کاش دست انسان‌هابه زمین ما نرسد!

قرار گرفتن در حوزه دانش محیط زیست آن هم در روزگار ناخوشی که در تمام زمین نشانه‌های تخریب و آلودگی بیش از زیبایی و لطافت ذاتی طبیعت به چشم می‌خورد، باعث شده امثال من در مقابل خرده اخبارهای مثبت هم دچار سندرم «مقاومت در برابر واقعیت» شویم.

متاسفانه روزی نیست خبری از برهم خوردن آرامش انسان‌ها در گوشه‌ای از جهان را دریافت نکنیم و در جلسه و نشستی در کشور حضور پیدا نمی‌کنیم مگر در مورد تالاب‌های خشک شده و دشت‌های فرونشسته و آسمان‌های غبار گرفته می‌شنویم و شاهد مثال‌هایی از تاثیرات فرسایش بر ناباروری خاک، برداشت بیش از اندازه از ذخایر آبی، کاشت بیش‌ از ظرفیت مزارع، جنگل‌زدایی، خشکسالی، آلودگی و تغییرات آب و هوایی باشیم.

البته گاهی کورسو نشانه‌های امیدوارکننده‌ای نیز یافت می‌شود؛ افزایش امید به زندگی، کاهش آمار کودکان در معرض گرسنگی مطلق، افزایش چشمگیر درصد دختران تحصیلکرده و شاخص‌هایی از این دست که نشان می‌دهد جامعه جهانی یک روند روبه بهبود را آغاز کرده است.

تجربه کشورهایی مانند چین، برزیل و هند در سال‌های اخیر که اکثریت فقرای یک قرن گذشته را در خود جای داده بودند، نشان می‌دهد که با در پیش گرفتن یک برنامه حساب‌شده، می‌توان با سرعت در مسیر توسعه و کاهش فقر حرکت کرد. تجربیاتی که می‌توان امیدوارانه و با کمی بومی‌سازی چراغ راه آینده قرار داد.

اگرچه بلندمدت بودن آثار توسعه باعث شده اقدامات مثبت یا منفی حکومت‌ها یا برنامه‌های مشترک بین‌المللی بعد از چند دهه خود را نمایان کنند و سرعت تغییراتی که ایجاد می‌کنند همانند تغییرات تورم و شاخص‌های روزمره مشابه ملموس نباشد، اما پراکنش نامتعادل توسعه نیز منجر به بروز پدیده‌هایی شده که اصلاح آنها به سال‌ها و بلکه ده‌ها سال وقت نیاز خواهد داشت.

کاهش کیفیت زندگی، ناپایداری اقتصادی، افت شاخص‌های سلامت، رنگ باختن ارزش‌های معنوی و اخلاقی در برابر منافع مادی، بروز ناهنجاری‌های اجتماعی، افزایش مهاجرت‌های اجباری و در نتیجه افزایش تعداد و تواتر ناآرامی‌های سیاسی، عواملی است که می‌توانند منجر به افراط‌گرایی و بروز درگیری‌های نظامی در سطوح منطقه‌ای و حتی جهانی شوند، تا جایی که شرایط مطلوب زندگی در معدود مناطق برخوردار را هم تحت تاثیر قرار دهند.

شاید به همین دلیل‌ها، با انتشار خبر کشف هفت سیاره سنگی در اندازه زمین که در تعدادی از آنها احتمال وجود آب یا به عبارتی حیات وجود دارد، بیش از آن که باعث خوشنودی شود، بر نگرانی‌ها می‌افزاید. آیا انسان قرار است الگوی توسعه ناپایدار و غیرعاقلانه خود را در سیاره‌های دیگر تکرار کند؟ آیا زمین‌های جدید محلی برای دپوی ضایعات زمین ما خواهند شد؟ آیا ابرزورداران و فراثروتمندان جهان رنج 40 سال نوری سفر را بر خود هموار خواهند کرد تا باقی عمر خود را در زمینک‌های جدید سپری کنند؟

معلوم نیست ساکنان احتمالی آن سیاره‌ها هم اکنون از حال و روز ما خبر داشته باشند یا خیر، ولی شاید اگر ما را حتی از راه دور نیز رصد کنند، در دل آرزو کنند: کاش دست انسان‌ها به زمین ما نرسد!

دکتر اصغر محمدی فاضل - کارشناس محیط زیست