مستشاران جان‌ بر کف

از سوابق شغلی او می‌توان به معاونت عربی و آفریقای وزارت امور خارجه،‌ مدیر کلی خلیج فارس و خاورمیانه، مسئولیت سفارت جمهوری اسلامی ایران در کشور بحرین و ریاست ستاد ویژه عراق در وزارت امور خارجه اشاره کرد.

وی چند ماه پیش، پس از برکناری از سمت معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه با حکم علی لاریجانی به عنوان دستیار ویژه رئیس مجلس و مدیرکل امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی منصوب شد. با وجود این که حرف و حدیث‌ بسیاری در باره برکناری وی از معاونت وزرات خارجه عنوان شد، اما وی هیچ‌گاه درصدد سوار شدن بر امواج این شایعات برنیامد و حتی در این گفت‌وگو در پاسخ سوالات چندباره ما تاکید داشت، از این موضوع گذر کنیم و قصدی برای صحبت کردن
نداشت.

مصاحبه با امیرعبداللهیان پس از یک پیگیری پنج ماهه، در ساختمان امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی انجام شد و دستیار ویژه رئیس مجلس با وجود این که زمان انجام مصاحبه، درگیر برگزاری مقدمات ششمین کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین بود، در گفت‌وگویی مبسوط به سوالات ما پاسخ داد و البته تمایلی به پاسخگویی به برخی سوالات نداشت.

با دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل در باره تحولات سوریه و سیاست‌های تنش‌زای عربستان، همچنین حضور مستشاران نظامی ایران در منطقه و رشادت‌های سردار سرلشگر حاج‌ قاسم سلیمانی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید.

ایران از ابتدای بحران سوریه که حدود پنج سال از آن می‌گذرد، نقش پررنگی در تحولات منطقه و بویژه سوریه داشته است. شما در عمده این سال‌ها، در مسئولیت معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه، از نزدیک با این مسائل درگیر بودید. آیا در این مدت مقاطعی بوده که احساس کنید کنترل امور در حال خارج شدن از دست ایران و محور مقاومت است و شیرازه امور در حال از هم پاشیدن است؟

بحران سوریه، یک بحران مهندسی شده بود و تقریبا 86 کشور خارجی برای تغییر نظام در سوریه بسیج شده بودند. این نشان می‌دهد که طراحی‌ها صرفا طراحی سیاسی نبود، بلکه امنیتی، نظامی و اقتصادی بود. در دو مرحله، سوریه تا جایی پیش رفت که دمشق در آستانه سقوط قطعی قرار گرفت و البته مستشاران نظامی جمهوری اسلامی ایران هر کمکی که می‌توانستند، به درخواست سوریه برای عدم شکل‌گیری این اتفاق انجام دادند و ارتش سوریه هم نقش بسیار مهمی داشت.

در دو مرحله در آن سال‌ها دمشق تا مرز سقوط پیش رفت؛ اواخر سال دوم بحران و مجددا اواسط سال سوم بحران. یعنی 2013 و 2014. مستشاران نظامی ما بسیار متفاوت از مستشاران دیگر کشورها در سطح منطقه هستند. در بحرین، مستشاران نظامی، انگلیسی و آمریکایی هستند و به نظام آل‌خلیفه کمک می‌کنند. در امارات، فرانسه پایگاه نظامی دارد و مستشاران نظامی فرانسوی در آن کشور حاضرند. تفاوت جدی مستشاران ما با سایر مستشاران این است که اولا تاریخ و تجربه سرشار دفاع هشت‌ساله را با خود دارند. دوم این که در حوزه مبارزه با تروریسم، از یازده سپتامبر تا کنون در منطقه‌ای قرار گرفته‌ایم که یک طرفمان جنگ‌های پیچیده تروریستی القاعده در افغانستان و یک طرف جنگ‌های تروریستی پیچیده القاعده و داعش در عراق است و ایران میان این دو قرار دارد. باید در حوزه مبارزه با تروریسم، نیروهای امنیتی و مستشاری بسیار قوی‌ وجود داشته باشد تا بین دو جریان بشدت ناامن تروریستی بتوان امنیت کشور را فراهم کرد. نیروی مستشار نظامی فرانسوی تا جایی پیش می‌رود که آبمیوه و قهوه‌اش را بخورد و در یک کاخ بسیار شیک مشورت بدهد، اما هیچ وقت حاضر نیست تا مرز کشته‌شدن پیش برود در حالی که مستشاران نظامی ما مثل یک رزمنده سوری در خاک سوریه و مثل یک داوطلب عراقی در خاک عراق به شهادت می‌رسند.

با توجه به اشاره شما به حضور مستشاران نظامی، خاطره‌ای از سردار سلیمانی و رشادت‌های ایشان دارید؟

آشنایی من با سردار سلیمانی به مقطع اشغال عراق توسط آمریکا بر می‌گردد. به عنوان دیپلماتی که در شورای امنیت ملی در جلسات مختلف در دستگاه‌های ذی ربط حضور داشتم از نزدیک با ایشان آشنا شدم. سپاه پاسداران، نقش مهمی در دفاع از تمامیت ارضی و کمک به امنیت کشور دارد. بسیاری از چهره‌هایشان گمنام هستند و می‌توان گفت، حتی سردار جعفری با این‌که فرمانده کل سپاه است ولی فرد گمنامی است. آقای سلیمانی از جمله افرادی است که در حوزه ماموریتی خود، به دلیل ویژگی‌های فردی بارزی که دارد، بسیار موفق بوده است. یکی از رموز موفقیت ایشان این است که هم برای امنیت کشور و هم برای امنیت منطقه، فردی است که از جان خود گذشته و در عین حال، قدرت و خلاقیتی دارد که می‌تواند تجربیاتی را که در فرماندهی لشکر عملیاتی دوره دفاع مقدس داشته، به روز کند و از آنها در فرماندهی یک بحران مرزی که در افغانستان بحران‌زده زمان اشغال آمریکا ایجاد شده، استفاده کند. یکی از خلاقیت‌های شخص آقای سلیمانی این است که وقتی با تحولات پیچیده‌ در کشوری مثل سوریه مواجه می‌شود، می‌تواند تجربیات خود را به روز کند. زمانی که در کشوری مانند عراق همه ساختارها زیر و رو می‌شود، این‌که شما چقدر بتوانید به عنوان کشوری که ناامنی‌های موجود در کشور همسایه، امنیت ملی‌‌تان را تهدید می‌کند با این تهدید‌ات مقابله کنید باید خلاقیت‌ ویژه‌ای داشته باشید و سردار سلیمانی این خلاقیت‌ها را دارد.

عربستان سعودی با هدف تسویه‌حساب سیاسی با ایران، نقش عمده‌ای در افزایش التهابات منطقه و سوریه داشته و گفته می‌شود در مقاطعی، پیغام‌هایی نیز میان دو کشور رد و بدل شده است. مثلا گفته می‌شود، وقتی قرار بود نخست‌وزیر عراق انتخاب شود، عربستان پیغام داده بود اگر ایران از حمایت نوری مالکی دست بردارد، ریاض هم از برخی مواضعش در منطقه کوتاه می‌آید. آیا چنین مسائلی را تائید می‌کنید؟ آیا هیچ‌گاه عربستان در این سال‌ها در مسیر حل مشکلات حرکت کرد؟

عربستان خود را با واقعیت‌ها تطبیق نمی‌دهد. این اشکال هم در حاکمان قبلی و هم در حاکمان شتابزده فعلی که سیاست‌ جنگ‌طلبانه را دنبال کردند و در همه شکست خوردند، وجود دارد. در این که عربستان نقش غیرسازنده در منطقه ایفا می‌کند، هیچ تردیدی وجود ندارد. در رابطه با عراق، اشکالش این است که هنوز بعد از سال‌ها تغییر بنیادین در این کشور، عربستان نتوانسته این واقعیت را بپذیرد که با یک عراق دموکراتیک مواجه است؛ این که اکثریت و اقلیت حقوق خودشان را دارند و کرد، سنی و شیعه در کنار هم کار را دنبال می‌کنند.

پیغام‌هایی که ‌گفته می‌شد میان ایران و عربستان رد و بدل شده و شروطی که عربستان برای بهبود روابط با ایران مطرح کرده، چه بود؟

عربستان سعودی، آنقدر مهم و بزرگ نیست که همه مسائل ما حول آن شکل بگیرد. در باره حمله عربستان به یمن، آمریکا و اسرائیل پشت این حمله بودند و عربستان فریب آنها را خورد. معتقدم، تصمیم عربستان جنگ در یمن نبود. در ارتباط با وضعیت عراق هم آمریکایی‌ها بودند که می‌خواستند اهدافشان را داخل عراق پیش ببرند و این اشکال و رویکرد غلط در سعودی‌ها نسبت به تحولات بود.

حدود 9 ماه پیش که نشست بین‌المللی حمایت از سوریه را در نیویورک داشتیم، وزرای خارجه حدود 19 کشور حضور داشتند که آقای جان‌کری و لاوروف به طور مشترک ریاست جلسه را به عهده داشتند. در آن جلسه، آقای جان کری خطاب به بخشی از حاضران جلسه که به نوعی از سوریه حمایت می‌کردند، گفت ببینید وزرای خارجه دیگر چه می‌گویند. اگر شما به حذف آقای بشار اسد کمک کنید، همه ما به طور یکپارچه برای نابودی تروریسم و داعش در سوریه اقدام خواهیم کرد و منطقه و مردم سوریه راحت خواهند شد. آقای دکتر ابراهیم جعفری، وزیر امورخارجه عراق خطاب به آقای جان کری گفت: من فراموش نمی‌کنم 18 یا 20 ماه پیش وقتی بحران در عراق آغاز شد و داعش، موصل را گرفت و به سمت بغداد حرکت کرد، مقامات آمریکایی به عراق آمدند و گفتند، ریشه اصلی مشکلات نوری مالکی است. اگر ایشان کنار برود،‌ رفاه و وحدت در عراق ایجاد می‌شود و ما با همه متحدانمان می‌آییم و در کوتاه‌ترین مدت، داعش را از عراق خارج می‌کنیم. آقای جعفری خطاب به جان کری، خانم موگرینی و نماینده سازمان ملل گفت: آقای جان کری، حدود 20 ماه از وعده شما می‌گذرد و نوری مالکی، نخست‌وزیر عراق نیست و هیچ اقدامی هم برای داعش نکردید. تصور می‌کنم اگر این اتفاق برای سوریه هم بیفتد، هیچ تفاوت خاصی ایجاد نمی‌شود.

واقعیت این است که در این حوزه‌ها آنقدر پیچیدگی وجود دارد که رفتارهای ساده‌اندیشانه عربستان یا یک کشور خاص نمی‌تواند مشکلی را حل کند.

با توجه به این که شما دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل هستید، چرا سفرهای جنابعالی بیشتر منطقه‌ای است و سفرهای فرامنطقه‌ای ندارید؟

آنقدر در طول شش سال گذشته که معاون وزیر خارجه بودم، سفر داشتم که تصور می‌کنم باید کمی استراحت داشته باشم.

چطور به سفرهای منطقه‌ای می‌روید؟

بخشی از علت سفرهای منطقه‌ای مربوط به ضرورت‌های منطقه‌ای است و بخشی‌ هم به دلیل ماموریت خاصی بوده که باید می‌رفتم و انجام می‌دادم.

ترجیح می‌دهید که فعلا سفری به خارج از کشور نداشته باشید؟

قطعا. اگر نظر شخصی بنده را بپرسید، زمانی که قرار شد از وزارت خارجه به مجلس منتقل شوم بسیار تلاش کردم که به هیات علمی دانشگاه منتقل شوم، اما متاسفانه توانایی مخالفت با آقای ظریف را نداشتم و ایشان موافقت نکردند.

از همکاری با آقایان ظریف و لاریجانی خاطره‌ای دارید؟

سابقه کارم با آقای لاریجانی به زمانی مربوط می‌شود که تصمیم گرفته شد، ایران و آمریکا به درخواست عراق در بغداد مذاکره کنند. از قبل، اقدامات و مواضع آقای لاریجانی را دنبال می‌کردم، ولی در آن زمان یکی از لیدران اصلی ما ایشان بود. فرد دوم آقای سردار سلیمانی بود. آقای لاریجانی به عنوان دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و سردار سلیمانی هم با توجه به مسئولیتی که داشت، مشورت‌های لازم را برای چگونگی مذاکرات ارائه می‌دادند. آقای لاریجانی فرد فرهیخته‌ای است و کار کردن با چنین افرادی بسیار شیرین است، ضمن این که ایشان به لحاظ سیاسی ذهن بسیار فعال و بازی دارند. برخی مواقع در گزارش‌هایی که روزانه برایم می‌آید، شاید حداکثر هنرم این باشد که خلاصه محتوایی یا خلاصه مدیریتی گزارش‌ها را بخوانم. به همین دلیل وقتی گزارش‌ها را برای آقای لاریجانی می‌فرستم و باز می‌گردد، می‌بینم که ریز گزارش‌ها را با دقت خوانده و زیر آن خط کشیده و برخی مواقع حاشیه‌هایی نیز ‌به آن زده است. این اقدامات را با تمام مشغله‌ای که دارد، انجام می‌دهد. می‌دانید که کار کردن در مجلس با حضور 290 نماینده، سعه‌صدر بسیار می‌خواهد، اما در حوزه مباحث سیاست خارجی، ایشان ذهن خلاقی دارد و با علاقه‌مندی کار را دنبال می‌کند. همچنین تجارب خوبی از آقای دکتر ظریف در حوزه مذاکرات بین‌المللی آموختم.

مریم شریف زاده - گروه سیاسی

ویژه نامه نوروزی جام جم