در ستایش آقای دانشمند

صرف نظر از آنهایی که مفهوم قرن20 را متوجه نشدند و در پاسخ نام ابن سینا، سقراط و... را نوشته بودند، بیش از سه‌چهارم پاسخ‌دهندگان نام آلبرت اینشتین، فیزیکدان نامدار آلمانی تبار را به عنوان بزرگ‌ترین دانشمند جهان ذکر کردند!

در جریان بررسی دیگری نیز به وضوح با این حقیقت مواجه شدم که وقتی تصویر آلبرت اینشتین روی جلد نشریه‌ای منتشر شود، بر فروش آن نشریه تاثیری معنی‌دار می‌گذارد و بهتر می‌فروشد! چه رازی در پس چهره و زندگی کاریزماتیک این فیزیکدان بزرگ نهفته است که مردم جهان او را نابغه‌ای قدیس‌وار در قبای دانشمند تصور می‌کنند؟

چند بار که با فیزیکدانان صحبت می‌کردم، وقتی صحبت از اینشتین به میان آمد از آنها توصیف‌های جالبی را شنیدم. می‌گفتند با گذشت سال‌ها هنوز وقتی معادلات نظریه نسبیت خاص و عام را می‌خوانند و تدریس می‌کنند، با احساسی بی‌نظیر از زیبایی و شگفتی مواجه می‌شوند؛ از این جهت که این مرد چقدر خوب مکانیسم طبیعت و گرانش را فهمیده و درک کرده و در لباس ریاضی و فیزیک به نظم درآورده است. توضیح مکانیسم گردش ماه به دور زمین و گردش سیاره‌ها به دور خورشید و پیش‌بینی انحراف نور در گذر از کنار خورشید در جریان کسوفی که ادینگتون مشاهده کرده بود از جذاب‌ترین ماجراهای علمی است که با نام و آوازه آلبرت اینشتین تا آخرین روز جهان گره خورده است.

عجیب‌ترین رخداد علمی که اثبات آن پس از مرگ او تا امروز رقم خورده است، پیش‌بینی وجود امواج گرانشی بود. در سال 1294، روزگاری که احمدشاه قاجار با رضاخان سردار سپه بر سر حفظ تاج و تخت دست به گریبان بود، اینشتین نظریه نسبیت عام را به جامعه علمی جهان ارائه کرد. وجود امواج گرانشی ـ که در رویدادهای عظیم کیهانی نظیر ادغام سیاهچاله‌ها به‌وجود می‌آید ـ رویدادی بود که وجودش در جریان نظریه نسبیت عام از نظر تئوری پیش‌بینی شده بود. اما به دلیل نیاز به فناوری بسیار بالا در سنجش ابعاد بسیار کوچک دامنه موجی که تقریبا ده‌هزار بار کوچک‌تر از ابعاد یک اتم است، آشکارسازی آن انجام نشده بود تا این‌که سرانجام در اواخر سال 1394، دانشمندان با بهره‌گیری از آشکارساز لایگو توانستند وجود این امواج را در عالم شبیه‌سازی کنند؛ آن هم درست در یکصدمین سالگرد ارائه نظریه نسبیت عام؛ کشفی که بسیاری از فیزیک‌دانان آن را بزرگ‌ترین یافته علمی دهه اخیر لقب دادند.

اینشتین فقط یک فیزیکدان نبود؛ او حکیمی سیاست‌مدار و مسلط به امور اجتماعی و جامعه خود بود. نوازنده ویولنی که گاهی ساز خود را به دست می‌گرفت، در حوادث مختلف روزگار زندگی‌اش که با وقوع جنگ‌های جهانی اول و دوم و همین‌طور اشغال فلسطین گره خورده بود، موضع‌گیری‌های جالب توجه و صلح‌طلبانه‌ای داشت که بازخوانی آنها نکات عمیقی را از هوش و جهان‌بینی ژرف این دانشمند بزرگ برملا می‌کند. او برخلاف بسیاری از محققان که همه زندگی خود را کنج دانشگاه و آزمایشگاه، بی‌توجه به زندگی و مشقات مردم جامعه خود می‌گذرانند، نسبت به تحولات اجتماعی خود بسیار حساس بود.

کاظم کوکرم - دبیر دانش