خوزستان در حلقه طرح‌های ضد ریزگرد

به گزارش جام‌جم، مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد خوزستان در صد سال گذشته نیز با پدیده گردوخاک مواجه بوده، اما میزان این گردوغبار از ده روز در سال در زمان‌های دور، به حدود صد روز در سال در یک دهه اخیر افزایش یافته که خشکسالی، بی‌آبی تالاب‌ها و رودخانه‌ها، از بین بردن دشت‌های سیلابی رودخانه‌های خوزستان بخصوص زهره و جراحی و نابودی کشاورزی، از عمده‌ترین دلایل ایجاد کانون‌های داخلی گردوغبار عنوان می‌شود. بخش عمده‌ای از ریزگردهای خوزستان هم که منشاء خارجی داشته و از عراق وارد این استان می‌شوند.

کانون‌های داخلی ریزگردها البته شناسایی شده و به گفته علیرضا زراسوندی، مدیر مرکز پژوهش منطقه‌ای ریزگردها، زمین‌های شرق و شمال و جنوب اهواز، حمیدیه، بستان، شوش، بستر هورالعظیم، امیدیه، آغاجاری، شمال ماهشهر و غرب جاده اهواز_خرمشهر به عنوان کانون‌های داخلی ریزگردها مشخص شده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه چمران در گفت‌وگو با جام‌جم درباره تصمیمات اتخاذشده در سفر اخیر هیات دولت به استان خوزستان برای رفع بحران ریزگردها نیز یادآور شد: از آنجا که نمی‌توان برای کل مساحت کانون‌های داخلی استان یک راهکار را مورد استفاده قرار داد، قرار شده در قسمتی از کانون‌ها نهال‌کاری، در بخشی دیگر مالچ‌پاشی و در قسمتی نیز از بین بردن موانع انسان‌ساخت مثل جاده‌ها و تاسیسات مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته وی، با این حال مهم‌ترین راهکار برای حل مشکل گرد و خاک کانون‌های شرق اهواز، رهاسازی آب و تامین حقابه این زمین‌هاست و ضرورت دارد این زمین‌ها را به‌حالت قبل از تبدیل شان به مراکز فعال تولید گردوخاک بازگردانیم.

کاشت بوته به جای نهال

اگرچه کاشت نهال یکی از مهم‌ترین راهکارهای تثبیت گردوخاک عنوان و اجرای آن از چندی پیش آغاز شده، اما کارشناسان متعددی از جمله احمد لندی، دکترای خاک‌شناسی از دانشگاه ساسکا جوآن کانادا معتقدند که هرگونه نهالی برای کاشت مناسب نیست و باید در انتخاب نوع گیاه برای کاشت دقت کرد.

وی در گفت‌وگو با جام‌جم اگرچه کاشت نهال برای تثبیت گردوخاک را یکی از راهکارها عنوان می‌کند ولی تاکید دارد که برای تمام کانون‌های ریزگرد نمی‌تواند مناسب باشد.

استاد دانشگاه چمران اهواز می‌گوید: بهتر است کاشت بوته‌ها جایگزین درخت شود، زیرا بوته‌هایی مثل آتریپلکس، کوچیا و گیاهانی از این دست که در سطح پایین خاک رشد قابل توجهی دارند، می‌توانند با سرعت بیشتری گسترش یابند و پوشش مناسبی در سطح خاک تشکیل دهند که در مهار ریزگردها بسیار موثر است، درحالی که گونه‌های درختی معمولا دو تا سه سال اول بعد از کاشت، تاج قابل توجهی ندارند و نمی‌توانند مانع از بروز گردوخاک شوند.

لایحه معطل «قانون خاک»

عضو هیات علمی دانشگاه چمران با تاکید بر این‌که برای رفع این بحران، باید از تصمیمات هیجانی و مقطعی بپرهیزیم، می‌گوید: انجمن علوم خاک با کمک موسسه تحقیقات آب و خاک چند سالی می‌شود که لایحه‌ای تحت عنوان قانون خاک را تدوین کرده که متاسفانه هنوز به صحن مجلس نیامده است، ولی اگر این قانون مصوب شود به حفظ منابع باارزش خاک در تمام ایران کمک شایانی خواهد کرد.

لندی، ساخت بادشکن‌های مصنوعی و شخم زدن عمودی بر خاک را از دیگر راهکارهای موثر بر کاهش سرعت باد عنوان کرده و در خصوص مالچ‌پاشی بخشی از کانون‌های گردوخاک نیز یادآور می‌شود: مالچ‌ها دو نوع هستند؛ مالچ بیولوژیک و مالچ نفتی که مالچ‌های بیولوژیک نسبت به مالچ‌های نفتی با طبیعت و محیط زیست سازگارترند و اثرات سوء مالچ‌های نفتی برای محیط زیست را هم ندارند، زیرا از ضایعات نیشکر مثل ویناس یا ترکیبی از ویناس و ملاس نیشکر تهیه می‌شود. این درحالی است که از مالچ‌های نفتی به دلیل ماندگاری بیشتر همچنان در بسیاری از شنزارها استفاده می‌شود.

مالچ نفتی یا خیانت؟

مالچ به معنای پوشش است و مالچ نفتی اولین بار در سال 42 وارد کشورمان شد و روی فتح‌آباد بوئین‌زهرای کاشان پاشیده شد. پاشیدن مالچ‌های نفتی یکی از گزینه‌های مطرح شده در خوزستان نیز هست که انتقادات زیادی به آن می‌شود. پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران از جمله این منتقدان است که اخیرا استفاده از آن را خیانت به کشور خوانده و با بیان این‌که مالچ 11 عیب دارد و هزینه زیادی نیز می‌برد، گفت: پاشیدن مالچ نفتی باعث سوختن تمام منطقه، بلند شدن حرارت از زمین، گرم شدن منطقه و وزش بادهای داغ می‌شود. در چنین شرایطی تمام موجودات، حشرات و گیاهان دم‌گاوی در زیرخاک از بین می‌روند. پس ‌از آن هم بوی تعفن و نفت سوخته از زمین بلند می‌شود که سرطان‌زاست. از سویی با پاشیدن مالچ، آب هم هدر می‌رود، زیرا آب نمی‌تواند در زمین نفوذ کند. کردوانی با اشاره به این‌که بعد از پاشیدن مالچ هم هیچ انسان و حیوانی نمی‌تواند روی آن راه برود، افزود: اثرات مالچ، درنهایت پس از سه یا چهار سال از بین می‌رود و خود تبدیل به ریزگرد می‌شود که سرطان‌زاست، که اگر این مراحل را حساب کنید، مالچ بسیار گران‌تر از ریگ است. اگر حتی ریگ، سه برابر مالچ گران‌تر باشد باز هم اقتصادی‌تر است، زیرا این عیب‌ها را ندارد و یک‌بار برای همیشه پاشیدن آن کافی است. ضمن این‌که ریگ در کشور ما فراوان است.

نگار نخلی

جام‌جم خوزستان