قانون علیت و عواقب رفتارهای دیروز و امروز ما

در سال‌های اخیر حتی بارها پیش آمده که این ریزگردها به شهرها و آبادی‌های مرکزی و شمالی ایران هم رسیده‌اند.

اینجا نمی‌خواهم از دلایل بروز ریزگردها بگویم که حتما قبلا و بعدا در منابع علمی و عمومی درباره‌شان خوانده‌ایم و خواهیم خواند.

آنچه به نظرم مهم است، این که در جهان علم و فلسفه و منطق، موضوعی به نام «قانون علیت» وجود دارد؛ مفهوم ساده شده آن این است که وقتی پدیده‌ای رخ می‌دهد، حتما علتی دارد و این علت هم از قوانین و ساختارهای منطقی و مادی پیروی می‌کند و به جز علت‌العلل که مخصوص به ذات اقدس باریتعالی است، باقی رخدادها حتما علتی دارند. بنابراین مسئولیت رخدادها را بافرافکنی نمی‌توان به گردن امور ماورایی انداخت و از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کرد. وقتی ریزگردها بر فضای کشور حاکم می‌شوند، به جای آن که به هزار و یک مساله مادی و ماورایی پناه ببریم، فکر کنیم و دلیل آن را باز شناسی کنیم و برای رفع آن فعال باشیم. مقام رهبری مدت‌ها قبل درباره ضرورت تقویت دیپلماسی محیط زیست دستور داده بودند تا بتوان مانع ساخته شدن سدهای بی‌‌شمار روی دجله و فرات از سوی ترکیه و سوریه و عراق شد. این در حالی است که خودمان روی سرشاخه‌های کارون سدها و آب‌بندهای بزرگ و متعدد ساختیم، مسیر طبیعی جریان آب را تغییر دادیم، بافت اسکان روستا نشینان و شهروندی را تغییرات عمده داده‌ایم و همه و همه باعث شد تا امروز با معضلاتی مثل کم‌آبی، خشکسالی، کاهش بهره‌وری زمین و... روبه‌رو شویم.

از منظر فلسفی و بنیادی، علت همه اینها یک چیز است: این که ما برهان و منطق علیت را درک نکرده‌ایم و همواره در پس ذهن تصور کرده‌ایم که ما کاری را انجام می‌دهیم با این امید که کل نظام هستی هوای ما را خواهد داشت و ان‌شاءالله مشکلی پیش نخواهد آمد! قطعا تا خدای بزرگ نخواهد کاری و رخدادی انجام نمی‌شود، اما رفتارهای ما، خواست‌های ما و عملکردهای ما، نافی مسئولیت ما در جهان بیکران نخواهد بود. ما مسئول رفتارهایمان هستیم و درست است که خداوند بهترین‌ها را برای بندگانش می‌خواهد، اما این به شرطی است که بندگان هم بهترین را برای خودشان بخواهند و خلاف اصول علمی‌ای که خدای بزرگ، جهان را بر مبنای آن آفریده است رفتار نکنند. موضوع بسیار ساده‌ای است! برهان علیت را بارها و بارها باید برای خودمان معنی کنیم و یادمان باشد که رخدادهای پیرامونمان نتیجه رفتارهای قبلی ماست، نه کمتر و نه بیشتر!

دکتر محمدرضا نوروزی

میکروبیولوژیست و مروج علم