگیز مهرجویی

یکی از فیلمسازانی که پای غذا و سفره را به سینمای ایران باز کرد، داریوش مهرجویی است. آثار مهرجویی اساسا اشتها را تحریک می‌کند. سکانس به یاد ماندنی کباب پختن در فیلم «اجاره‌نشین‌ها»، مراسم شله زردپزان در فیلم «لیلا» و سفره رنگارنگ «مهمان مامان»، سفره نذری در فیلم پری و. .. نشان می‌دهد، می‌توان به این موضوع از این زاویه پرداخت که درست وقتی سفره به‌میان می‌آید که درگیری‌های و التهابات شخصیت‌های قصه احتیاج به یک استراحتگاه دارند.

دورهم‌نشینی شیرین «یک حبه قند»

نگاه رضا میرکریمی به غذا و سفره ایرانی در فیلم «یه حبه قند» مثال بارزی از توجه او به این مقوله است. رنگ‌ها، قاب‌های چشم نواز و فیلمبرداری زیبا در همان دقایق اولیه فیلم ذائقه بصری هر مخاطبی را به خود جذب می‌کند. شما با دیدن این فیلم به دوران کودکی می‌روید و یاد روزهایی می‌افتید که تمام فامیل در منزلی بزرگ تر دور هم بودند. در مجموع «یک حبه قند» تلاشی موفق برای زنده کردن روزهای زیبای گذشته‌های دور است.

ساناز قنبری