دیوار کوتاه فیلمنامه‌نویسان

اگر این گفته مشهور حقیقت داشته باشد، بار مسئولیت از گردن هر آن‌که مسئولیتی معلوم در این حوزه دارد برداشته شده و بر گردن مسئولی با هویت و ماهیت نامعلوم به نام فیلمنامه‌نویس می‌افتد؛ شخصیتی که هیچ‌کس تعریف دقیقی از آن ندارد. رفع ابهام از این بهتر نمی‌شود؛ شیوه‌ای در حد پاک کردن صورت مساله. صرفنظر از صدق و کذب آن، چنین شعاری حاوی فرافکنی است و توجه را از مشکلات احتمالی دیگر منحرف می‌کند و عملکرد خرافی‌اش به مثابه حقیقت پنداشته می‌شود که مانند هر خرافه دیگری زیانبار است، اما ارجاع این تفکر پذیرفته شده به کیست؟ آیا فیلمنامه‌نویس کسی است که به مدد تجربه و تحصیلات خود در نگارش متون نمایشی شناخته می‌شود یا هر کسی که نامش در تیتراژ اثر به عنوان نویسنده قید شده است؟ نیازی به پاسخ وجود ندارد. همه می‌دانیم که به قولی در کشور ما همه فیلمنامه‌نویس‌اند مگر خلافش ثابت شود. با این حساب به نحوی ریشخندآمیز مسئولیت ضعف فیلمنامه مسئولیتی عمومی است که بنا به عرف الحمدلله نیاز به پیگیری ندارد. به نظرم تا همین جا مشخص است که این شعار فارغ از درستی یا نادرستی‌اش شعار به درد بخوری نیست. از سوی دیگر سال‌هاست که فیلمنامه نویسان با نپذیرفتن مسئولیت متن اجرا شده خود، هویت فیلمنامه‌نویس را مخدوش کرده‌اند و خدا می‌داند که حق نیز با آنهاست. چه به‌خاطر دست ظالمانه‌ای که سازندگان فیلم به عنوان حق موروثی به کشتگاه متن می‌برند و چه به دلیل ناروا بودن شیوه تقسیم فتوحات و شکست‌ها. نویسندگان بارها تجربه کرده‌اند که در صورت موفقیت اثر نهایی در تالار افتخارات یادگاری نخواهند داشت، ضمن این‌که اثر نمایشی شکست خورده عموما متهم محکومی جز نویسنده متن نداشته است. از همه بدتر گفته کسانی است که با نوشته خود فیلم بد می‌سازند و در برابر داوری وجدان عمومی باز هم نویسندگان را مقصر قلمداد می‌کنند و می‌گویند چون متن یا نویسنده مناسب نیافتم از سر ناچاری به این خواری تن داده‌ام.

و حرف آخر این که اگر متن خوب کم باشد احتمالا نویسنده خوب کم نیست. دست‌کم بنا به رواج چند هزار ساله سنت‌های ادبی شفاهی و مکتوب بدون آزمودن هم می‌توان تصور کرد که اگر در سینما قوتی باشد همان توان بالقوه نویسندگان خواهد بود نه مدیران و صورتگران و مسئولان فنی و انضمامی آن که در برابر هنر تاریخی کلمات، هنرمندانی تازه به دوران رسیده محسوب می‌شوند.

مهدی سجاده‌چی

فیلمنامه‌نویس